کافه‌های زنانه در الجزایر؛ پناهگاهی امن در برابر سلطه مردسالاری
زنی در شهر سطیف الجزایر، کافه‌ای را به عنوان پناهی امن برای بیان، آموزش و تبادل فرهنگی زنان الجزایری بنیان نهاده است.
رابعه خریص
الجزایر - تا همین اواخر، کافه‌نشینی زنان در جامعه الجزایر رفتاری خلاف هنجارها و ارزش‌های رایج تلقی می‌شد. این نگرش هنوز در برخی شهرها، به‌ویژه مناطق محافظه‌کار، پابرجاست. با این وجود، این نگاه سنتی به‌ویژه در شهرهای بزرگی چون الجزیره پایتخت، وهران، عنابه، سطیف، قسنطینه، غلیزان و شلف، رفته‌رفته در حال رنگ باختن است و حضور زنان در فضاهای عمومی پذیرفته‌تر می‌شود.
«فلورا» نامی است که سمیه بوسنینه از شهر سطیف برای کافه زنانه خود انتخاب کرد. او با وجود داشتن مدرک کارشناسی ارشد زیست‌شناسی و پنج سال سابقه کار در یک آزمایشگاه پزشکی، تصمیم گرفت مسیر حرفه‌ای خود را تغییر دهد. ایده راه‌اندازی فضایی ویژه برای زنان سال‌ها در ذهن او بود، اما ترس از شکست و واکنش جامعه، نزدیک بود رویای او را پیش از شکفتن بخشکاند.
رویایی که به حقیقت پیوست
تأسیس کافه‌ای زنانه برای سمیه، رویایی تحقق‌یافته بود. او هدفش را چنین توصیف می‌کند: «ایجاد فضایی برای زنان تا به دور از دغدغه‌های روزمره، کاری و خانوادگی، به آرامش روحی و جسمی برسند. اینجا پناهگاهی امن برای ابراز وجود آزادانه آن‌هاست». در نگاه اول، آنچه در کافه چشم‌نوازی می‌کند، ترکیب رنگ‌های ملایم و آرام، گل‌هایی که در هر گوشه به فضا زندگی بخشیده‌اند، میزهای کوچک با رومیزی‌های خیال‌انگیز و مبلمانی مدرن و امروزی است.
او می‌گوید: «در آغاز، استقبال بسیار کم بود. از یک سو هنجارها و سنت‌های اجتماعی مانع بود و از سوی دیگر، فرهنگ کافه‌نشینی برای زنان هنوز امری ناآشنا و غریب به شمار می‌رفت. اما امروز شرایط دگرگون شده است. شبکه‌های اجتماعی این فضاها را به خوبی معرفی کرده‌اند و به محبوبیت روزافزون آن‌ها کمک شایانی نموده‌اند، تا جایی که این کافه‌ها توانسته‌اند تابوهای اجتماعی را بشکنند».
این کافه فضایی ممتاز برای گفتگوهای فرهنگی و اجتماعی است و همچنین دورهمی‌های ویژه‌ای با سرو «برانچ» (وعده‌ای بین صبحانه و ناهار) نیز در آن برپاست. هم‌زمان با مناسبت‌های مذهبی، کافه میزبان دورهمی‌های سنتی می‌شود که با شیرینی‌های اصیل الجزایری مانند «طمینه المولد النبوی الشریف» رنگ و بویی ویژه می‌گیرند. این دسر که از سمولینا، عسل و کره تهیه می‌شود، با جشن میلاد پیامبر پیوندی عمیق دارد.
مقاومت در برابر فرهنگ مردسالار
سمیه بوسنینه توضیح می‌دهد که مشتریان کافه‌اش از تمام اقشار جامعه هستند. از زنان خانه‌دار گرفته تا اساتید دانشگاه، دانشجویان، مهندسان، معلمان و پزشکان به اینجا می‌آیند. به گفته او: «برخی برای چشیدن طعم 'برانچ' می‌آیند که شامل تخم‌مرغ، گوشت دودی و برنج با پنیر یا خامه است. گروهی دیگر برای گفتگو درباره کسب‌وکار و پروژه‌هایشان اینجا را انتخاب می‌کنند و عده‌ای هم به برگزاری رویدادهای فرهنگی و تفریحی می‌پردازند».
او در اندیشه توسعه پروژه و تبدیل آن به محلی برای یادگیری، مطالعه و نوشتن است. سمیه در این باره می‌گوید: «به زودی بخش‌هایی از کافه را به کتابخانه‌هایی کوچک برای مطالعه و نوشتن اختصاص خواهیم داد. این ایده زمانی به ذهنم رسید که دیدم بسیاری از زنان، به‌ویژه در ساعات بعد از ظهر، برای نوشتن داستان، رمان یا نقدهای ادبی خود ساعت‌ها در کافه می‌مانند».
طرح‌های متعدد زنانه
الجزایر در سال‌های اخیر شاهد شکل‌گیری طرح‌های زنانه متعددی در عرصه کافه‌های فرهنگی و اجتماعی بوده است. از آن جمله می‌توان به کافه «کتاب» در شهر بریکه اشاره کرد که به پاتوقی برای نویسندگان و شاعران زن بدل شده است.
در شهر عنابه، کافه «لمة الأحباب» در تفرجگاه ساحلی قطاره، با هدف احیای میراث بومی و پاسداری از سنت‌های اصیل آغاز به کار کرده است. در استان ساحلی جیجل نیز، «المائدة الجیجلیة» به عنوان نخستین کافه زنانه منطقه، با ارائه تلفیقی نوآورانه از غذاهای سنتی و مدرن مانند کوسکوس با ماهی، دویده، بویشه و لغرایف که همگی به صورت سفارشی طبخ می‌شوند، هم به نوآوری پایبند است و هم به هویت فرهنگی خود.
سمیه بوسنینه در تحلیل این حرکت‌ها معتقد است که آن‌ها دو دستاورد بزرگ و هم‌زمان دارند. نخست آنکه زنان را برای ورود به عرصه‌ای که دیرزمانی در انحصار مردان بود، توانمند می‌سازند و دوم آنکه محدودیت‌های اجتماعی و باورهای سنتی را که کافه‌نشینی زنان را برنمی‌تافتند، در هم می‌شکنند.