شهلا محمدی   

مرکز خبر- کوردستان بە عنوان یکی از مناطق بزرگ در خاورمیانە، در بین چهار کشور تقسیم شده کە هیچ کدام از این دولت‌ها نە تنها حقوق شهروندی کوردها را بە رسمیت نشناخته‌‌اند بلکە همیشە آن‌ها را مورد سرکوب گستردە خود قرار داده‌اند.

باکور کوردستان به عنوان بخش بزرگی از کوردستان کە تحت اشغال دولت‌ ترکیە قرار دارد، در طول صد سال گذشته با آسمیلاسیون، نابودی هویتی و فرهنگی مواجە بوده و حاکمیت‌های مختلف این کشور از طریق نسل‌کشی، قتل‌عام و زندان و تغییر بافت جمعیتی مناطق مختلف این بخش از کوردستان، برای پاکسازی هویتی کوردها تلاش کرده‌اند.

کوردها نیز برای دفاع از هویت خود، مبارزات گسترده‌ای را در ادوار مختلف پیش برده‌اند کە هربار با شکست مواجە شده و ضمن سرکوب شدید هرکدام از این قیام‌ها توسط دولت ترکیە، رهبران آنها نیز با اعدام و قتل مواجە شده‌اند.

حزب کارگران کوردستان (پ‌ک‌ک) ، در دورانی کە خلق کورد بە شدت سرکوب شدە و دولت ترکیە هویت و موجودیت کورد را انکار می‌کرد برای تداوم مبارزات تاسیس شد و بیش از چهل سال از مبارزات آن می‌گذرد. عبداللە اوجالان بە عنوان بنیانگذار این حزب و رهبر خلق کورد، همزمان با تداوم مبارزات، در دوره‌های مختلف راه‌حل‌های سیاسی نیز برای حل مسئلە کورد از طریق مسالمت‌آمیز ارائە دادە است.

۲۷ فوریه سال جاری نیز بار دیگر فراخوان صلح و جامعه دمکراتیک برای پیشبرد صلح در خاورمیانە و حل مسالمت آمیز مسئلە کورد، در زندان امرالی ارائه شد. روژین موکریان، دانشجوی دکترای علوم سیاسی از دانشگاه کالج کورک ایرلند، فرایند فراخوان «صلح و دموکراتیک» که توسط رهبرخلق کورد، عبدالله اوجالان ارائه شد، را ارزیابی می‌کند.  

 

از خودانکاری هویتی تا جنبش مدنی و اجتماعی زنان

روژین موکریان در آغاز سخنان خود با تأکید بر اینکه بررسی این موضوع مستلزم تحلیل فراخوان صلح و جامعه‌ی دموکراتیک از جنبه‌های مختلف زمانی و مکانی است، اظهار داشت: مسئله‌ی کورد را باید هم در سطح ترکیه و سایر کشورهایی که سه بخش دیگر کوردستان در آن‌ها قرار دارند، هم در سطح خاورمیانه و هم در ابعاد جهانی بررسی کرد. با توجه به آغاز جنگ حماس و اسرائیل از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و گذار خاورمیانه از نظم پیشین به نظمی جدید، می‌توان فراخوان «صلح و دموکراسی» را در سطح جهانی نیز مورد ارزیابی قرار داد.

وی در ادامه با اشاره به اینکه «اگر این فراخوان را از بعد زمانی بررسی کنیم، درخواهیم یافت که تنها به جنبش آپوییستی و جنبش‌های اجتماعی در باکور کوردستان محدود نمی‌شود»، افزود: حزب کارگران کوردستان که در سال ۱۹۷۸ تأسیس شد و از ۱۹۸۴ مبارزه‌ی مسلحانه علیه دولت اشغالگر ترکیه را آغاز کرد، از دهه‌ی ۱۹۹۰ تحت تأثیر فروپاشی سوسیالیسم علمی، به‌ویژه در روسیه، و همچنین تغییراتی که در خود حزب و مقاومت زنان درون جنبش رخ داد، وارد مراحل تحول و تکامل جدیدی شد. از سال ۱۹۹۳، رهبر خلق کورد، عبدالله اوجالان، و حزب کارگران کوردستان آتش‌بس یک‌طرفه‌ای را اعلام کردند که تاکنون ادامه داشته، اما به نتیجه‌ی مطلوب نرسیده است.

ما تاکنون شاهد مراحل مختلفی از این فرآیند صلح بوده‌ایم، اما متأسفانه، پس از توطئه‌ی بین‌المللی علیه عبدالله اوجالان و بازداشت او، روند حل مسئله‌ی کورد به‌صورت دموکراتیک و سیاسی دچار رکود شد. از سال ۲۰۰۵، با طرح کنفدرالیسم دموکراتیک به‌عنوان استراتژی جدید این جنبش، شکل حل مسئله‌ی کورد تغییر یافت و وارد مرحله‌ی تازه‌ای شد. بااین‌حال، به دلیل موانع داخلی و خارجی، این فرآیند به نتیجه نرسید و در سال ۲۰۰۹ نیز تلاش جدیدی برای حل مسئله‌ی کورد آغاز شد که پس از حدود ۱۰ تا ۱۳ ماه به دلایل مختلفی متوقف شد.

امروزه، با توجه به تحولات ژئوپلیتیکی جهان، تغییرات در سیاست داخلی ترکیه و آگاهی بیشتر مردم کورد در باکور از هویت و زبان خود، مسئله‌ی کورد ابعادی متفاوت به خود گرفته است.

وی در ادامه به وقایع گذشته رجوع کرده و می‌گوید: در سال ۱۹۷۸، هنگام تأسیس حزب کارگران کوردستان، تنها ۶ درصد از مردم کورد در باکور کوردستان به زبان مادری خود صحبت می‌کردند. برخی تا حد انکار هویت خود پیش رفته بودند و برخی دیگر، به‌جای پرورش فرزندانشان به‌عنوان یک کورد، آنان را ترک می‌دانستند و تربیت می‌کردند. اما ما از آن مرحله‌ی خودانکاری عبور کرده‌ایم و به یک جنبش مدنی، اجتماعی و زنان رسیده‌ایم.

این فراخوان صلح و آشتی، در وهله‌ی نخست باید در چارچوب تئوری‌های عبدالله اوجالان مورد بررسی قرار گیرد. از سوی دیگر، اگر به نوشته‌ها و کتاب‌های رهبر خلق کورد، عبدالله اوجالان، رجوع کنیم، درمی‌یابیم که این فراخوان در حقیقت انتقال و گذار مبارزه از کوهستان‌های کوردستان و نبردهای مسلحانه به مرحله‌ای سیاسی و دموکراتیک خواهد بود.

 

«نباید منتظر باشیم بار دولت‌های امپریالیستی نظم نوین خاورمیانه را ارائه دهند»

روژین موکریان در ادامه، با اشاره به وضعیت ملتهب خاورمیانه و عواملی که باعث شده‌اند فراخوان صلح و جامعه‌ی دموکراتیک در این مرحله تا این اندازه مهم و مورد توجه قرار گیرد، گفت: خاورمیانه پس از جنگ جهانی اول، دچار یک گرفتگی طولانی‌مدت شده است؛ به این معنا که همواره شاهد موجی از جنگ‌های داخلی بوده‌ایم. در این منطقه، نسل‌کشی‌های چندلایه و چندبعدی رخ داده که تأثیرات گسترده‌ای بر محیط زیست نیز گذاشته است. ما دیده‌ایم که چگونه نیروهای اسلام‌گرای افراطی قدرت گرفته‌اند و چگونه حکومت‌های اقتدارگرا توانسته‌اند طی یک قرن گذشته سلطه‌ی خود را تثبیت کنند.

اما اکنون، در مرحله‌ی گذار به نظمی نوین در خاورمیانه، نکته‌ی کلیدی این فراخوان آن است که نباید منتظر بمانیم تا بار دیگر قدرت‌های امپریالیستی برای ما تصمیم‌گیری کنند. زیرا این تصمیمات، چیزی جز جنگ‌های بیشتر یا تقویت نیروهای اسلام‌گرای افراطی، همان‌گونه که در سوریه شاهد آن هستیم، به همراه نخواهد داشت.

 

ارائە تعریفی متفاوت از صلح

این فراخوان که بر پایه‌ی تئوری‌های عبدالله اوجالان بنا شده است، تعریفی متفاوت از صلح ارائه می‌دهد؛ صلحی که جامعه‌محور بوده و بر اساس یک فرآیند دموکراتیک طولانی‌مدت، آزادی زنان، سکولاریسم، حفاظت از محیط زیست و ایجاد جامعه‌ای اخلاقی-سیاسی شکل می‌گیرد.

صلحی که اوجالان از آن سخن می‌گوید، به معنای متعارف آن نیست. نبود جنگ به‌تنهایی کافی نیست و صلحی که صرفاً از طریق سرکوب و اجبار برقرار شود، نمی‌تواند پایدار باشد. این صلح بر مبنای شناسایی متقابل، آزادی اجتماعی و شکل‌گیری جامعه‌ای آزاد و مبتنی بر آزادی زنان است. تفاوت این دیدگاه در آن است که صلح نه صرفاً به‌عنوان پایان جنگ، بلکه به‌عنوان تحقق آزادی سیاسی و اجتماعی معنا می‌شود.

 

حل مسئله کورد به عنوان یک ضرورت در شرایط فعلی خاورمیانە

روژین موکریان در ادامه‌ی سخنان خود، از بعد زمانی نیز روند صلح را بررسی کرده و می‌گوید: هم‌اکنون دولت‌های اشغالگر کوردستان، از جمله دولت ترکیه، از نظر ژئوپلیتیکی و اقتصادی با بحران‌های چندلایه‌ای روبه‌رو هستند. همان‌طور که مشاهده کردیم، ترکیه از مسیرهای ترانزیتی اروپا حذف شد و قدرت‌های امپریالیستی و جهانی نیز تمایلی به وجود یک دولت قدرتمند در خاورمیانه ندارند که روزی بتواند برخلاف منافع آن‌ها عمل کند. به همین دلیل، ترکیه تحت فشار قرار گرفته تا قدرتش محدود شود، چرا که دولت اردوغان با بلندپروازی‌های خود در تلاش برای احیای سیاست نئوعثمانی‌ است، امری که جهان غرب تمایلی به پذیرش آن ندارد. از همین رو، ترکیه پیش از هر چیز نیاز دارد که مسئله‌ی داخلی خود، یعنی مسئله‌ی کوردها را حل‌وفصل کند.

البته نباید فراموش کرد که هرچند ترکیه به‌شدت نیازمند حل مسئله‌ی کورد است، اما به‌دنبال آن راهکاری نیست که عبدالله اوجالان پیشنهاد داده است. در این میان، مسئله‌ی مهم این است که جنبش در باکور کوردستان تا چه اندازه توانایی مقابله با سیاست‌های ناسیونالیستی دولت ترکیه را دارد و تا چه میزان می‌تواند سیاست دموکراتیک جامعه‌محور و زن‌محور را به مرحله‌ی اجرا برساند.

وی با تأکید بر اینکه «من کاملاً موافقم که زیرساخت‌های انتقال مبارزه و گذار فراهم شده و سازماندهی منسجمی در کوردستان ترکیه، یعنی باکور، شکل گرفته است»، می‌گوید: آنچه اکنون مطرح است، این است که چگونه نه‌تنها این سازماندهی را حفظ کنیم، بلکه آن را توسعه دهیم و حتی به مناطق ترک‌نشین نیز گسترش دهیم. چراکه ما با یک دولت مواجهیم و دولت‌ها ابزارهای فیزیکی قدرت را در انحصار خود دارند؛ آن‌ها از منابع مالی، نظامی و رسانه‌ای برخوردارند و این توان را دارند که حتی سازماندهی‌های منسجم را نیز از میان بردارند. بنابراین، مسئله‌ی اساسی این است که چگونه این سازماندهی ایجادشده را مستحکم‌تر کنیم.

برای حفظ و تقویت این سازماندهی، جامعه باید نقشی مؤثر، خلاقانه و فعال در این روند ایفا کند. اگر جامعه احساس عاملیت داشته باشد، مسئولیت‌پذیر خواهد شد. بر اساس نظریات اوجالان، ما مکانیزم‌های لازم برای ایفای نقش جامعه را در اختیار داریم، اما مهم این است که این مکانیزم‌ها از مرحله‌ی تئوری فراتر رفته و به مرحله‌ی اجرا برسند.

 

مکانیزم‌های موجود برای دخیل بودن مستیقم مردم در پروسە

روژین موکریان درباره‌ی نحوه‌ی مشارکت جامعه در فرآیند مشورت، تصمیم‌گیری و اجرای روند صلح، ایجاد «مجمع شهروندی» را پیشنهاد می‌کند. او بر این باور است که در چنین مجمعی، افراد از اقشار و سنین مختلف و با ایده‌های متنوع می‌توانند حضور داشته، نظرات خود را بیان کنند و بر اجرای فرآیند نیز نظارت داشته باشند.

او همچنین همه‌پرسی را به‌عنوان یکی دیگر از مکانیزم‌های مشارکتی مطرح می‌کند و معتقد است که از این طریق، مردم می‌توانند در نحوه‌ی اجرای این روند سهم داشته باشند. از نظر او، هرچه جامعه نقش بیشتری در این فرآیند ایفا کند، جامعه‌ای توانمندتر شکل خواهد گرفت و خلأیی در ساختار اجتماعی به وجود نخواهد آمد.

 

تأثیر روند صلح در ترکیه بر دیگر بخش‌های کوردستان

این فعال سیاسی درباره‌ی تأثیر روند صلح در ترکیه بر دیگر بخش‌های کوردستان می‌گوید: «دولت‌ها همواره تلاش کرده‌اند که کوردها را از نظر جغرافیایی از یکدیگر جدا کنند و مرزهای تصنعی ایجاد نمایند، اما تاریخ نشان داده که سرنوشت کوردها به هم پیوسته است و تحولات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در هر بخش از کوردستان به‌طور مستقیم بر سایر بخش‌ها تأثیر می‌گذارد و مسیر مبارزات را تعیین می‌کند.»

او با تأکید بر موقعیت استراتژیک ترکیه، اشاره می‌کند که این کشور هم از لحاظ وسعت و جمعیت، یکی از بزرگ‌ترین دشمنان کوردهاست و هم به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود، که در میان دروازه‌های شرق و غرب قرار دارد و عضویت آن در ناتو، تأثیرگذاری ویژه‌ای بر سرنوشت مسئله‌ی کوردها دارد.

روژین موکریان معتقد است که اگر مسئله‌ی کوردها در ترکیه از طریق صلح‌آمیز حل شود، این ظرفیت را خواهد داشت که به برقراری صلح پایدار در سایر بخش‌های کوردستان، به‌ویژه در روژاوا، کمک کند. او می‌گوید: «یکی از دلایلی که ترکیه به‌طور مداوم روژاوا را هدف حملات پهپادی و نظامی قرار می‌دهد، مسئله‌ی حل‌نشده‌ی کوردها در داخل مرزهای خودش است. اما اگر این مسئله در ترکیه به صلح برسد، امکان دارد که صلح در روژاوا نیز برقرار شود.»

البته او بر این نکته نیز تأکید دارد که این تنها یک امکان است و ادامه‌ی روند به واکنش دولت ترکیه بستگی دارد. او یادآور می‌شود که تاکنون هیچ نشانه‌ی مثبتی از سوی دولت ترکیه در این زمینه مشاهده نشده است.

 

تأثیر بر ایران و روژهلات کوردستان

در پایان، روژین موکریان به تأثیر این روند بر ایران و روژهلات کووردستان اشاره کرده و می‌گوید: «اگر مسئله‌ی کوردها در ترکیه به‌طور سیاسی به یک صلح برسد، با قدرت گرفتن ترکیه، دولت ایران تضعیف خواهد شد. تضعیف یک دولت اشغالگر کوردستان، خود می‌تواند فضایی برای گسترش مبارزات کردها در آن منطقه ایجاد کند.»

او همچنین خاطرنشان می‌کند که ظرفیت‌هایی که تاکنون صرف مبارزه با دولت ترکیه شده است، می‌تواند به جنبش مبارزاتی روژهلات منتقل شود و تجربه‌ها و آزمون‌های بسیاری از این روند به‌دست آید.

 

تأثیر بر سایر جنبش‌های آزادی‌خواهانه

علاوه بر مسئله‌ی کوردها، روژین موکریان به مسائل بلوچ‌ها، فلسطین و دیگر خلق‌های تحت ستم در خاورمیانه اشاره کرده و معتقد است که حل مسئله‌ی کورد می‌تواند راه‌گشای حل مسالمت‌آمیز مسئله‌ی آنان نیز باشد و به ایجاد صلحی پایدار در کل منطقه کمک کند.