مشارکت سیاسی زنان مصر؛ از حق رأی تا کرسی پارلمان
مشارکت سیاسی زنان در مصر، فراتر از یک حق قانونی، سنگ بنای گذار به عدالت و برابری و شاخصی برای سنجش گشودگی فضای عمومی به روی تمام شهروندان، فارغ از هرگونه تبعیض است.
اسماء فتحی
قاهره - مشارکت سیاسی زنان از ارکان جامعه دموکراتیک است و سطح حضور آنان در عرصه عمومی و تعهد دولت به برابری را نشان می‌دهد. در مصر اما این مسئله به دلیل گره خوردن با زمینه‌های پیچیده سیاسی و اجتماعی، همواره موضوعی جدال‌برانگیز و نیازمند ارزیابی مداوم بوده است.
زنان مصر از زمان دستیابی به حق رأی و نامزدی در انتخابات در دهه پنجاه میلادی، گام‌های مهمی، گام‌های مهمی در مسیر نمایندگی پارلمانی و حضور در رقابت‌های انتخاباتی برداشته‌اند. با این وجود، میان متون قانونی تضمین‌کننده برابری و واقعیت‌های میدانی که این حضور را محدود می‌کند، همچنان شکاف عمیقی دیده می‌شود. در این میان، عوامل اقتصادی و اجتماعی در کنار کلیشه‌های رایج پیرامون نقش زنان، مستقیماً بر گستره و کیفیت مشارکت سیاسی آنان اثرگذار است.
مصر در سال‌های اخیر با اجرای طرح‌هایی مانند اختصاص سهمیه پارلمانی یا راه‌اندازی کمپین‌های آگاهی‌بخشی، برای تقویت مشارکت سیاسی زنان گام برداشته است. با این همه، چالش اصلی، عبور از مشارکت ظاهری و رسیدن به توانمندسازی حقیقی است. این توانمندسازی باید به زنان قدرت تأثیرگذاری بر فرآیندهای تصمیم‌سازی و مشارکت در تدوین سیاست‌های کلان را بدهد تا بتوانند منافع و دغدغه‌های خود را در بطن جامعه پیگیری کنند.
مشارکت سیاسی زنان؛ ضرورتی آمیخته با چالش
جواهر الطاهر، مسئول برنامه «دسترسی به عدالت» در «بنیاد مسائل زنان مصر»، معتقد است که با توجه به بحران اقتصادی اخیر و شرایط اجتماعی و سیاسی حاکم، مشارکت سیاسی زنان به یک ضرورت انکارناپذیر تبدیل شده است.
به گفته او، هرچند مشارکت زنان در انتخابات، چه به عنوان رأی‌دهنده و چه نامزد، اهمیتی حیاتی دارد، اما موانع متعددی بر سر راه آن قرار دارد. یکی از این موانع، فرهنگ اجتماعی است که حضور زن را در این عرصه و در مراکز تصمیم‌گیری برنمی‌تابد. برای دستیابی به نمایندگی عادلانه، تغییر این نگرش ضروری است.
وی می‌افزاید زنانی وجود دارند که از توانمندی و مهارت لازم برای حضور در جایگاه‌های تصمیم‌گیری برخوردارند، اما متأسفانه فاقد منابع مالی کافی برای نامزدی و ورود به رقابت‌های انتخاباتی هستند، چرا که تأمین هزینه‌های آن خارج از توانشان است.
او همچنین نقش رسانه‌ها را در ترویج کلیشه‌های جنسیتی پررنگ می‌داند. تصویری که رسانه‌ها از مشارکت انتخاباتی زنان به مخاطبان خود ارائه می‌دهند، بر نگرش جامعه نسبت به توانایی‌های آنان، به‌ویژه در عرصه سیاسی، تأثیری منفی می‌گذارد و اصلاح این رویکرد یک نیاز فوری است.
نقش حمایتی نهادهای زنان
جواهر الطاهر توضیح می‌دهد که نهادهای فعال در حوزه زنان، نقشی کلیدی در توانمندسازی آنان ایفا می‌کنند. هرچند این تنها راهکار نیست، اما حمایتی ضروری محسوب می‌شود، به‌ویژه برای زنانی که شایستگی رهبری دارند و دغدغه‌مندِ ساختن آینده‌ای بهتر برای دیگر زنان هستند.
او تأکید می‌کند که یکی از وظایف اصلی این نهادها، آگاهی‌بخشی به زنان رأی‌دهنده است. این آگاه‌سازی نباید صرفاً به تشویق برای رأی دادن محدود شود، بلکه باید بر این نکته تمرکز کند که رأی آنان مهم، تأثیرگذار و سرنوشت‌ساز است و افزون بر آن، حقی قانونی است که باید برای تحقق آن پافشاری کنند، چرا که مستقیماً بر آینده زندگی‌شان اثرگذار خواهد بود.
علاوه بر این، اگر این نهادها بتوانند از زنان نامزد حمایت مالی و آموزشی کنند، گام بزرگی در جهت آماده‌سازی آنان برای ورود به کارزار انتخاباتی برداشته‌اند. این پشتیبانی باید شامل کمک به سازماندهی کمپین‌های مؤثر برای دستیابی به اهدافشان نیز باشد.
نمایندگی باید واقعی و کارآمد باشد
جواهر الطاهر اشاره می‌کند: «اگرچه درصد حضور زنان در پارلمان کنونی به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافته، اما بررسی کارآمدی و دستاوردهای این نمایندگان برای زنان مصر، نتیجه چشمگیری در پی نداشته است.» به گفته او، قوانینی که تاکنون در پارلمان مورد بحث قرار گرفته، هیچ تغییر معناداری نداشته‌اند.
از دیدگاه او، این مسئله ریشه در عدم آمادگی کافی این نمایندگان برای ایفای چنین نقشی دارد. شاید بسیاری از آنان اساساً به وظیفه خود در قبال حمایت از زنان و پیگیری مسائل آنان باور ندارند. این ضعف می‌تواند ناشی از نبود ارتباط مؤثر میان نهادهای مدنی فعال با نمایندگان و زنانِ حاضر در ساختار قدرت باشد.
او تأکید می‌کند که در انتخاب نامزدهای زن، تمرکز نباید تنها بر «تعداد» باشد، بلکه «کارآمدی» عامل تعیین‌کننده است. در غیر این صورت، وضعیت فعلی بدون هیچ تحول بنیادین در مسائل زنان، پابرجا خواهد ماند. احزاب نیز وظیفه دارند با آموزش دادن و پرورش نیروهای کارآمد، زمینه را برای حضور قدرتمند و مؤثر زنان در آینده فراهم کنند. او ابراز امیدواری کرد که این فضا در آینده تغییر کند، مشارکت سیاسی زنان چهره‌ای متفاوت بیابد و تمام تلاش‌ها برای آگاهی‌بخشی، در انتخابات آتی به واقعیتی ملموس تبدیل شود.
نمایندگی؛ ناعادلانه و ناکافی
از سوی دیگر، ماهیتاب عبدالفتاح، نویسنده و روزنامه‌نگار فعال حوزه زنان، می‌گوید نمایندگی کنونی زنان عادلانه نیست، زیرا آنان می‌توانند صدای مطالباتی باشند که شاید هیچ گروه دیگری قادر به بیان آن‌ها نباشد. او معتقد است با وجود تمام تحولات مثبت، این ظرفیت هنوز به حضوری متناسب با نیازهای جامعه تبدیل نشده است.
وی توضیح می‌دهد که تلاش‌هایی برای کم‌اهمیت جلوه دادن و تخریب حضور زنان در فرآیند انتخاباتی صورت می‌گیرد که عمدتاً بی‌اساس است. هرچند آگاهی‌بخشی همچنان نیازمند تلاش هماهنگ جامعه مدنی است، اما زنان مسیر طولانی و دشواری را برای دستیابی به حقوق خود طی کرده‌اند و شرایط روزبه‌روز به نفع آنان در حال تغییر است.
او بر نقش کلیدی اجرای قوانین در تحقق عدالت و تضمین نمایندگی شایسته زنان تأکید کرد و افزود باید برای تغییر فرهنگ غالبی که نقش زن را به وظایف مراقبتی و خانگی محدود می‌کند و مانع حضور او در عرصه‌های عمومی می‌شود، تلاش کرد.
در نهایت، مشارکت زنان مصر در حیات سیاسی، از رأی دادن تا نامزدی در انتخابات، گامی حیاتی در مسیر تقویت برابری و تحقق توسعه پایدار است.
با وجود پیشرفت‌های قانونی و نهادی، موانع اجتماعی و فرهنگی و کمبود فرصت‌های توانمندسازی واقعی، چالش‌هایی جدی هستند که باید برای آن‌ها چاره‌اندیشی کرد. تضمین مشارکت گسترده و مؤثر زنان، فراتر از افزایش آمار و ارقام است و به اراده‌ای سیاسی و اجتماعی نیاز دارد تا فضایی فراهم آید که در آن زن بتواند به شریکی فعال در تصمیم‌سازی‌ها و ترسیم آینده بدل شود.