خشونت سیاسی و بازآفرینی جامعه در غزه
زنان در جنگ از آسیبپذیرترین گروهها هستند، اما حذف آنها از تصمیمگیریها این آسیب را تشدید کرده است؛ در غزه نیز زنان بیشترین بهای جنگ را پرداختهاند، در حالی که از گفتوگوهای امروز کنار گذاشته شدهاند.
رفیف اسلیم
غزه- خشونت سیاسی علیه زنان در غزه در طول مدت حمله باعث تغییرات عمیق در ساختار جامعه شده است. این تغییرات ناشی از سختیهایی است که جامعه تجربه کرده و مفاهیم تازهای را به وجود آورده، مثل آوارگی، گرسنگی و مذاکراتی که در آنها نقش زنان کاملاً نادیده گرفته شده است. چنین شرایطی منجر به شکلگیری جامعهای جدید شده که زنان به آن عادت ندارند.
در طول جنگ، مردان انحصار مذاکرات و کنفرانسها را در دست داشتند و در هیچکدام از این مجامع حتی یک زن حضور نداشت، با وجود اینکه قوانین بینالمللی حضور حداقل ۳۰٪ زنان را در این جلسات لازم میداند. این موضوع نشان میدهد که نتایج این مذاکرات چقدر شکننده است وقتی نیمی از جامعه از آن حذف شدهاند.
ختام عوده، متخصص اجتماعی و روانشناس و فعال حقوق زنان، تأکید میکند که زنان بیشترین آسیب را دیدهاند و سنگینترین هزینه را در نسلکشی جمعی پرداخت کردهاند. حمله آنها را در شرایط بسیار سخت و طاقتفرسا رها کرده، و این باعث شده زنان در زمینههای بهداشتی، باروری، اشتغال و حتی در امور ساده زندگی روزمره که دیگر هیچ شکل رفاهی در آن وجود ندارد، با نقض حقوق گسترده مواجه شوند.
او میگوید زندگی زنان قبل و بعد از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ بهخصوص در زمینه مشارکت سیاسی کاملاً متفاوت است: «امروز زنان شور و شوق قبلی برای مشارکت در عرصههای مختلف را ندارند. اولویت زندگی روزمره شده، مثل فراهم کردن آب و غذا.» او همچنین اشاره میکند که وضعیت سیاسی در فلسطین در طول حملهای که بیش از دو سال ادامه داشت، شکست کامل و بیسابقهای بود، چون هیچ حزب سیاسی مسئولیت دفاع از غیرنظامیان را بهعهده نگرفت.
ختام عوده معتقد است که ساختار زندگی سیاسی فلسطینی شامل مذاکرات، کنفرانسها که اکنون خارج از غزه جریان دارد، حتی یک زن را در بر نمیگیرد. نه زنان در تعیین آینده غزه سهمی دارند، نه در کنفرانسهای مربوط به بازسازی. حضور زنان در عرصه سیاست بیشتر برای جذب افراد است، نه برای تصمیمگیریهای مهم.
بازآفرینی ساختار جامعه
ختام عوده توضیح میدهد که این شرایط بر شکلگیری ساختار اجتماعی تأثیر گذاشته است. اکنون رویهمرفته یک زن در غزه حداقل پنج بار آواره شده است؛ یعنی او بارها مجبور شده زندگی جدیدی بسازد و در هر بار با انواع خشونتها نه تنها خشونت سیاسی، اقتصادی، جسمی و روانی، بلکه سوالات سختی مثل اینکه باید با خانواده بماند یا جدا شود، روبهرو شده است. برای او مهمترین مسئله پیدا کردن جایی برای ماندن است، بدون توجه به اینکه با چه کسی خواهد بود.
وقتی او با زنان در اردوگاهها زندگی کرده، دیده که گروههای مختلفی از همه نقاط غزه کنار هم جمع شدهاند و این باعث شکلگیری روابط و شبکههای اجتماعی جدید شده است؛ زنانی که در زندگی روزمره، صفهای نان و محلهای جمعآوری آب با هم ارتباط برقرار میکنند.
او میگوید: «پیش از ۷ اکتبر ۲۰۲۳، ساختار اجتماعی غزه بر خانوادههای هستهای و گسترده استوار بود، اما در طول حمله نقش خانوادههای گسترده خیلی کمرنگ شد؛ چادرها اجازه نمیدهند بیش از یک خانواده در آنها زندگی کند و حتی گاهی یک خانواده مجبور است در چند چادر باشد تا کمی از حریم خصوصی را بدست آورد. همچنین دید و بازدیدها بهطور کامل از بین رفته چون هزینه حملونقل بالا رفته و مناطق آوارگی از هم خیلی دور شدهاند.»
اگرچه بعضی خانوادهها در طول حمله به هم کمک کردند و حمایت نشان دادند، اما خانوادههای دیگری نیز ارتباطات خود را بهزور قطع کردند، بهخصوص وقتی بخشی از خانواده مجبور شد در غزه بماند و بخش دیگر بهزور خارج شود. این موضوع ساختار اجتماعی جدیدی ایجاد کرد که تأثیر منفی بر زندگی زنان گذاشته و اکنون نیازمند ترمیم است.
توانایی زنان فلسطینی در تغییر جامعه
ختام عوده تأکید دارد که زنان میتوانند نقش بزرگی در بهبود وضعیت کنونی ایفا کنند. او میگوید: «اگر زنان فلسطینی فرصت رهبری داشته باشند، میتوانند از طریق گروههایی که زنان حاشیهنشین را حمایت میکنند، با تأکید بر داستانهای موفقیت و همچنین بازسازی همبستگی اجتماعی جامعه را تغییر دهند.»
او همچنین پیشنهاد میکند که در غزه باید به برنامههای اضطراری بازگشت، مثل تأمین کیفهای کمکاولیه، پناهگاه و حمایتهای روانی اولیه. همچنین لازم است فضای امنی فقط برای زنان داخل اردوگاهها فراهم شود و آموزشهای روانی ادامه پیدا کند، زیرا شمار مجروحان و معلولان افزایش یافته است. «توجه به آموزش ضروری است چون کلید پیشرفت در بسیاری از حوزهها بهویژه در زندگی اجتماعی است.»
ختام عوده در پایان تأکید میکند که باید به نسلی که در طول حمله به دنیا آمده توجه ویژه شود، و با نهادهای بینالمللی همکاری کرد تا گزارشهای درست تهیه شود و شهادتهای قربانیان، بهخصوص زنانی که حقوقشان نقض شده ثبت شود. همچنین باید مقاومت زنان را با توانمندسازی اقتصادی، ایجاد فرصتهای شغلی و جبران خساراتشان در این زمینه تقویت کرد تا بتوان خشونت سیاسی را ریشهکن کرد و جامعهای بهتر ساخت.