رجاء حمید رشید

بغداد – فعالان زن عراقی تأکید کردند که حضور نظامی و سیاسی ترکیه در عراق یکی از برجسته‌ترین چالش‌هایی است که به حاکمیت و امنیت ملی این کشور آسیب می‌زند. ترکیه به بهانه تعقیب اعضای حزب کارگران کوردستان (پ‌ک‌ک)، عملیات نظامی مکرری را در اقلیم کوردستان و شمال عراق انجام می‌دهد، که این امر منجر به تنش‌های مداوم با دولت عراق و نقض مکرر حاکمیت ملی شده است. همچنین، ضعف نظارت مرکزی، عراق را به میدانی باز برای مداخلات خارجی و تحرکات گروه‌های تروریستی مانند داعش تبدیل کرده است.

 

ایجاد سامانه امنیتی قدرتمند
انوار الخفاجی، فعال حقوق بشر، تأکید کرد که ادامه حضور نظامی ترکیه در عراق، چه از طریق پایگاه‌های ثابت در شمال و چه از طریق عملیات نفوذ به بهانه تعقیب حزب کارگران کوردستان، نقض غیرقابل‌انکاری از حاکمیت عراق است و سؤالات خطرناکی را در مورد موضع رسمی دولت عراق و توانایی‌اش در تحمیل تصمیمات ملی مستقل از دخالت همسایگان ایجاد می‌کند.

او افزود که نمی‌توان حضور ترکیه را از صحنه منطقه‌ای جدا دانست. ترکیه در قالب پروژه «عمق استراتژیک»، شمال عراق را به‌مثابه امتداد امنیت داخلی خود می‌بیند. این تغییر، الگویی از نظارت منطقه‌ای بر عراق را بازتولید می‌کند، مشابه آنچه قبلاً توسط کشورهای دیگر انجام می‌شد. از سوی دیگر، عراق نه فقط به خاطر فروپاشی ساختار امنیتی پس از سال ۲۰۰۳، که به دلیل مرزهای ضعیف، تعدد گروه‌های مسلح و تداخل قدرت‌ها تبدیل به مرکزی برای عبور و جذب گروه‌های تروریستی شده است.

انوار الخُفاجی معتقد است که راه‌حل در مناقشه دیپلماتیک نیست، بلکه در اراده سیاسی متحد نهفته است که حاکمیت را به‌مثابه خط قرمزی تعریف کند که قابل معامله نیست. همچنین لازم است یک سامانه امنیتی مستحکم با کنترل مرکزی بر مرزها به موازات پایان دادن به آشفتگی تسلیحات ایجاد شود. سکوت در برابر حضور خارجی و تبدیل عراق به کانون درگیری‌های منطقه‌ای، به معنای فرسایش مستمر حاکمیت، تضعیف هویت دولت و مشارکت غیرمستقیم در بازگشت تروریسم در پوشش‌های جدید است.

 

 

تأثیر بر روابط منطقه‌ای و دیپلماتیک
نضال جهاد العبیدی، رئیس سازمان ائتلاف عربی مؤسسات قانونی و آموزشی، توضیح داد که حضور ترکیه در عراق، به‌ویژه در شمال آن، پرونده‌ای پیچیده است که امنیت، حاکمیت و منافع منطقه‌ای در آن تقاطع دارند. ترکیه مداخله نظامی خود را به بهانه تعقیب حزب کارگران کردستان توجیه می‌کند، اما استمرار این حضور و عملیات‌های مکرر هوایی و زمینی مانند «پنجه ببر» و «پنجه شمشیر» نقض صریح حاکمیت عراق محسوب می‌شود.

نضال جهاد العبیدی خاطر نشان کرد که عراق باید تصمیمات امنیتی و نظامی خود در خاکش را کنترل کند، و نفوذ ترکیه بدون هماهنگی مؤثر یا تأیید رسمی، نشان دهنده ضعف ساختاری دولت عراق است. این حضور بدون توافق رسمی، شکافی آشکار در حاکمیت ایجاد کرده و راه را برای کشورها یا بازیگران دیگر باز می‌گذارد. افزون بر این، این مسئله توان دولت در کنترل مرزها و اجرای قانون را کاهش می‌دهد.

او اضافه کرد که عملیات نظامی ترکیه خلأهای امنیتی‌ای ایجاد کرده که داعش و دیگر گروه‌های تروریستی از آنها برای تغییر موقعیت خود بهره‌برداری کرده‌اند. این امر گاهی منجر به آوارگی مردم محلی از روستاهای مرزی به‌دلیل بمباران‌ها یا درگیری‌ها شده است. مداخله ترکیه می‌تواند صحنه امنیتی عراق را پیچیده‌تر کند.

نضال جهاد العبیدی تأکید کرد که حضور ترکیه به بی‌ثباتی در برخی منطقه دامن زده که به زیان امنیت ملی عراق، به‌ویژه در شنگال است. عملیات نظامی ممکن است برخی گروه‌های تروریستی مانند داعش را به سازماندهی خود تحت لوای «مقاومت در برابر اشغال خارجی» سوق دهد و تهدید بازگشت خشونت مسلحانه در آن مناطق را افزایش دهد. ترکیه عراق را بخشی از حوزه حیاتی خود می‌داند و تلاش می‌کند هم‌زمان با کاهش نسبی نفوذ ایران در برخی مناطق، نفوذ خود را در اقلیم کوردستان افزایش دهد. همچنین، آنکارا از طریق «دیپلماسی نرم» مانند پروژه‌های خیریه، آموزشی و فرهنگی در موصل و کرکوک، تلاش می‌کند نفوذ تاریخی عثمانی‌اش را احیا کند.

نضال جهاد العبیدی تأکید کرد که حضور ترکیه خارج از هر چارچوب رسمی هماهنگ، نقض حاکمیت و مخرب برای امنیت ملی عراق است. این امر فضای داخلی را بی‌ثبات کرده و به‌طور غیرمستقیم فرصت بازگشت یا بازشکل‌گیری گروه‌هایی همچون داعش را بر پایه آشفتگی و تفرقه داخلی و منطقه‌ای فراهم کرده است. تغییر قواعد بازی باعث شده ترکیه تحت عنوان «عملیات نظامی موقتی» عمل کرده و اقلیم کوردستان را با تفاهمات امنیتی و اقتصادی به منطقه نفوذ دائمی خود تبدیل کند.

 

 

«رگبار بر مرزهای بین‌النهرین»
آلاء الموسوی، سردبیر خبرگزاری «انانا»، اوضاع جاری را چنین توصیف کرد: «ترکیه با بدن آسیب‌دیده عراق بازی می‌کند. ترکیه همسایه‌ای است که از شمال به آن نگاه می‌کند و دستش را نه برای سازندگی، بلکه برای نفوذ دراز کرده است. گام‌های سنگین نظامی‌اش بر موصل، دهوک و هولیر است و انگار خون ما بی‌ارزش‌تر از آن است که حفظ شود، و انگار حاکمیت ما حجابی است که می‌تواند با تصمیم آنکارا کنار برود! هر تیر و هر حمله، خنجری تازه در جان میهن است. حاکمیت صرفاً شعاری نیست که در کنفرانس‌ها تکرار شود، حاکمیت یعنی پرچمت در هر وجب از سرزمینت بالاست، بدون اینکه هیچ بیگانه‌ای بی اجازه به آن نفوذ کند اجازه‌ی تو.»

او افزود: مناطق مرزی ما به میدان جنگ تبدیل شده‌اند، قربانیان؟ فرزندان بی‌گناه ما،کشاورزانی که مزارعشان نابود شد، کودکانی که بازی‌شان را از دست دادند، خون‌هایی که ریخت و خانه‌هایی که فروریخت. همه این‌ها به بهانه‌ی «امنیت ترکیه» است. پس امنیت عراق کجاست؟ حرمت خون عراقی کجاست؟

وی افزود: این اشغال پنهان، دولت را از کنترل مناطقش بازداشته و خلأ امنیتی مهلکی را خلق می‌کند که قبلا داعش از آن زاده شد. اکنون مناطقی مرزی پرتنش و مملو از دخالت‌ها، بار دیگر تبدیل به بستری برای گروه‌های تاریک‌اندیش شده‌اند؛ هرج و مرجی که موجودات وحشت‌آفرین پرورش می‌دهد، و دخالت خارجی عامل رشد این هرج و مرج است. چگونه انتظار ثبات داشته باشیم وقتی دموکراسی‌مان روزمره در حال شکستن است؟ چگونه خاک‌مان را از تروریسم پاک کنیم وقتی تانک‌های همسایه وحشت را می‌کارند و کشور را می‌شکافند؟»

او تأکید کرد: «ما علیه همسایه‌ نیستیم، دشمن ترکیه هم نیستیم. ما علیه مداخله‌، نقض حرمت‌هایمان، علیه تبدیل خاک‌مان به میدان جنگی که انتخاب نکرده‌ایم، هستیم. خون ما بهای ارزانی برای آرمان‌های خارجی نبوده، و خاک‌مان صفحه شطرنج نیست.»

او سخنانش را با نداهایی ژرف از سرزمین بین‌النهرین به پایان رساند: «حاکمیت قابل مذاکره نیست، حاکمیت خط قرمز است. جامعه بین‌المللی، وجدان‌تان کجاست؟ منشور شما که با احترام به حاکمیت کشورها ندا می‌دهد، چه شد؟ شما در آنکارا، صدای عراق را بشنوید: بس است نابودی امنیت‌مان، بس است تحقیر جان‌مان. ما هرگز اجازه نخواهیم داد به صحنه جنگ دیگری و لانه‌ای برای هرج و مرج مجدد تبدیل شویم.»