سرپیل ساوملو

مرکز خبر- رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور و عضو ارشد حزب عدالت و توسعه، اعلام کرد که امکان دعوت از بشار اسد، رئیس حکومت سوریه، برای دیدار احتمالی در راستای فرآیند «عادی‌سازی» روابط ترکیه و سوریه در هر زمانی میسر می‌باشد. در پی انتشار این اظهارات که موجب بحث‌های گسترده‌ای در رسانه‌ها گردید، واکنش  بشار اسد نیز با تأخیر مواجه نشد. علی‌رغم ابراز تمایل بشار اسد به انجام این دیدار، وی بر لزوم بازگشت به شرایط پیش از سال ٢٠١١ میلادی به عنوان پیش‌شرط این ملاقات تأکید ورزید. اظهارات اردوغان تحت عنوان «عادی‌سازی»، علی‌رغم حمایت‌های پیشین او از گروه‌های مخالف و دسته‌های مسلح، حاوی نکات قابل تأملی در خصوص اوضاع منطقه می‌باشد. لازم به ذکر است که مفهوم «عادی‌سازی» متضمن پایان حمایت از گروه‌های مسلح نیز می‌باشد. علاوه بر این، مسئله وضعیت پناهندگان نیز از جمله موضوعات مطرح در این مذاکرات احتمالی خواهد بود.

موقعیت روژاوا در استراتژی سیاسی رجب طیب اردوغان، که سیاست‌های خود را بر مبنای مخالفت با جنبش‌های کوردی تنظیم می‌کند، به وضوح مشخص است. در شرایط کنونی، چه عواملی اردوغان را به سمت مذاکره سوق می‌دهد و چرا این امر در زمان حاضر صورت می‌گیرد؟ آیا دولت سوریه از مواضع اصولی خود عقب نشینی خواهد کرد یا بر آنها پافشاری خواهد نمود؟ پیامدها و مفهوم یک دیدار احتمالی برای بشار اسد یا کشور سوریه، با توجه به اشاره او به دوران قبل از سال ٢٠١١ در سخنرانی اخیرشان، چه می‌تواند باشد؟ جایگاه ادارە خودمدیریتی که در پویاترین ساختار سوریه، یعنی شمال و شرق این کشور، تأسیس شده است، در این فرآیند چگونه تعریف می‌شود؟

صالحه آیدنیز، نماینده حزب دموکراتیک خلق‌ها، تحولات سیاسی که  رجب طیب اردوغان را تحت عنوان «عادی سازی روابط» به سمت دیدار با بشار اسد سوق می‌دهد و همچنین نتایج احتمالی چنین دیداری را برای خبرگزاری ما مورد تحلیل و ارزیابی قرار داده است.

 

تاکید بر لزوم ارزیابی مسئلە بر اساس دشمنی با کوردها

صالحه آیدنیز در تحلیل زمان بندی درخواست مذاکره رجب طیب اردوغان اظهار داشت: «مسئله تضعیف دستاوردهای کورد و وضعیت این جامعه محدود به یک بازه زمانی خاص نیست. تلاش برای نابودی دستاوردهای جامعه کورد و اقدامات نظامی علیه مناطق کوردنشین همواره در دستور کار او قرار داشته است. این امر ناشی از یک سیاست صد ساله است.»

وی با تأکید بر اینکه دستور کار مذاکرات باید در چارچوب «مخالفت با منافع جامعه کورد» مورد ارزیابی قرار گیرد، افزود: «جمهوری ترکیه مدت زمان قابل توجهی است، به ویژه از سال ٢٠١۵، با چالش‌های متعدد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مواجه است. این چالش‌ها در سطح منطقه خاورمیانه و جهان نیز مشهود است. دولت اردوغان و ترکیه این بحران‌های چندوجهی را به شدیدترین شکل ممکن تجربه می‌کنند. علت اصلی تجربه این بحران‌ها به شدیدترین شکل، اصرار بر عدم حل مسئله کورد از طریق راهکارهای دموکراتیک است. جستجوی راه حل از طریق سیاست‌های امنیتی و نظامی منجر به تشدید این بحران های چندگانه می‌شود. بنابراین، انگیزه اردوغان برای مذاکره در این برهه زمانی، در واقع تلاش مجدد برای شکل‌دهی به معادلات منطقه خاورمیانه با استفاده از ابزارهای سیاسی موجود است».

 

«هدف بر هم زدن زمینه در روژاوا است»

صالحه آیدنیز با اشاره به وضعیت روژاوا در دوره ای که توازن قدرت در منطقه خاورمیانه مجدداً در حال شکل گیری است، اظهار داشت: «در منطقه روژاوا، که تلاش‌های گسترده و هزینه‌های قابل توجهی برای آن صرف شده است، به سمت یک وضعیت رسمی و قانونی در حال حرکت هستیم. علاوه بر این، فعالیت‌های جامعه کورد آنها را به موقعیتی رسانده که اکنون به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار در سیاست گذاری منطقه خاورمیانه شناخته می شوند. در چنین شرایطی، کوردها در موقعیتی قرار گرفته که قادر به تأثیرگذاری بر سیاست‌ها و شرایط منطقه است. ما در مرحله‌ای هستیم که زمینه برای دستیابی کوردها به یک وضعیت رسمی در روژاوا فراهم شده است. این درخواست مذاکره دقیقاً با هدف مختل کردن و از بین بردن این زمینه مطرح شده است.»

 

«هدف مرزهای میثاق ملی است»

صالحه آیدنیز با اشاره به اینکه درخواست مذاکره رجب طیب اردوغان با هدف تعیین مجدد مرزهای میثاق ملی صورت گرفته است، اظهارات خود را چنین ادامه داد: «تمایل به مذاکره با بشار اسد در شرایط کنونی، در واقع با هدف تعیین مجدد مرزهای میثاق ملی است. این امر نشان می‌دهد که نگرانی اصلی، حفظ یکپارچگی سوریه نبوده است. در کنار سیاست‌های مخالف با منافع جامعه کورد، استراتژی ایجاد مرزهای میثاق ملی در راستای آرمان های نوعثمانی گرایی دنبال می‌شود. اخیراً در سازمان ملل متحد، نقشه‌ای ارائه شد که ٣٠ کیلومتر از اراضی شمال و شرق سوریه را به عنوان منطقه امن معرفی می‌کند. این اقدام به تنهایی به وضوح نشان دهنده دیدگاه دولت اردوغان یا ترکیه نسبت به سوریه است.

باید با صراحت اذعان داشت که هدف اصلی، تضمین یکپارچگی سوریه یا بازسازی این کشور به عنوان یک دولت-ملت در محدوده سرزمینی خود نیست. ما بر این باوریم که هدف واقعی از یک سو، جلوگیری از دستیابی جامعه کورد به وضعیت رسمی از طریق اعمال سیاست‌های مخالف با منافع این جامعه در تمامی ابعاد است و از سوی دیگر، دستیابی به مرزهای میثاق ملی مورد نظر دولت اردوغان می‌باشد.»

 

مستقل از سیاست عراق نیست

صالحه آیدنیز با اشاره به این نکته که دولت رجب طیب اردوغان به پرورش و حمایت از گروه‌های شبه نظامی در سوریه پرداخته و تلاش دارد آینده‌ای را از طریق این گروه ها شکل دهد، تصریح کرد که این اقدامات را نمی‌توان جدا از سیاست صد ساله دولت ترکیه در نظر گرفت.

وی همچنین به سیاست‌های مرتبط با عراق اشاره نموده و اظهار داشت: «سیاست‌های اتخاذ شده در قبال سوریه، مستقل از سیاست های مربوط به عراق نیست. امروزه همین رویکرد در منطقه کوردستان عراق نیز در حال اجراست. سیاست اتخاذ شده در قبال منطقه کوردستان عراق در واقع با هدف تضعیف وضعیت موجود این منطقه صورت می‌گیرد. علت مذاکراتی که اخیراً با دولت مرکزی عراق و همچنین با دولت اقلیم کوردستان آغاز شده، این است که عراق در شرایطی قرار دارد که توانایی اداره امور خود را ندارد. عراق در وضعیتی است که توسط نیروهای خارجی اداره می‌شود. البته در این میان، ایران نیز دارای نفوذ و جایگاه خاصی است.

در شرایطی که معادلات سیاسی در خاورمیانه مجدداً در حال شکل گیری است و منطقه در حال بازطراحی می‌باشد، در واقع تلاش بر این است که نقش کوردها را کمرنگ کرده، دستاوردهای آنان را تضعیف نمایند و از این طریق به مرزهای مورد نظر میثاق ملی دست یابند. سیاستی که امروز در عراق و منطقه کوردستان عراق نیز در حال اجراست، دقیقاً همین رویکرد را دنبال می کند».

 

تداوم سیاست‌های کنونی، بحران را تشدید خواهد کرد

صالحه آیدنیز با اشاره به اینکه مهمترین عامل سوق دهنده رجب طیب اردوغان به این مذاکرات، بحران های چندوجهی موجود و همچنین ناتوانی در ارائه وعده‌های قابل تحقق به جامعه است، اظهار داشت: «ما با رویکردی در سطح دولت و حاکمیت مواجه هستیم که از طریق تنش، اعمال فشار، اصرار بر عدم حل مسئله کورد و تشدید سیاست‌های تقابلی، این بن بست را تداوم می‌بخشد. در شرایطی که خاورمیانه در حال بازطراحی است، ترکیه نیز در معرض درگیر شدن در این منازعات قرار دارد. بنابراین، علیرغم وجود راهکارهای دموکراتیک برای برون رفت از این بحران‌های چندگانه، همچنان بر سیاست‌های تقابلی که سال هاست آزموده شده اما نتیجه مثبتی به همراه نداشته، اصرار می‌شود. این در واقع فضایی است که نظام تک صدایی، اقتدارگرا یا حکومت فردمحور خود را در آن تثبیت می‌کند.

امروزه در شرایطی که پوپولیسم راست گرا در حال گسترش است، باید توجه داشت که در ترکیه نیز در فضایی که گرایش‌های راست افراطی رو به افزایش است و جریانات اقتدارگرا سعی در نهادینه کردن خود دارند، زمینه‌ای برای قطبی سازی جامعه، ایجاد تمایز و نادیده انگاری شکل گرفته است. در دوره‌ای که جریانات اقتدارگرا بر این اساس خود را تثبیت می‌کنند، عاملی که اردوغان را به سمت این مذاکرات سوق می‌دهد، در واقع ناتوانی او در حفظ موقعیت خود بدون توسل به تنش و درگیری است.»

 

عقب‌نشینی نخواهد کرد

صالحه آیدنیز با اشاره به اینکه دولت بشار اسد، شناخت دقیقی از دولت  رجب طیب اردوغان دارد، اظهار داشت:

«در خصوص موضع دولت سوریه، سؤال اصلی این است که آیا از اصول خود عقب نشینی خواهد کرد یا خیر؟ در واقع، اصرار دولت سوریه بر تداوم درگیری‌ها از سال ٢٠١١ تاکنون و عدم پذیرش سیستم مدیریتی که توسط مردم داخل کشور ایجاد شده است، نوعی عدول از اصول محسوب می‌شود. این مسئله باید مورد ارزیابی دقیق قرار گیرد. در نهایت، در سوریه یک ساختار مدیریتی وجود دارد که توسط کورد و سایر اتنیک‌ها در مناطق شمال و شرق سوریه ایجاد شده است. به نظر می‌رسد با به رسمیت شناختن وضعیت این ساختار مدیریتی، دولت سوریه می‌تواند موقعیت خود را بیش از پیش تحکیم بخشد.

با این حال، ما به خوبی آگاه هستیم که دولت سوریه، از آرمان‌های مرتبط با میثاق ملی دولت اردوغان و جمهوری ترکیه مطلع است. نکته کلیدی اینجاست. مسئله اصلی این است که آیا دولت سوریه برای حفظ مرزهای دولت-ملت خود حاضر به عقب نشینی خواهد بود یا خیر.»

 

«اسد بر دولت ملی اصرار دارد»

صالحه آیدنیز با اشاره به اینکه از آغاز منازعات داخلی سوریه در سال ٢٠١١، رجب طیب اردوغان موضعی حمایت آمیز نسبت به گروه‌های شبه نظامی اتخاذ کرده است، تصریح نمود که این امر نشان دهنده دشواری پذیرش مطالبات مطرح شده است. او در ادامه اظهارات خود چنین بیان داشت: «اشاره بشار اسد به دوران پیش از ٢٠١١، در واقع نشان دهنده پافشاری او بر منطق دولت-ملت است. به عبارت دیگر، اصرار بر عدم شناسایی هویت‌های متنوع مردمی که علی رغم تجربه منازعات و تلاش های یکسان سازی، در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند، نتیجه‌ای است که ساختار دولت-ملت ایجاد کرده است. پافشاری بر مفهوم دولت-ملت، به مثابه تحمیل ساختاری ناهمگون بر منطقه خاورمیانه است. دولت-ملت نظامی است که برای شکل دهی به خاورمیانه به عنوان مجموعه‌ای از ملت‌ها و اعتقادات متنوع چندان مناسب نیست.

با این حال، اصرار مردم و گروه‌های مختلف خاورمیانه بر خودگردانی همچنان ادامه دارد. در دوره‌ای که با بهار عربی آغاز شد و با تحولات روژاوا ثابت گردید که مردم قادر به اداره امور خود هستند، اشاره به سال ٢٠١١ نوعی پافشاری بر مفهوم دولت-ملت تلقی می‌شود. اصرار بر دولت-ملت، به معنای تداوم وضعیت بی ثبات در خاورمیانه است. این امر نشانه‌ای از اصرار بر تداوم منازعات در راستای حفظ قدرت است.

با این وجود، دیگر نه برای سوریه و نه برای خاورمیانه، امکان بازگشت به شرایط پیش از ٢٠١١ چه از منظر سیاسی و چه از جنبه اجتماعی وجود ندارد. اصرار بر این امر، در واقع زمینه سازی برای طراحی مجدد خاورمیانه توسط قدرت‌های هژمونیک مطابق با منافع خودشان است. این رویکرد نیز پایدار نخواهد بود.»

 

هدف از بین بردن کوردها است

صالحه آیدنیز ارزیابی خود را با این کلمات ادامه داد: هدف اصلی این مذاکرات، از بین بردن خود مدیریتی شمال و شرق سوریه است. امروز در واقع سیاست‌های ترکیه، چه سیاست قیم‌مآبی، چه سیاست انزوا، چه سیاست عملیات‌های سیاسی و چه سیاست نابودی اکولوژیکی، هم در باشور (جنوب کوردستان)، هم در روژاوا (غرب کوردستان) و هم در باکور (شمال کوردستان)، همگی با هم مرتبط هستند. هدف از بین بردن کوردهاست. از این طریق سعی می‌شود اسد را برای مذاکره متقاعد کنند. شکل مدیریتی که در شمال و شرق سوریه ایجاد شده، آلترناتیوی بسیار روشن برای سرمایه‌داری بحران‌زده در تمام جهان است.»

 

«مذاکره زمینه‌ساز درگیری‌های دیگر خواهد بود»

صالحه آیدنیز با اشاره به اینکه «همگان از نقش ترکیه در حمایت از گروه‌های شبه نظامی در منطقه آگاهی دارند»، تأکید کرد که این حمایت به دفعات به اثبات رسیده است. او همچنین خاطرنشان ساخت که این گروه‌های شبه نظامی نیز احتمالاً در برابر مذاکرات آتی موضع گیری خواهند کرد.

آیدنیز با یادآوری حوادث تراژیک آنکارا و سوروچ، چنین اظهار داشت: «تمامی این حملات در واقع نشان دهنده پیامدهای نادیده انگاشتن این گروه‌های شبه نظامی است. این تصویری روشن از این واقعیت است که این گروه‌ها به سادگی تن به توافق با بشار اسد نخواهند داد. موضوع مذاکره اردوغان با  اسد، بی تردید نمونه‌ای بارز از زمینه سازی برای درگیری‌ها و حملات آتی خواهد بود.

در شرایط کنونی، گروه‌های شبه نظامی در سوریه دیدگاه‌های مشخصی درباره جایگاه خود دارند. دیگر هیچ یک از طرف‌ها بازگشت به وضعیت سوریه در سال ٢٠١١ را نمی‌پذیرند. به ویژه در این برهه که تلاش می‌شود خاورمیانه مجدداً طراحی شود، بدیهی است که این گروه‌های شبه نظامی که مورد استفاده کشورهایی نظیر ایران و اسرائیل نیز قرار می‌گیرند، به سهولت این وضعیت جدید را نخواهند پذیرفت.»