سارا محمدی

جوانرو-  در داروخانەای منتظر نشستە بودم ناگهان زن جوانی از بیرون توجەام را جلب کرد. احساس کردم نگران است و چیزی را پنهان می‌کند، بە حالت صورت و نگرانی‌اش فکر می‌کردم کە سرش را خم کرد و داخل داروخانه را نگاه کوتاهی انداخت و وارد شد. با دیدن زن فروشندە حالت صورتش تغییر کرد و مستقیم رفت سراغ فروشنده‌ و گفت: خدارو شکر یک ساعت است که دنبال یک فروشنده‌ی زن می‌گردم، خیابان بهداری کسی نبود.

به آرامی صحبت می‌کرد که کسی صدایش را نشنود. از فروشندە ٢ بسته نوار بهداشتی خواست و تاکید کرد آن را داخل ٢ تا نایلون مشکی بگذارد که دیده نشود.

درنگ نکردم سوژەای مناسب برای گزارش یافتە بودم، مستقیم سراغش رفتم و در مورد تابو بودن قاعدگی سوال کردم.

 از وی درباره‌ی نام و سنش پرسیدم، گفت که حنانه. ا نام دارد و ١۶ سالش است. گفت: همیشه مادرم این چیزها را برایم می‌خرد و من هیچوقت برای خرید وسایل به بازار نیامده‌ام. الان مادرم خانه نبود و خودم مجبور شدم برای خرید بیایم و یک ساعت است که دنبال لوازم بهداشت و داروخانه‌ای می‌گردم که فروشنده‌اش زن باشد. 

سخنان حنانە در مورد قاعدگی وادارم کرد با زنان بیشتری در مورد تجربیاتشان از تابو بودن قاعدگی سوال بپرسم. در اینجا نخست نگاهی کوتاە بە قاعدگی و برخورد جوامع و فرهنگ‌های مختلف با آن انداختەام.

قاعدگی به عنوان واضح‌ترین علامت بلوغ در دختران شناختە می‌شود و با تغییرات تاریخ و تمدن این موضوع بیولوژیکی و طبیعی دستخوش برداشت‌های متفاوت و حتی متضادی شده و باعث بروز برخوردهای متفاوت با «قاعدگی» زنان گردیده که از «الهه» قرار دادن زنان تا «نجس» شمردن آنان را در بر می‌گیرد. زمانی انسان‌ها قاعدگی را ارج می‌گذاشتند زیرا شگفت‌آور بود که زنان در اثر قاعدگی در هر ماه بدون هیچ زخم و آسیبی زنده می‌ماندند ولی مردان در جنگ‌ها در اثر خونریزی کشته می‌شدند. در گذشته این باور وجود داشت که قدرت آفرینش در خون زن نهفته است. واژه‌ی Menstrution (قاعدگی) از واژه‌ی Menus گرفته شده که هم به معنی قدرت و هم به معنی ماه است.

مشکلات امروز زنان در مورد قاعدگی ریشه در پنج هزار سال پیش دارد، زمانی که جامعه‌ی انسانی شکل مردسالار به خود گرفت، زن از مقام الهی خود سقوط کرد و در جایگاه دوم قرار گرفت و هم زمان با گسترش پدر سالاری، خوارشماری قاعدگی و پلید دانستن آن چه در اساطیر و چه در روابط اجتماعی آغاز شد. نگاه منفی به قاعدگی زنان ناشی از نگاه منفی به خود زنان است. وقتی به خود زن نگاه مثبتی وجود ندارد چگونه به فرآیندهای بدنش که متفاوت با مردان است می‌توان نگاه مثبت داشت. وگرنه پسران هم دچار تغییرات بیولوژیکی بلوغ مانند تغییر تن صدا و درآوردن ریش و سبیل و... می‌شوند ولی این تغییرات به آن‌ها غرور و سرمستی می‌دهد، در حالی که بارزترین شاخص بلوغ در دختران یعنی ‌«قاعدگی» گاه موجب شرمساری و خود کم‌بینی در آنان می‌شود.

واضح است که تابوی قاعدگی وابسته به تابوی بزرگتری است که در مورد بدن زن وجود دارد. صحبت از قاعدگی هم از تابوهای ریشه‌دار در حافظه‌ی فرهنگی اکثر کشورهاست که گفت‌وگو از آن دست کم مجازات اجتماعی را به دنبال دارد، به همین دلیل این موضوع با مخفی نگه داشتن، انکار می‌شود ولی قاعدگی به ویژه برای اولین‌بار یکی از مهمترین حوادث زندگی هر زن است که جزئیات این رخداد و واکنش اطرافیان تا پایان عمر از ذهن او زدوده نمی‌شود؛ از این رو ضروری است طوری با آن برخورد شود که منجر به انکار زنانگی نشود.

 

«از پارچه کهنه‌ی لباس‌هایمان استفاده می‌کردیم»

مریم.م ٣٨ ساله در مورد تابو بودن قاعدگی در میان خانواده‌ها چنین می‌گوید: ما ۶ خواهر و ۶ برادر بودیم و خانه‌مان در روستا بود. روزهای سخت زندگیمان مواقع پریود شدنمان بود. چون مادرمان می‌گفت نباید پدرتان و برادرهایتان بفهمند که پریود شدید، زشت است. ما هم که امکانات درست و حسابی مثل الان نداشتیم. روستایمان مغازه نداشت و فقط پدرم هم برای خرید به شهر می‌رفت و مادرم هم هیچوقت نمی‌گفت که برای دخترها نوار بهداشتی بخرد. از پارچه استفاده می‌کردیم آن‌هم نه پارچه‌های تمیز و سالم، از پارچه کهنه‌ی لباس‌هایمان استفاده می‌کردیم. من موقع عادت آنقدر درد داشتم که گاهی مواقع بی‌هوش هم می‌شدم، ولی وقتی پدرم می‌پرسید مادرم می‌گفت که هیچی نیست حتماً فشارش افتاده. من بعد ازدواج به خاطر رعایت نکردن بهداشت در مواقع عادت ماهیانه مشکلات زنانه‌ی زیادی داشتم. از همان ابتدای ازدواجم که به خاطر آزمایش بکارت من را پیش یک دکتر زنان بردند، دکتر زنان گفت عفونت شدید دارم. بعد ازدواج به خاطر جوش و کیست‌های رحمم ٧ سال باردار نشدم.

 

«خداروشکر که برادرها و پدرت خانه نبودن وگرنه آبرویت می‌رفت»

فائزه نادری ٣٢ سال دارد و مادر دو کودک است، وی نیز در مورد تابو بودن پریود این‌گونه می‌گوید: من تا قبل پریود شدنم اصلاً از مادرم در مورد عادت ماهیانه چیزی نشنیده بودم. برای اولین بار که پریود شدم در مدرسه بودم. وقتی خون پریود را دیدم آنقدر ترسیده بودم که نگو. بعد رفتنم به خانه هم از ترس به مادرم چیزی نگفتم. لباس‌هایم را عوض کردم و رفتم فوراً شستم که کسی نفهمد. صبح که بیدار شدم همه‌ی بدنم خونی بود و حتی رختخواب را هم خونی کرده بودم. مادرم را صدا زدم و رختخواب را نشانش دادم. مادرم با حالتی ناراحت کننده گفت خداروشکر که برادرها و پدرت خانه نبودن وگرنه آبرویت می‌رفت. بعد برایم تیکه پارچه آورد و گفت فعلاً این را استفاده کن تا بروم مغازه و برایت نوار بهداشتی بخرم. بعد مادرم من را کناری کشید و گفت دخترم حواست باشه که برادرها و پدرت چیزی نفهمند.

فائزه نادری در ادامه‌ی صحبت‌هایش گفت: روزهایی که پریود نمی‌شدم هم باید وانمود به خواندن نماز و گرفتن روره می‌کردم. شب‌ها برای خوردن افطار با خانواده بیدار می‌شدم و در طول روز هم از ترس این‌که کسی ببیند حتی آب هم نمی‌خوردم. باید وانمود می‌کردم که وضو گرفته‌ام و نماز می‌خواندم که برادرهایم چیزی نفهمند.

سونیا. و ٢٧ ساله و کارشناس مامایی نیز در ابتدای با اشاره به اهمیت بسیار بالای دوره‌ی پریود در زنان گفت:  قاعدگی یا عادت ماهیانه، که امروزه ما به صورت عامیانه آن را «پریود» می‌نامیم، خونریزی در اثر ریزش لایه‌ی داخلی رحم یا همان آندومتر است. خون و بافت آندومتر از طریق دهانه‌ی رحم و واژن دفع می‌شود و در هر چرخه‌ی قاعدگی، بدن زن برای بارداری و بارور شدن آماده می‌شود. سیکل طبیعی‌ای که نشان ‌دهنده‌ی سلامت زنان است. با این حال در طول تاریخ بشر همیشه یکی از شوم‌ترین و شرم‌آورترین اتفاقات ممکن برای زنان تلقی شده و در بسیاری از جوامع هنوز هم عادت ماهیانه مایه‌ی شرمساری و تابو تلقی می‌شود. رویکرد اجتماعی‌ای که بیشتر در جوامع سنتی، دینی و مردسالار وجود دارد، به شدت سبب آسیب پذیری زنان شده و مشکلات سلامتی بسیاری را برای آن‌ها به دنبال داشته است.

قاعدگی یا پریود زنان هنوز هم در جامعه‌ی ما یک تابو است و بسیاری از زنان با شرم و خجالت فراوان در مورد پریودی، این چرخه‌ی طبیعی بدن، حرف می‌زنند. معمولاً زنان به دلیل شرم و حیا یا در این‌باره کمتر حرف می‌زنند و یا در دوران پریود آن را به کلی از خانواده و اطرافیانشان مخفی می‌کنند.

وی در ادامه‌ی صحبت‌هایش گفت: بخشی از تابود بودن عادت ماهیانه هم به دین اسلام باز می‌گردد. به عنوان مثال زنان در دوران پریودی اجازه‌ی ورود به مساجد و اماکن مذهبی را ندارند، یا اجازه‌ی حمل قرآن و خواندن آن را ندارند و دلیل آن را ناپاک بودن زنان در این دوران عنوان کرده‌اند.

سونیا. و در ادامه‌ی صحبت‌های خود گفت: در دوران کاریم زنان زیادی را دیده‌ام که به خاطر رعایت نکردن بهداشت در دوران قاعدگی که بیشتر مواقع به دلیل تابو بودن آن بوده است، با مشکلات بهداشتی روبرو شدەاند. بسیاری از زنان به خاطر این‌که برادر و یا پدرش از عادت ماهیانه‌شان باخبر نشوند بیشتر از پارچه‌های غیربهداشتی و یا خیس استفاده کرده‌اند و این باعث مشکلات ناباروری و یا مشکلات حاد دیگری شده است.

وی در ادامه گفت: « باید مسائل بهداشتی دوران عادت ماهیانه از همان دوران کودکی به دختران در مدارس و خانواده‌ها آموزش داده شود. باید خانواده‌ها به ویژه مادران این طرز فکر را که صحبت کردن درباره‌ی عادت ماهیانه شرم‌آور است و یا این‌که اگر اعضای مذکر خانواده راجب آن چیزی بفهمند باعث شرمساری دختر است، کنار بگذارند.» 

سارا.ک ٢٨ ساله نیز که با پدر و مادر همسرش زندگی می‌کند، می‌گوید: الان هم بعد به دنیا آمدن دخترم، زمانی که پریود می‌شوم آنقدر درد دارم که باید حتماً نزد دکتر بروم و آمپول بزنم که دردم کم شود و در طول دوران قاعدگی‌ام روزی چند قرص مصرف می‌کنم. با این وجود زمان قاعدگی حتی جرأت ندارم به روی خودم بیاورم چون همسرم می‌گوید خیلی زشت است که پدرو مادرم بفهمند پریود شده‌ای. با وجود این همه درد و ضعف باید کارهای خانه و غذا پختن و.. را انجام دهم. حتی همسرم هم به روی خودش نمی‌آورد که من چقدر در این دوران اذیت می‌شوم.