تئاتر کوردی؛ هنری که زیر سایه ممنوعیت‌ها ایستاده است
پریناز دلایز، بازیگر تئاتر، با تأکید بر ضرورت مبارزه‌ای قوی‌تر علیه آسمیلاسیون و سرکوب زبان کوردی، تصریح کرد که مبارزه برای اجرای تئاتر کوردی همچنان ادامه دارد. او معتقد است کە هنرمندان زن در مقابل سرکوب تئاتر کوردی، مبارزه‌ای دوگانه را پیش می‌برند.
آخین بهار
آمد- سیاست‌های سرکوب و آسمیلاسیون علیه زبان کوردی در تاریخ ترکیه به صورت همه جانبه تداوم یافته و فعالیت‌های فرهنگی-هنری کوردی نیز از این سرکوب‌ها در امان نمانده‌اند. درگیری‌ها، ممنوعیت‌ها و اعمال فشار تا دهه ۱۹۹۰، اصلی‌ترین موانع رشد تئاتر کوردی بوده‌اند و این حوزه از هنر کوردی به ناگزیر زیر سایه ممنوعیت‌ها به حیات خود ادامه داد.
با وجود تمام محدودیت‌ها، هنرمندان تئاتر که در مرکز فرهنگی مزوپوتامیا گرد هم آمده بودند، نمایشنامه‌های کوتاه کوردی نوشتند و آنها را به اجرا گذاشتند. تئاتر کوردی زیر فشار حکومت تا امروز دوام آورده است. بازیگران تئاتر حتی در دشوارترین شرایط آثار تأثیرگذاری خلق کردند که بی‌تردید زنان چه به عنوان نمایشنامه نویس و چه به عنوان بازیگر، نقش تعیین‌کننده‌ای در این راه داشتند.
در حالی که سرکوب زبان کوردی هنوز پابرجاست، فراخوان «صلح و جامعه دموکراتیک» از سوی رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان در ۲۷ فوریه، روزنه‌ای به سوی مسیری تازه گشود. این روند جدید، امیدی برای رفع موانع زبان کوردی ایجاد کرده و هنرمندان کورد نیز از آن پشتیبانی می‌کنند.
با پریناز دلایز، بازیگر تئاتر، درباره گذشته و اکنون تئاتر کوردی، نگاه زنانه به هنر و سرکوب زبان کوردی به گفت‌وگو نشستیم.
پریناز دلایز با اشاره به تداوم موانع پیش روی تئاتر کوردی از گذشته تا امروز، تأکید کرد که با وجود سرکوب و ممنوعیت‌ها، این تئاتر توانسته به مخاطبان بیشتری دست یابد. به گفته او، هرچند تئاتر کوردی از دهه ۱۹۹۰ به جایگاه مشخصی رسیده، اما با انتصاب قیم‌ها برای شهرداری‌های مناطقی از کوردستان، حوزه تئاتر نیز آسیب دیده است.
او می‌گوید: «با حضور قیم‌ها مداخله‌ای صورت گرفت و فضاهای هنری اشغال شدند. برخلاف انتظار، سال ۲۰۱۶ نقطه عطفی محسوب می‌شد. پیش از آن، هنر در شرایطی عادی تولید می‌شد، اما بعد از آن تئاتر مجبور بود در اوج درگیری و ممنوعیت، با نیروی ذاتی خود سرپا بماند. هنرمندان با امکانات خود، مکان‌ها و صحنه‌هایی می‌ساختند که این به نوعی دستاورد بود. گروه‌های زیادی شکل گرفتند و صحنه‌های متعددی راه‌اندازی شدند، اما همه اینها فعالیت‌هایی بودند که تنها با پشتیبانی تماشاگران و توان گروه‌های بازیگران محقق می‌شدند.»
پریناز دلایز با تأکید بر ضرورت تلاش بیشتر در برابر سیاست‌های آسمیلاسیون افزود: «در جامعه، سیاست آسمیلاسیون بسیار جدی دنبال می‌شود. همزمان نوعی خودسانسوری نیز بر زبان حاکم است و خلق به‌تدریج از زبان مادری خود فاصله می‌گیرند. گرچه مبارزه و دستاوردهایی وجود دارد، اما این تلاش‌ها در برابر همانندسازی و سرکوب زبان کافی نیست.»
هنرمندان زن کورد مبارزه‌ای دوگانه را پیش می‌برند
پریناز دلایز معتقد است هنرمندان زن در مقابل سرکوب تئاتر کوردی، مبارزه‌ای دوگانه را پیش می‌برند. او می‌گوید: «هم به عنوان یک کورد و هم به عنوان یک زن برای تولید هنر تلاش می‌کنی. این مسیری از آگاهی و روشنگری است که در آثار هنری بازتاب می‌یابد. با این حال نمی‌توانیم ادعا کنیم زنان در تئاتر کوردی به مرحله‌ای فراتر رسیده‌اند یا مشکلی در این عرصه ندارند. مانند سایر نقاط جهان، اینجا هم چالش‌هایی وجود دارد، زیرا ذهنیت مردسالار نه‌تنها در مردان بلکه در خود زنان نیز نهادینه شده است.»
او ادامه می‌دهد: «به همین دلیل فرایند خودکاوی، رویارویی و پرسشگری آغاز می‌شود. به نظرم هر زنی که در جنبش آزادی‌خواهی کورد فعال است، از موقعیت بهتری نسبت به سایر زنان جهان برخوردار است. ما در جامعه کورد از ژنولوژی و ریاست مشترک سخن می‌گوییم و به عنوان هنرمندان کورد از این مفاهیم الهام گرفته، آنها را در آثار خود و محیط پیرامون منعکس می‌کنیم.»
پریناز دلایز با اشاره به جایگاه مطلوب تئاتر کوردی از منظر دیدگاه زنان در عرصه جهانی می‌افزاید: «سیاسی شدن عمیق جامعه و هنرمندان کورد، واکنش‌های پویایی ایجاد کرده که در آینده، تئاتر کوردی را به جایگاهی برجسته خواهد رساند.»
انعکاس نقش‌های تحمیل شده به زنان در تئاتر
پریناز دلایز با نگاهی انتقادی به بازنمایی شخصیت‌های زن در تئاتر می‌پرسد: «چند نمایشنامه وجود دارد که شخصیت‌های زن را عمیقاً واکاوی کرده باشد؟ چند نویسنده زن در این عرصه فعال هستند؟»
او توضیح می‌دهد: «زنان حضور دارند و روی صحنه هم می‌آیند، اما اغلب در نقش‌های کلیشه‌ای مادر، همسر یا دختر ظاهر می‌شوند. این دقیقاً بازتاب همان نقش‌هایی است که جامعه به زنان تحمیل کرده است.»
دلایز با اشاره به نمونه‌های موفق جهانی می‌افزاید: «چرا آنتیگونه این‌قدر در جهان محبوب است؟ چرا آثار گابریل لورکا این‌قدر تأثیرگذارند؟ زیرا این آثار شخصیت زن را با ژرف‌نگری بررسی می‌کنند. در مقابل، در بسیاری از متن‌ها شخصیت‌های زن یا سطحی پرداخت شده‌اند یا از دریچه نگاه مردانه به تصویر کشیده شده‌اند.»
استقبال از فرایند صلح برای پایان سرکوب‌ها
پریناز دلایز با اشاره به سرکوب زبان کوردی، ابراز امیدواری کرد که فرایند آغاز شده با فراخوان «صلح و جامعه دموکراتیک»، به پایان این سرکوب‌ها بینجامد.
او می‌گوید: «همگی وظیفه داریم تا برای ایجاد محیطی عاری از کشتار تلاش کنیم و فضایی فراهم آوریم که در آن مشکلات از طریق گفت‌وگو حل شود و چنین سرزمینی را تحویل آیندگان دهیم. خلق کورد با چالش هویتی روبروست که باید در چارچوبی حقوقی و سیاسی به آن پرداخته شود. بزرگترین آرزوی ما حل این مسئله است، زیرا هم جامعه خسته شده و هم طبیعت آسیب دیده است.»
دلایز با لحنی انتقادی ادامه می‌دهد: «ما هنوز برای برگزاری جشن نوروز و گرامیداشت ۸ مارس باید مبارزه کنیم. مرز میان طبیعی و غیرطبیعی مخدوش شده است. آیا خود جنگ امری طبیعی است؟ در شرایط جنگی، درک مردم از امور عادی و غیرعادی دچار آشفتگی می‌شود.»
او تأکید می‌کند: «برای ساختن جهانی بهتر، پرورش نسلی شایسته‌تر و پایان دادن به کشتارها، ما نیز از این روند صلح استقبال می‌کنیم.»
خلق کورد نباید برای حقوق اساسی خود ناچار به مبارزه شود
پریناز دلایز با یادآوری سال‌ها مبارزه برای اجرای تئاتر کوردی می‌گوید: «برای اجرای حتی یک نمایش کوتاه کوردی باید مبارزه کرد. دیگر زمان آن رسیده که برای دستیابی به حقوق طبیعی خود ناچار به مبارزه نباشیم.»
او با تأسف اشاره می‌کند: «هر فعالیتی که به نام زبان کوردی صورت می‌گیرد، همچنان با ممنوعیت روبروست. ما نیازمند فرایندی هستیم که این چالش‌ها را پشت سر بگذارد و بتوانیم بدون پرداخت هزینه‌های گزاف و پذیرش مخاطرات بزرگ، به غنای زبان کوردی نزدیک شویم و از زیبایی‌های آن بهره ببریم.»
دلایز در پایان با تأکید بر اهمیت ایجاد بسترهای علمی و آموزشی می‌افزاید: «باید زمینه‌هایی فراهم کنیم که در آن کودکان بتوانند استعدادهای خود را کشف کنند. من در این زمینه احساس مسئولیت عمیقی می‌کنم.»