سلاحی‌سازی آب؛ بحران انسانی و سلامت زنان در شمال و شرق سوریه
مقامات زن در شمال و شرق سوریه اعلام کردند که به دنبال تصرف منابع آب توسط دولت اشغالگر ترکیه، زنان به طور خاص و در مقیاسی گسترده، با مشکلات شدید سلامتی ناشی از بحران بی‌آبی روبرو هستند.
سورگل شیخو
تل‌تمر - تمدن بشری از آبراه‌های خاورمیانه سرچشمه گرفت. با گسترش شهرهای باستانی از هزاران به میلیون‌ها نفر، کشاورزی نیز برای تأمین معاش، تجارت و امنیت غذایی توسعه یافت. به همین دلیل، خاورمیانه امروز با بحران آب روبرو است.
دهه‌ها سوءمدیریت آب، رشد جمعیت و افزایش دمای جهانی، خاک منطقه را تخریب و منابع محدود آب آن را کاهش داده است. آبراه‌های مشهور منطقه در حال ناپدید شدن هستند. رودخانه‌هایی که زمانی پرآب بودند، به نهرهای کوچکی تبدیل شده‌اند که به راحتی با پای پیاده قابل عبور بوده و به مسیر تبدیل شده‌اند. با گذشت زمان، رودها و نهرهایی که بشر بر پایه آنها زندگی کرده و امنیت غذایی خود را تأمین نموده است، به راه‌هایی تبدیل خواهند شد که مردم به سادگی می‌توانند در آنها قدم بزنند.
سوریه یکی از کشورهایی است که تا سال ۲۰۵۰ با تنش و بی‌آبی مواجه خواهد شد
بر اساس برخی تحقیقات، تا سال ۲۰۵۰، تمام کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا تحت تنش آبی بسیار شدیدی قرار خواهند گرفت. اگر دما ۴ درجه سانتی‌گراد افزایش یابد، منطقه با کاهش ۷۵ درصدی آب شیرین مواجه خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود دمای بسیاری از کشورهای منطقه تا پایان قرن حدود ۵ درجه سانتی‌گراد افزایش یابد. کشورهایی که بیشترین تأثیر را از تغییرات اقلیمی پذیرفته و کمترین آمادگی را برای سازگاری دارند، همان کشورهای درگیر منازعات هستند. کشورهایی مانند سوریه، یمن، عراق، لبنان و اردن در درگیری‌ها گرفتار شده‌اند.
آب در شمال و شرق سوریه
مسئله آب در شمال و شرق سوریه یک مشکل حیاتی و فوری است. پنج میلیون نفر از بحران آبی که بیش از ۵ سال ادامه دارد، رنج می‌برند. این منطقه به دلیل کاهش سطح آب، تخریب سیستم‌های آبرسانی و کاهش ظرفیت عملیاتی ایستگاه‌های آب ناشی از بمباران و هدف‌گیری مستقیم، با کمبود آب آشامیدنی مواجه است.
در شمال و شرق سوریه دو رود اصلی (دجله و فرات) وجود دارند که سطح آب آنها کاهش یافته است؛ در کنار آنها رود خابور و همچنین رود زَرگان در کانتون جزیره قرار دارند. دولت اشغالگر ترکیه از آبی که به منطقه وارد می‌شود به عنوان یک اهرم فشار سیاسی استفاده می‌کند که ایستگاه علوک، تأمین‌کننده آب بیش از ۵ میلیون نفر، نمونه‌ای از آن است. قطره آب به عنوان سلاحی برای فشار بر زنان و کودکان به کار گرفته می‌شود.
این کمبود شدید آب منجر به افزایش شیوع بیماری‌های منتقله از راه آب شده و فشار بر بهداشت عمومی و آموزش، به ویژه برای زنان را افزایش می‌دهد. از این رو، آب همان‌قدر که یک نیاز حیاتی و غیرقابل انکار است، از نظر سلامتی و روانی نیز بر زنان تأثیر می‌گذارد.
در شهر و حومه تل‌تمر، مجموعاً ۱۴ هزار خانواده (۷۲ هزار نفر) شامل ساکنان محلی و آوارگان سریکانی، حومه زرگان و حومه تل‌تمر، به همراه آوارگان عفرین و شهبا زندگی می‌کنند. یسری الخدبان از بخش آب شهرداری خلق شهر، درباره دلایل قطع آب و امکاناتی که برای کمک به ساکنان و آوارگان در اختیار دارند، توضیح داد.
نقطه شروع بحران
یسری الخدبان گفت یکی از اساسی‌ترین و عمیق‌ترین مشکلاتی که زنان در شمال و شرق سوریه، به ویژه در کانتون جزیره، با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، مسئله آب است و دلایل آن را اینگونه تشریح کرد: «با اشغال شهرهای سریکانی و گری‌سپی و تصرف ایستگاه آب علوک، دولت اشغالگر ترکیه مشکلات آب در منطقه را عمیق‌تر کرد. شروع بحران از همین نقطه بود و اکنون بیش از ۵ سال است که بیش از ۵ میلیون نفر با بحران آب روبرو هستند. ۹۵ درصد مشکل آب بر زنان تأثیر می‌گذارد، از این رو ما تلاش می‌کنیم تا کمک‌رسان باشیم.»
۵ حلقه چاه برای ۱۴ هزار خانواده یا ۷۲ هزار نفر
یسری الخدبان به امکاناتی که شهرداری خلق برای کمک به ۱۴ هزار خانواده ساکن و آواره فراهم کرده است، اشاره کرد و این فعالیت‌ها را چنین شرح داد: «۳ حلقه چاه، آب را به صورت رایگان برای سه روستا تأمین می‌کنند. ۲ حلقه چاه دیگر نیز برای خدمت‌رسانی به آوارگان و ساکنان شهر و سایر مناطق روستایی وجود دارد. با وجود امکانات محدود، ما تلاش می‌کنیم هر آنچه در توان داریم را به جامعه خود ارائه دهیم.»
راه‌حلی موقتی وجود دارد که نمی‌تواند بلندمدت و استراتژیک باشد
یسری الخدبان با بیان اینکه تنها یک راه‌حل در اختیار دارند که آن هم موقتی است و نمی‌تواند بلندمدت و استراتژیک باشد، این راه‌حل را چنین توصیف کرد: «ما صدور مجوز برای حفر چاه‌های آب را تسهیل کرده‌ایم، به شرطی که هر سه خانواده بتوانند یک چاه حفر کنند. از آنجا که منطقه به سمت بیابانی شدن پیش می‌رود، سطوح سبز کاهش یافته و حتی در حال ناپدید شدن هستند. تنها راه‌حلی که برای ما باقی مانده، در زمانی که بحران آب تشدید می‌شود، صدور مجوز برای حفر چاه است. بر اساس پیگیری‌های ما، مشخص شده که آب‌های زیرزمینی در حال کاهش است و این نیز در آینده به بحرانی دیگر تبدیل خواهد شد، زیرا خشکسالی و دمای هوا در حال افزایش است.»
علوک یک مسئله انسانی است، لازم است سازمان ملل متحد مداخله کند
یسری الخدبان برای حل و فصل مسئله ایستگاه علوک فراخوان داد و گفت: «مسئله ایستگاه علوک یک مسئله انسانی است و ضروری است که سازمان ملل متحد و کشورهای تأثیرگذار برای حل این موضوع مداخله کنند. زیرا تصرف آن توسط دولت اشغالگر ترکیه، بحران آب را عمیق‌تر کرده است. آنها می‌خواهند از طریق ایستگاه علوک بر جامعه شمال و شرق سوریه فشار وارد کنند.»
بر اساس تحقیقات و داده‌های میدانی و پیگیری نزدیک وضعیت آوارگان و ساکنان محلی، بحران تأمین آب شیرین و حتی آب شور، به افزایش مشکلات اجتماعی از جمله خشونت و همچنین مشکلات سلامتی و روانی منجر شده است.
در خصوص پیامدهای روانی این بحران، فادیا العواد، مشاور و روانشناس «مرکز شهید آمارا»، تأثیرات آن بر زنان را تشریح می‌کند:
کمبود آب، استرس روانی زنان را افزایش داده است
فادیا العواد با بیان اینکه کمبود آب یک مشکل جدی زیست‌محیطی و اجتماعی است، ادامه داد: «دلیل جدی بودن این مشکل، ابعاد اجتماعی و روانی آن است که بر تمام افراد جامعه، به ویژه زنان، تأثیر می‌گذارد. کمبود آب موجب افزایش استرس روانی زنان شده و به تنش‌های روانی و عاطفی و سطح بسیار بالایی از اضطراب و افسردگی منجر شده است. همچنین، زمان صرف شده برای تأمین آب بر زندگی خانوادگی و روابط اجتماعی آنها نیز تأثیر گذاشته است، علاوه بر آنکه آنها را در معرض خشونت و تعرض مبتنی بر جنسیت قرار می‌دهد.»
راه‌حل‌ها و پیشنهادات
فادیا العواد راه‌حل‌ها و پیشنهادات برای عبور از بحران آب را اینگونه برشمرد: «حفاظت از حقوق زنان و تأمین امنیت و دسترسی به منابع آب باید همه شرایط، از آرامش و صلح گرفته تا جنگ و درگیری را در بر گیرد. شرایطی که در آن زندگی می‌کنیم، اهمیت تقویت نقش امنیت و حفاظت را نشان می‌دهد.»
«باید بین سازمان‌های بشردوستانه و نهادهای محلی همکاری وجود داشته باشد تا پروژه‌های آبرسانی اجرا شده و منابع آب به خانه‌های غیرنظامیان نزدیک شوند. به این ترتیب زنان ناچار نمی‌شوند برای آوردن آب مسافت‌های طولانی را طی کنند. باید به این موضوع اهمیت ویژه‌ای داده شود. زیرا این بار بر دوش زنان افتاده و باعث فشار روانی و فیزیکی بر آنها شده است. همچنین، این وضعیت منجر به ترک کار یا تحصیل توسط زنان شده است.»
از ابتدای سال ۲۰۲۵ تا ژوئیه، تنها در یک بیمارستان ۵ هزار بیمار!
در زمینه سلامت نیز، طبق آمارهای بیمارستان شهید زاو سَنگ در شهر تل‌تمر، در نتیجه استفاده از آب غیربهداشتی، از ابتدای سال ۲۰۲۵ تا ماه ژوئیه، بیش از ۵ هزار بیمار پذیرش شده‌اند.
از این میان، ۸ زن باردار دچار سقط جنین شده‌اند، ۲ زن به دلیل ناهنجاری جنین، نوزادانشان پس از تولد جان باخته‌اند و از ۱۲۶ بیمار مبتلا به عفونت مجاری ادراری، ۹۵ نفر زن بوده‌اند. از ۷ نفری که دچار کم‌آبی شدید بدن شده بودند، ۲ نفر زن بودند. کمک‌های اولیه به ۵۳۲ بیمار ارائه شده که ۲۵۴ نفر از آنها زن بوده‌اند. از ۳۷۳ فرد مبتلا به بیماری‌های کلیوی، ۱۸۷ نفر زن بوده‌اند. هزار و ۲۸۸ نفر به گاستروانتریت (التهاب معده و روده) مبتلا شده‌اند که ۷۶۴ نفر از آنها زن هستند. همزمان، ۱۴۰ نفر به بیماری گال (جرب) مبتلا شده‌اند که ۵۱ نفر از آنها زن می‌باشند. از ۴۱ نفر مبتلا به آلرژی پوستی نیز ۱۵ نفر زن بوده‌اند.
در خصوص تأثیر آب در حوزه سلامت، نالین یونس، عضو هلال احمر کورد که در بخش آگاهی‌بخشی سلامت فعالیت می‌کند، به گفتگو پرداخت.
بیماری‌های زنان
نالین یونس گفت که دلیل اصلی بیماری‌ها استفاده از آب غیربهداشتی است و بیماری‌های ناشی از آن و انواع آنها را اینگونه برشمرد: «استفاده از آب‌هایی با منبع نامشخص، عامل اصلی بیماری‌ها در میان زنان، کودکان و کل جامعه است. از جمله این بیماری‌ها، عفونت مجاری ادراری، عفونت‌های قارچی و سایر عفونت‌ها اصلی‌ترین‌ها هستند. همچنین، زنان باردار نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند و این امر می‌تواند به ناهنجاری جنین منجر شود و در عین حال، مواردی از تولد نوزادان نارس نیز مشاهده می‌شود.»
پراکندگی بقایای جنگی خطرناک است
نالین یونس دلیل دیگری برای بیماری‌ها را که آن هم به آب مرتبط است، آشکار کرد و گفت: «حملاتی که منطقه را هدف قرار می‌دهند و نفوذ مواد سلاح‌های شیمیایی و بقایای جنگی به خاک، و سپس ورود آن به آب‌های زیرزمینی و آلوده کردن آن، یک بحران زیست‌محیطی به همراه دارد. به دلیل بحران آب موجود، مردم مجبور به حفر چاه شده‌اند و صدها چاه در منطقه ما که ۱۴ سال است درگیر حملات است، حفر شده است. شبکه‌های آبرسانی دچار رسوب آهک شده و برخی از آنها نیز زنگ زده‌اند. مردم نیز از این آب استفاده می‌کنند و اگر بحران آب حل نشود، خطرات بزرگی به همراه خواهد آورد. زیرا این وضعیت به افزایش ناهنجاری‌های جنینی، ناباروری در زنان یا کاهش وزن نوزادان در هنگام تولد منجر شده است.»
جوشاندن آب و قرار دادن آن زیر نور خورشید
نالین یونس در پایان، راهکارهای جایگزینی را که مردم باید برای حفظ سلامتی خود به کار گیرند، اینگونه بیان کرد: «جاری ساختن آب ایستگاه علوک و رود خابور، راه‌حلی است که گریزی از آن نیست. اما علاوه بر آن، می‌توان از فیلترهای آب استفاده کرد. همچنین، جامعه می‌تواند آب را به روش‌های دیگری مانند جوشاندن یا قرار دادن آن در برابر خورشید، تصفیه کند. زیرا خورشید نیز ویتامین‌های زیادی به آب می‌افزاید.»