ریاست مشترک: مدلی برای آزادی و دموکراسی زنان
گلستان سونوک، ریاست مشترک شهرداری اِلح که با انتصاب قیم جایگزین شده، معتقد است جنبش زنان کورد با دموکراتیزه کردن سیاست، مدل ریاست مشترک را به عنوان بازتاب عینی این رویکرد معرفی کرده است.
آخین بهار
اِلح (باتمان)- در انتخابات محلی سال‌های ۲۰۱۶، ۲۰۱۹ و ۲۰۲۴ در شهرهای کوردستان، شهرداری‌ها به تدریج به وسیله قیم اشغال شدند و مدل ریاست مشترک یکی از مهم‌ترین دلایل این اقدام غیردموکراتیک قلمداد می‌شود.
ریاست مشترک چیست؟
ریاست مشترک نخستین بار توسط حزب سبزهای آلمان در جهان سیاست معرفی شد. این سیستم سپس در احزاب اروپایی مانند اتحاد آزاد اروپا، گروه چپ متحد اروپا، حزب چپ آلمان و احزاب سبز آلمان و سوئد گسترش یافت. اما با این وجود به مدلی فراگیر در اروپا تبدیل نشد.
در کوردستان، با ظهور جنبش آزادی کورد و مشارکت زنان در عرصه سیاست، سیستم ریاست مشترک به اجرا درآمد.
خلق کورد نخستین بار در سال ۱۹۹۰ با تأسیس حزب کار خلق (HEP)، هویت سیاسی خود را آشکار کرد. آنها در سال ۱۹۹۱ انجمن میهن‌دوست زنان را بنیان گذاشتند و فضاهای اختصاصی برای مشارکت زنان ایجاد کردند.
در انتخابات عمومی ۱۹۹۱، به دلیل سد انتخاباتی ۱۰ درصدی، HEP با حزب دموکرات اجتماعی خلق (SHP) ائتلاف کرد و لیلا زانا تنها نامزد زن این ائتلاف بود.
تحولات سهمیه زنان در احزاب کوردی
در احزاب HEP و DEP، تعداد مدیران زن به ندرت از ۳ نفر فراتر می‌رفت. پس از انحلال DEP، حزب دموکراسی خلق (HADEP) در ۱۱ می ۱۹۹۴ تأسیس شد که نقطه عطفی برای مشارکت سیاسی زنان کورد محسوب می‌شود.
زنان در کمیسیون‌های زنان HADEP فعالانه مشارکت کردند. در کنگره سال ۲۰۰۰، بخش زنان رسمیت یافت و با افزودن ماده چهارم، اصل «تبعیض مثبت» به اساسنامه حزب اضافه شد. در سال ۲۰۰۲، برای نخستین بار سهمیه زنان در HADEP اجرا گردید.
زنان کورد با طرح مطالبات اختصاصی خود، به سرعت به پیشگامان عرصه سیاسی تبدیل شدند.
مدل ریاست مشترک در حزب DTP
با انحلال حزب دموکرات خلق (DEHAP)، حزب جامعه دموکراتیک (DTP) در ۹ نوامبر ۲۰۰۵ تأسیس شد. در این حزب، سهمیه جنسیتی از ۲۵ درصد آغاز و به تدریج به ۴۰ و سپس ۵۰ درصد رسید. به جای «بخش زنان»، «مجلس زنان» و مدل «ریاست مشترک» اجرا گردید.
برای نهادینه کردن ریاست مشترک در احزاب سیاسی، کمپین امضا راه‌اندازی و امضاها به مجلس تقدیم شد. در این روند، آیسل توغلوک و احمد ترک به عنوان اولین روسای مشترک DTP انتخاب شدند.
در جریان مذاکرات با رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان در امرالی، در ۱۳ مارس ۲۰۱۳ و در چارچوب «بسته دموکراتیزاسیون»، سیستم ریاست مشترک با مصوبه قانونی مشخص شد. این تصمیم در ۱۳ مارس ۲۰۱۴ در روزنامه رسمی منتشر و اجرایی گردید.
مدل ریاست مشترک امروزه در تمامی سازمان‌های استانی و شهرستانی احزاب سیاسی کورد و سازمان‌های مدنی، با تمرکز ویژه بر شهرداری‌های کوردستان، اجرا می‌شود.
این دستاورد که زنان کورد با هزینه‌های سنگین آن را کسب کرده‌اند، اکنون هدف حمله حکومت AKP قرار گرفته است. پس از انتخابات محلی ۲۰۲۴، در مدت کوتاه ۱۱ ماه، ۱۲ شهرداری تحت مدیریت حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها با قیم جایگزین شدند.
در انتخابات محلی ۳۱ مارس ۲۰۲۴، یکی از شهرداری‌هایی که بالاترین رأی را کسب کرد و سپس در ۴ نوامبر برایش قیم تعیین شد، شهرداری اِلح بود. ما با گلستان سونوک، ریاست مشترک سابق این شهرداری، درباره مدل ریاست مشترک و سیاست‌های قیم‌ها گفتگو کردیم.
جنبش زنان کورد، سیاست را دموکراتیک کرد
گلستان سونوک در ارزیابی جایگاه زنان در سیاست ترکیه اعلام کرد که با ورود جنبش زنان کورد به عرصه سیاست در دهه ۱۹۹۰، روند دموکراتیزه شدن سیاست ترکیه آغاز شد.
او با اشاره به اینکه علی‌رغم تضمین حق رأی زنان در قانون اساسی دهه ۱۹۳۰، عملاً صدای زنان شنیده نمی‌شد، توضیح داد: «پیش از جنبش زنان کورد، تعداد اندکی سیاستمدار در میدان سیاست ترکیه حضور داشتند که این حضور صرفاً فیزیکی بود و فاقد درک سیاسی برای اولویت‌بندی آزادی زنان.
اما پس از دهه ۹۰، با ورود جنبش آزادی کورد و همزمان حضور جنبش زنان کورد در سیاست از طریق نمایندگی آنها در شهرداری‌ها و مجلس؛ سیاست ترکیه اندکی دموکراتیک‌تر شد.»
مدیریت‌های محلی، بستر ساخت ملت دموکراتیک هستند
گلستان سونوک با تأکید بر تغییرات اجتماعی و سیاسی حاصل از حضور زنان در مدیریت‌های محلی، تأکید کرد که ساخت جامعه دموکراتیک تنها از طریق سیاست دموکراتیک امکان‌پذیر است.
او توضیح داد: «زنان دریافتند که با حضور در مدیریت‌های محلی، فئودالیته جامعه تعدیل می‌شود و این موضوع از سوی جامعه نیز درک شده است. مدیریت‌های محلی در ارتباط مستقیم با جامعه هستند و به آن شکل می‌دهند؛ بنابراین برای ما اهمیت دارند.
برای ما، مدیریت‌های محلی بستر ساخت ملت دموکراتیک و مدرنیته دموکراتیک هستند. با مدیریت‌های محلی می‌توانیم به راحتی با پویایی‌های شهر همراه شویم. هنگام تعیین سیاست‌های شهر، زنان، جوانان، گروه‌های محروم جامعه و تمام گروه‌های مذهبی را راحت‌تر می‌توانیم به مدیریت وارد کنیم. زیرا در مدیریت‌های محلی، مستقیماً با مردم مشارکت می‌کنیم.»
«سیاست‌ها با دیدگاه زنانه اجرا می‌شود»
گلستان سونوک با اشاره به اینکه دموکراتیزاسیون و آزادسازی با برداشتن گام‌ها از سطح محلی پایدار می‌شود، به تغییرات ناشی از مشارکت زنان در مدیریت شهری اشاره کرد.
او توضیح داد: «در محله، جلسات با مشورت و مشارکت برگزار می‌شود. پیش از تصمیم‌گیری درباره هر خیابان، با ساکنان مشورت می‌شود. حضور زنان در این مدل مدیریتی که آن را بستری برای دموکراتیزاسیون می‌دانیم، یعنی تحقق سریع‌تر دموکراسی مورد ادعای ما.
زنان سیاست‌ها را با دیدگاه زنانه اجرا می‌کنند. آنها شهرها را با نگاه اکولوژیک بنا می‌سازند و در مدیریت‌های محلی، همزمان با اجرای سیاست‌های شهرسازی، سیاست‌های شهرسازی اکولوژیک را نیز دنبال می‌کنند.
در حین زنده کردن فعالیت‌های فرهنگی، همانطور که در تاریخ می‌دانیم، به عنوان حامل فرهنگ در مدیریت‌های محلی حضور می‌یابند. از این منظر، بدون شک حضور زنان و تصمیم‌گیری آنها در تمام سطوح سیاسی بسیار مهم است.»
«قیم‌ها، حمله به نمایندگی برابر است»
گلستان سونوک به قیم‌های منصوب شده در شهرداری‌های کوردستان اشاره کرد و آنها را حمله به نمایندگی برابر ارزیابی کرد.
او توضیح داد: «از سال ۹۹ تا ۲۰۱۶، شاهد دموکراتیزه شدن شهرها با مشارکت زنان بودیم و فئودالیته تا حدودی تعدیل شد. جنسیت‌گرایی در شهرها رو به کاهش گذاشت و به جای آن جامعه‌ای آزاد برای زنان شکل گرفت.
این روند برای حکومتی که از طریق یکه‌سالاری، مذهب‌گرایی، ملی‌گرایی و جنسیت‌گرایی موجودیت خود را تعریف می‌کند، خطرناک بود. بنابراین با استناد به ریاست مشترک، سیاست قیم گماری را پیش گرفت.
اولین اقدامات آنها علیه زنان بود. نهادهای زنان را تعطیل کردند و آنهایی که تعطیل نشدند را از محتوا تهی ساختند. با انتصاب قیم‌ها، روسای مشترک برکنار شدند، یکه‌سالاری بر مدیریت‌های محلی حاکم شد و نمایندگی زنان نابود گردید.
مجالسی که ما با سیستم برابری جنسیتی (حضور متناوب زنان و مردان) ایجاد کرده بودیم، نابود شدند. به این ترتیب، شهرها از دیدگاه زنانه دور شدند. اولین هدف قیم‌ها، مدل نمایندگی برابر و ریاست مشترک ما بود.»
ریاست مشترک؛ مدلی برای آزادی
گلستان سونوک با تأکید بر اینکه «ما مدل ریاست مشترک را یک مدل آزادی می‌دانیم»، خاطرنشان کرد که در انتخابات محلی، با سیاست‌های جنگ ویژه، تلاش شده است تا اراده زنان زیر سوال برده شود.
او اظهار داشت که علی‌رغم تمام تلاش‌ها، در میان ۸۱ استان، در اِلح با بالاترین میزان رأی ۶۴.۲ درصد به مدیریت شهرداری رسیدند و با وجود قیم‌ها، فعالیت‌های زنان همچنان ادامه دارد.
مبارزه اصلی در خیابان است
گلستان سونوک ادامه داد: «با انتصاب قیم، کار ما پایان نیافته است. شهرداری‌ها ممکن است محدود شده باشند، اما مبارزه اصلی در خیابان و با زنان است.
مدیریت‌های محلی بسیار مهم هستند، اما معتقدیم برای مبارزه با خشونت علیه زنان نیازی به چهار دیواری نیست. تنها گردهم آمدن با زنان آسیب‌دیده کافی است. برای مقابله با ذهنیت مردسالار نیز همین کافی است که با کسانی که در برابر آن می‌ایستند، گرد هم آییم.
ما در میان مردم هستیم و مردم همچنان ما را اراده خویش می‌بینند. اما افرادی که به جای ما گذاشته شده‌اند، نه تنها نمی‌توانند به تنهایی به خیابان بیایند، بلکه حتی در خانه‌های خود نیز احساس امنیت نمی‌کنند.
وقتی کسی در جایی احساس امنیت نکند، یعنی مطلوب نیست. آنها نمی‌توانند در میان مردم ظاهر شوند و بلافاصله به مناطق امنیتی خود بازمی‌گردند. خودشان نیز می‌دانند که هیچ مشروعیتی ندارند.»
«حل مسئله کورد، مسئله زنان را نیز حل خواهد کرد»
گلستان سونوک با اشاره به ویرانی‌های ناشی از مسئله کورد که سال‌ها ادامه داشته است، گفت که خشونت علیه زنان نیز از این مسئله جدا نیست. او با توجه به فراخوان رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان در ۲۷ فوریه اظهار داشت: «۸ مارس ۲۰۲۵ متفاوت از سایر ۸ مارس‌ها خواهد بود.
واقعیت کوردی وجود دارد و این ۸ مارس، زمان بحث درباره راه‌حل این مسئله خواهد بود. حل مسئله کورد، راه‌حل مسئله زنان را نیز به همراه خواهد آورد.
رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان، چشم‌اندازی به خلق‌ها ارائه داده که نشان می‌دهد این مسئله با آزادی زنان قابل حل است. ما باور داریم که راه‌حل‌ها یکدیگر را پشتیبانی می‌کنند.»
فراخوان ۸ مارس
گلستان سونوک در آستانه روز ۸ مارس، همه زنانی که حول هویت زنانه متحد شده‌اند را به حضور در خیابان‌ها علیه خشونت مردانه-دولتی فرا خواند و گفت: «۸ مارس آغاز این مبارزه خواهد بود.
همه باید در میادین ۸ مارس حضور داشته باشند تا علیه حکومتی که تلاش می‌کند بر زندگی و حقوق ما چیره شود و قیم منصوب می‌کند، بایستند.
اگر در برابر ما ذهنیت مردانه سازمان‌یافته‌ای وجود دارد، باید در مقابل آن، اراده سازمان‌یافته زنانه وجود داشته باشد.»