هلین احمد

سلیمانی- نوروز کهن‌ترین، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین جشن در خاورمیانه است. این جشن از همان آغاز در کوردستان برگزار شده و سپس در سراسر جهان گسترش یافته است. نوروز برای خلق کورد اهمیتی ویژه دارد؛ هر سال در فصل بهار، زمانی که برف‌ها از قله‌ها آب می‌شوند، گل‌ها شکوفا می‌گردند و امید در دل مردم جان می‌گیرد.

نوروز نماد «عشق» و روزی نو است. خلق کورد هر سال در روز اول ماه خاکَلِوَ کوردی (فروردین) ، که مصادف با نخستین روز بهار است، این جشن را همچون نو شدن طبیعت برگزار می‌کنند. گفته شده است که در گذشته، نوروز دارای فرهنگی غنی بوده و رویدادهای مهمی در این روز رخ می‌داده است. اما این مناسبت برای ملت کورد اهمیتی دوچندان دارد، چراکه پیشینه‌ای دیرینه داشته و بسیاری از تاریخ‌نگاران بر این باورند که حکومت مادها و ملت کورد، در اولین روز از اولین ماه سال، سرزمین کوردستان را از سلطه آشوریان آزاد کردند (در سال ۶۱۲ پیش از میلاد) و این پیروزی را جشن گرفتند و آن را «روز نو» یا «روزی نوین» نامیدند.

برخی از مورخان و پژوهشگران، پیشینه این مناسبت را به چهار هزار سال پیش نسبت می‌دهند.

برخی دیگر از تاریخ‌نگاران نیز بر این باورند که نوروز ریشه در نو شدن طبیعت دارد و بنیان آن به فرهنگ‌هایی همچون میتراییسم، ایزدی و یارسانی بازمی‌گردد.

 

نوروز و فرهنگ میترایی

بسیاری از تاریخ‌نگاران بر این باورند که نوروز از آیین میترایی در میان مردم کورد به جا مانده است. اما برخی از پژوهشگران این دیدگاه را نمی‌پذیرند و معتقدند که این جشن هیچ ارتباطی با فرهنگ میترایی ندارد و تنها از نو شدن طبیعت سرچشمه گرفته است، بدون وابستگی به هیچ آیینی. همان‌گونه که بسیاری از جشن‌ها، همچون چله‌ی تابستان، چله‌ی زمستان، جشن برداشت محصول و آیین‌های کشاورزی کهن‌ترین مناسبت‌های کوردی محسوب می‌شوند، نوروز نیز جشنی بسیار کهن است و می‌توان آن را هم‌ردیف دیگر مراسم‌های باستانی کوردی دانست که در دوران میترایی مورد توجه ویژه قرار گرفته است.

در سراسر شهرهای خاورمیانه، نوروز با آداب و رسوم مختلفی گرامی داشته می‌شود و در نقاط گوناگون با شیوه‌های متفاوتی برگزار می‌گردد.

 

ایران

اسناد تاریخی متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد نوروز از دوران کهن در ایران به‌عنوان نخستین روز بهار جشن گرفته شده است.

در ایران، نوروز به‌عنوان جشنی رسمی و آغاز سال نو، به‌طور گسترده‌تر گرامی داشته شده است.

هرچند ایران هیچ‌گاه نوروز را به‌صورت رسمی ممنوع نکرده است، اما کوردها در این کشور برای برگزاری این جشن با محدودیت‌های بسیاری روبه‌رو بوده‌اند و همواره با چالش‌هایی برای برپایی مراسم‌های نوروزی خود مواجه شده‌اند.

 

ترکیه

در ترکیه، جشن نوروز برای مدت طولانی در سده بیستم ممنوع بود و کوردها اجازه نداشتند این مناسبت را گرامی بدارند. اما از دهه‌ی ۱۹۹۰، دولت با تغییر رویکرد خود، نام نوروز را به‌شکل ترکی‌شده‌ی Nevruz  به رسمیت شناخت، درحالی‌که نگارش آن به‌صورت کوردی (Newroz) همچنان ممنوع بود.

برای نمونه، در سال ۲۰۰۷، شهردار یکی از شهرهای کوردستان به‌دلیل استفاده از واژه‌ی Newroz  به‌جایNevruz  به زندان محکوم شد. هرچند پس از دهه‌ی ۲۰۰۰، برگزاری نوروز تا حدی عادی شد، اما همچنان هر ساله شمار زیادی از کوردها در جریان این جشن بازداشت می‌شوند.

 

عراق

در عراق، نوروز یک جشن رسمی نبوده و حکومت بغداد در برهه‌هایی تلاش کرده است که آن را ممنوع کند. بااین‌حال، کوردها در سراسر سده بیستم نوروز را گرامی داشته‌اند. روشنفکرانی همچون(پیرەمێرد) تلاش کردند نوروز را به‌عنوان نماد هویت ملی زنده نگه‌دارند و این جشن به یکی از جلوه‌های نوین هویت کوردی بدل شد. پس از قیام ۱۹۹۱، نوروز به جشنی رسمی در باشور کوردستان تبدیل شد.

 

سوریه

در سوریه، نوروز در طول قرن بیستم یک جشن رسمی نبود و تنها کوردها آن را گرامی می‌داشتند، اما همواره تحت نظارت نیروهای امنیتی قرار داشتند. از دهه‌ی ۲۰۰۰، حکومت بشار اسد اعلام کرد که به کوردها اجازه برگزاری مراسم نوروز را خواهد داد، مشروط بر آنکه این تجمع‌ها سیاسی نباشند. بااین‌حال، در همین دوره نیز ده‌ها نفر در جریان جشن نوروز در سوریه زخمی و زندانی شدند.

 

آذربایجان

در کشورهای آذربایجان، نوروز به‌عنوان روز پاکیزگی و نوزایی گرامی داشته می‌شود. پیش از فروپاشی شوروی، نوروز در آسیای میانه و قفقاز یک روز تعطیل رسمی نبود، اما پس از استقلال، کشورهای آذربایجان، تاجیکستان، ترکمنستان و دیگر کشورهای این منطقه، آن را وارد تقویم رسمی خود کردند.

 

دیگر کشورها

جشن نوروز در بسیاری از کشورهای دیگر، گرامی داشته می‌شود. به‌عنوان نمونه، در قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان و گرجستان، نوروز جشن گرفته می‌شود. همچنین، بسیاری از مردم بالکان، ازجمله صوفی‌های آلبانی، نیز نوروز را جشن می‌گیرند.

هر سال، جشن نوروز از سوی کوردهای هر چهار بخش کوردستان در دامنه‌های کوه قندیل گرامی داشته می‌شود. در روزهای ۲۰ اسفند هر سال، مردم از سراسر کوردستان و حتی خارج از مرزها به دامنه‌های قندیل می‌روند تا آتش نوروز را روشن کنند. روشن کردن آتش نوروز در قندیل، برای کوردستانیان و آزادی‌خواهان، معنایی فراتر از یک مراسم ساده دارد؛ آنان از طریق مشعل‌هایشان، آتش نوروز را با هدف آزادی و آغاز مرحله‌ای نوین از مبارزه برافروخته نگاه می‌دارند.

کوردها از روژآوا، باکور، باشور و روژهلات کوردستان به این منطقه سفر می‌کنند و علاوه بر آنان، افرادی از کشورهای دیگر نیز برای تماشای این مراسم به دامنه‌های قندیل می‌آیند. در این مراسم، برنامه‌های گوناگونی به‌منظور بزرگداشت نوروز و هویت کوردی برگزار می‌شود. شرکت‌کنندگان زیر پرچم‌های کوردی و در سایه شعارهایشان، تا پاسی از شب ۲۱ اسفند، شعله‌های نوروز را در دامنه‌های قندیل زنده نگه می‌دارند.

 

«نوروز را با مسئله صلح گرامی می‌داریم»

سونیا اسماعیل، یکی از شرکت‌کنندگان از روژهلات کوردستان که در دامنه‌های قندیل حضور یافته، درباره‌ی جشن نوروز در قندیل می‌گوید: «هر سال از روژهلات کوردستان برای روشن‌کردن آتش نوروز و گرامیداشت این مناسبت به قندیل می‌آییم. ما امروز از روژهلات، روژآوا و سراسر کوردستان این روز را گرامی می‌داریم. نوروز امسال متفاوت از سال‌های گذشته است؛ آن را با مسئله‌ی صلح پیوند زده و ارزش آن را گرامی داشتیم. زنان با لباس‌های رنگین، پرچم‌ها و نمادهای خود، به‌ویژه با شعار ژن، ژیان، آزادی، نوروز را ارج نهادند. امید داریم که در تمام سال‌های آینده، نوروز را در همراهی با مسئله‌ی صلح جشن بگیریم.»

 

«نوروز ۲۷۲۵ کردی، نوروز پیروزی خاورمیانه است»

زلیخا علی از روژآوای کوردستان که بیش از ده سال است در مراسم روشن‌کردن آتش نوروز در قندیل شرکت می‌کند، می‌گوید: «نوروز امسال، نوروز پیروزی است .ما کوردها همچنان برای مبارزه‌ی خود در تلاشیم و هدف ما دستیابی به حقوق و خواسته‌هایمان است. هر سال برای گرامیداشت نوروز به قندیل می‌آیم، همیشه با مشعل‌های آتش در دل کوه‌ها گام می‌زنیم و سپس جشن نوروز را برگزار می‌کنیم. در روژآوای کوردستان، مقاومت‌ها و مبارزاتمان به جشن نوروز گره خورده است. امید ما این است که پس از نوروز امسال، این مبارزه را با گام‌های استوار ادامه دهیم.»

 

«با شور و هیجان، پیام صلح را می‌شنویم»

آمینه حسین، شهروند قامشلو که سه سال است برای گرامیداشت جشن نوروز به قندیل می‌آید، می‌گوید: «قندیل جایگاهی مقدس برای ملت کورد است، همیشه نماد مقاومت کوردها بوده است. ما کوردها، در هر نقطه‌ای از کوردستان که باشیم، به قندیل افتخار می‌کنیم. هر سال در دامنه‌های قندیل، نوروز را گرامی می‌داریم و بیش از سه سال است که در مراسم روشن‌کردن آتش نوروز شرکت می‌کنیم. تمام خانواده ما با شور و هیجان برای این روز آماده می‌شود. در روزهای ۲۰ و ۲۱ مارس، مردم برای این مراسم به قندیل می‌آیند. من روز ۲۱ مارس اینجا بودم؛ برنامه‌های مختلفی از فعالیت‌های هنری گرفته تا خواندن پیام رهبر خلق کورد، عبدالله اوجالان برگزار شد. ما با آوازخوانی و دیلان، این مناسبت را گرامی داشتیم. امروز نیز در میان جمعیت، پیام اوجالان درباره‌ی مسئله‌ی صلح در خاورمیانه خوانده شد. ما با تمام شور و اشتیاق، آماده‌ی صلح هستیم.»

 

«جشن نوروز تحت رهبری عبدالله اوجالان و تمامی گریلاهای کوهستان»

جواهیر رمضان عزیز، که از باشور به مراسم روشن‌کردن آتش نوروز در قندیل شرکت می‌کند، اشاره می‌کند: «هر سال با شور و اشتیاق برای آتش نوروز به اینجا می‌آییم. حتی اگر سالی نتوانم به قندیل بیایم، همیشه در دل خود به این مکان مقدس افتخار می‌کنم. قندیل جایی است که می‌تواند آتش نوروز را روشن کند. هر ساله، در آماده‌سازی این مراسم و جشن‌ها مشارکت داریم. حالا با اینکه باران می‌بارد و هوا سرد است، کوردها همچنان با شور و هیجان به اینجا می‌آیند. در این لحظه، پیام صلح از سوی رهبر خلق کرد، عبدالله اوجالان به گوش می‌رسد. این پیام نشان‌دهنده‌ی آرزو و تلاش کوردها برای صلح است، پیامی که نشان می‌دهد کوردها همیشه خواستار صلح بوده‌اند. نوروز برای رهبر خلق کرد و تمام گریلاهای کوهستان جشن پیروزی است.»

 

«زنان در جشن نوروز در تمامی بخش‌های کوردستان نقش مهمی ایفا می‌کنند»

شادی غلامی، آوازخوان از شهر سنه در روژهلات کوردستان، با اجرای چندین آواز کوردی در مراسم گرامیداشت نوروز در بناری قندیل شرکت کرده و گفت: «شرکت ما در جشن نوروز امسال وظیفه‌ای است که هر فرد کورد باید انجام دهد. به عنوان یک آوازخوان، چندین آواز را به مردم منطقه تقدیم کردم. جشن نوروز در تمام مناطق کوردی گرامی داشته می‌شود، به‌ویژه در قندیل که نمادی از پیروزی است. مردم زیادی از تمامی بخش‌های کوردستان به این منطقه سفر می‌کنند. همچنین در روژهلات کوردستان، هر ساله از اولین روز مارس مراسم جشن نوروز برگزار می‌شود و شادی‌ها و خوشی‌ها بین مردم ادامه دارد و زنان نقش بسیار مهمی در برگزاری این جشن دارند.»