پناهندگی بحرانی جهانی؛ اقیانوس‌ها قتلگاه پناهجویان
به دلیل افزایش جنگ، خشونت و بلایای طبیعی در سراسر جهان، بیش از ۱۲۰ میلیون نفر تا ماه می امسال از وطن خود گریخته‌اند و یا آواره شده‌اند.
مرکز خبر- هرسالە هزاران نفر برای فرار از جنگ، بحران‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و برای یافتن مکانی امن‌تر برای زندگی کشور و یا شهر خود را ترک کردە و راهسپار مقصدی نامعلوم می‌شوند.
روز جهانی پناهنده روزی بین‌المللی است که توسط سازمان ملل متحد به منظور احترام به پناهندگان در سراسر جهان تعیین شده است. این روز هر سال در تاریخ ٢٠ ژوئن بوده و روزی است که می‌توان به معضلات و مشکلات ميليون‌ها انسان پناهنده که مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند، پرداخت و قسمت اندکی از مشکلات آنها را بازگو کرد.
٢٠ ژوئن روزی متعلق به پناهندگان است، روزی که کنوانسیون پناهندگی سازمان ملل به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید، در واقع این روز دو ماده ١٣ و ١۴ از اعلامیه جهانی حقوق بشر را به خود اختصاص داده است.
اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر، یک پیمان بین‌المللی است که در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ در پاریس به تصویب رسیده است. این اعلامیه نتیجه‌ی مستقیم جنگ جهانی دوم بوده و برای اولین بار حقوقی را که تمام انسان‌ها مستحق آن هستند، بصورت جهانی بیان می‌دارد. اعلامیه‌ی مذکور شامل ۳۰ ماده است که به تشریح دیدگاه سازمان ملل متحد در مورد حقوق بشر می‌پردازد. مفاد این اعلامیه حقوق بنیادی مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی‌ای را که تمامی ابنای بشر در هر کشوری باید از آن برخوردار باشند، مشخص کرده‌است.
ماده ١٣ اعلامیه جهانی حقوق بشر عبارت است از:
١. هر کس حق دارد که در داخل هر کشوری آزادانه عبور و مرور کند و محل اقامت خود را انتخاب کند.
٢. هر کس حق دارد هر کشوری و از جمله کشور خود را ترک کرده یا به کشور خود باز گردد.
و ماده ١۴ اعلامیه جهانی حقوق بشر اعلام می‌کند:
١. هر کس حق دارد در برابر تعقیب، شکنجه و آزار، پناهگاهی جستجو و در کشورهای دیگر پناه اختیار کند.
٢. در موردی که تعقیب واقعا مبتنی به جرم عمومی و غیر سیاسی یا رفتارهائی مخالف با اصول و مقاصد ملل متحد باشد، نمی‌توان از این حق استفاده کرد.
با این حال، بسیاری از کشورها و حتی نهادهای مدعی حقوق بشر از این اصل پیروری نمی‌کنند و صرف منافع خود را مد نظر دارند.
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، پیش‌تر و در آستانه‌ی روز جهانی پناهجو، گزارش داد که به دلیل افزایش جنگ، خشونت و بلایای طبیعی در سراسر جهان، بیش از ۱۲۰ میلیون نفر تا ماه می امسال از وطن خود گریخته‌اند و یا آواره شده‌اند.
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، با بیان اینکه، این تعداد افزایش ۸ درصدی نسبت به سال قبل دارد اعلام کرد از زمانی که این سازمان شروع به ثبت آمار کرده است، این بالاترین رقم است و افزود؛ کودکان ۴۰ درصد از کل آوارگان اجباری را تشکیل می‌دهند.
سازمان ملل، ضمن ارائه این آمار ابراز کرد که این بدان معناست در هر دقیقه، حداقل ۲۰ نفر باید همه زندگی‌شان را رها کنند تا از جنگ، آزار وشکنجه یا ترور بگریزند.
در سال ۲۰۲۳ تقریباً از هر چهار پناهنده (۷۳ درصد) سه نفر فقط از پنج کشور افغانستان، سوریه، ونزوئلا، اوکراین و سودان بوده‌اند.
سوریه هنوز با بزرگترین بحران آوارگی در جهان مواجه است، به طوری که ۱۳.۸ میلیون نفر در داخل و خارج از کشور تا پایان سال ۲۰۲۳ به اجبار آواره شده‌اند، که عمدتاً به دلیل جنگ داخلی است که در ۱۲ سال گذشته ادامه داشته است.
یکی از عوامل اصلی افزایش آمار آوارگی جهانی در سال جاری، جنگ داخلی در سودان بوده است که منجر به آواره شدن نزدیک به ۱۱ میلیون سودانی تا پایان سال ۲۰۲۳ شد.
پس از تسلط طالبان بر افغانستان در سال ۲۰۲۱، بیش از ۶.۴ میلیون نفر در سال گذشته در جستجوی زندگی بهتر از افغانستان گریخته‌اند.
همچنین پس از فروپاشی اقتصاد ونزوئلا در دوران نیکلاس مادورو، که از سال ۲۰۱۳ در قدرت بوده است، بیش از شش میلیون نفر این کشور صاحب منابع نفتی عظیم را ترک کرده‌اند.
با ادامه جنگ روسیه علیه اوکراین، تعداد پناهجویان اوکراینی تا پایان سال ۲۰۲۳ به شش میلیون نفر رسید.
جدای از این موارد، بر اساس گزارش آنروا (سازمان امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک) جنگ جاری در غزه نیز منجر به آواره شدن ۱.۷ میلیون نفر شده است که ۷۵ درصد از جمعیت نوار غزه را تشکیل می‌دهد و بسیاری از این افراد چندین بار آوارگی را تجربه کرده‌اند.
در سراسر دنیا، درگیری موجب شده تعداد زیادی از مردم وطن خود را ترک کنند. در حال حاضر میلیون‌ها نفر به دلیل جنگ و خشونت آواره می‌باشند و از خانه‌های خود خارج شدهو به کشورهای دیگر پناهنده شده‌اند. در همین حال، بسیاری از درگیری‌های طولانی مدت حل‌نشده باقی می‌مانند که معنی‌اش این است افراد کمتری توانستند به وطن خود بازگردند. صدها هزار نفر از افغانستان، کلمبیا، جمهوری دموکراتیک کنگو، میانمار، سومالی و سودان به زندگی در تبعید ادامه می‌دهند، برخی چندین سال است و برخی بیش از چند دهه و حتی بعضی چند نسل است که در تبعید زندگی می‌کنند.
علاوه بر جنگ، موارد دیگری از جمله تغییرات آب و هوایی و مشکلاتی که در داخل کشورها و به ویژه در نتیجه‌ی ناکارآمدی دولت‌ها به وجود آمده‌اند، منجر به افزايش مهاجرت و پناهنده شدن افراد به کشورهای دیگر شده است.
در کشورهایی مثل ایران و افغانستان، حاکمیت قوانين مردسالارانه و زن‌ستیزانه و همچنین بحران‌های شدید اقتصادی منجر به افزایش مهاجرت و پناهنده شدن شهروندان به کشورهای دیگر شده است. از آن جمله مهاجرت کادر پزشکی، خلبانان و شهروندان به دلیل شرایط اقتصادی نامناسب است.
همچنین به موجب مواد اعلام شده در کنوانسیون ژنو، دولت‌ها هم‌پیمان باید مقررات این کنوانسیون را بدون تبعیض از لحاظ نژاد یا مذهب یا سرزمین اصلی، درباره همه پناهندگان اجرا کنند.
در بند اول از ماده ۳۳ این کنوانسیون به‌طور مشخص به جلوگیری از دیپورت پناهندگان به دست کشورهای میزبانِ پناهندگان اشاره شده و آمده است: «هیچ یک از دول متعهد به این کنوانسیون به‌هیچ نحو پناهنده‌ای را به سرزمین‌هایی که امکان دارد به علل مربوط به عقیده یا نژاد و از این قبیل، زندگی یا آزادی او در معرض تهدید واقع شود، تبعید نخواهند کرد یا باز نخواهند گردانید».
از سوی دیگر، در «کنوانسیون جهانی منع شکنجه» هم به‌صراحت تأکید شده است که هیچ دولت عضو این کنوانسیون شخص را به کشور دیگری که شواهد جدی مبنی بر وجود شکنجه و خطر نسبت به جان افراد در آن وجود دارد، بازگشت نخواهد داد.
طبق آخرین خبرهای منتشرشده در روزهای اخیر بیش از ١٠٠ پناهجو از جمله ۲۱ کودک که سوار بر دو قایق لاستیکی قصد داشتند خود را به اروپا برسانند، در آب‌های حوالیِ استان ازمیر در ترکیه به دست پلیس این کشور بازداشت شدند.
بررسی سوابق برخورد دولت ترکیه با پناهجویانی که قصد عبور غیرقانونی از خاک این کشور به سوی کشورهای اروپایی داشته‌اند، نشان می‌دهد که بسیاری از این پناهجویان پس از بازداشت به کمپ‌های ویژه دیپورت پناهجویان در این کشور منتقل شده و در شرایطی غیرانسانی و اغلب بدون رضایت پناهجویانِ بازداشت‌شده به کشور مبدأ بازگردانده می‌شوند.
بحران پناهجویی در ترکیه همواره یکی از مسائل جنجال‌برانگیز سال‌های اخیر در این کشور بوده است و بی‌تدبیری دولت ترکیه در مدیریت مشکلات روزافزون پناهجویان نیز بیش از پیش به این بحران دامن زده است.
پناهجویان، به امید آینده‌ای بهتر با مشکلاتی به مراتب بدتر دست و پنجه نرم می‌کنند. در میان آوارگان، زنان و کودکان یا اعضای جامعه ال جی بی تی کیو نیز اغلب بار اصلی این بحران را به دوش می‌کشند. آنها به خصوص در معرض خطر خشونت مبتنی بر جنسیت، دسترسی محدود به مراقبت‌های بهداشتی و درمانی و عدم دسترسی به آموزش قرار دارند.
خطرات و سختی‌های مسیر نیز عامل دیگری است که جان پناهجویان را تهدید می‌کند و بە همین دلیل عبور از دریاها و اقیانوس‌ها برای رسیدن بە مقصدی آرام و بدون درگیری سالانە جان هزاران پناهجو را می‌گیرد و در واقع اقیانوس‌ها بە قتلگاە پناهجویان تبدیل شدەاند. در چند روز اخیر و در پی غرق شدن ۲ قایق حامل پناهجویان در سواحل جنوبی ایتالیا ده‌ها نفر جان خود را از دست داده‌اند.
در میان این پناهجویان که از شهروندان کورد روژهلات کوردستان و اهل شهرهای اورمیه، بوکان، نغده، مهاباد، سردشت، مریوان، سنه و کرماشان و همچنین شهروندانی از اقلیم کوردستان و نیز افغانستان بوده‌اند، بیش از ٢۶ نفر زن و کودک حضور داشته‌اند.