سنیا مرادی

سنه- تاریخ اردلان با تالیف مستوره اردلان در هشتمین نشست کتابخوانی باشگاە نژیاروان پنج شنبە ۵ مهر در سالن شمارە ۲ سینما بهمن زیر نظر موسسه نژیاروان با مدیریت اسرین حسامی و همچنین میزبانی جمال احمدی و با حضور مهمانان و پژوهشگران جمال احمدی آیین، ابراهیم زارعی، و با حضور ادیبان و علاقه‌مندان به مستوره اردلان برگزار شد.

همچنین در مراسم کژال حمیدی اشعار مستورە را دکلمە کرد و اسرین حسامی بە همراە تیم نژیاروان از مهمانان تجلیل بە عمل ‌آورد، این تجلیل با هدیه‌ای ویژه یعنی کاشت نهال بود که هر کدام از نهال‌ها با نام مهمانان تقدیم طبیعت شد.

در این نشست درباره زندگی خصوصی و علمی مستوره اردلان به عنوان اولین زن تاریخ‌نگار در دنیا صحبت شد. مستوره همچنین یکی از شعرای کورد است که صاحب دیوان شعری دو هزار بیتی(البته بیست هزار بیت اما اکنون در دسترس نیست) است. زندگی مستوره اردلان پر از فراز و نشیب بوده و عمر کوتاه او قد نداده تا کوردستان از علم و توانایی‌های او بیشتر استفاده کند اما در همین عمر کوتاه خود توانسته یکی از زنانی باشد که برای همیشه رد پایش در ادبیات و تاریخ کوردستان باقی بماند.

در این مراسم کتاب تاریخ اردلان تالیف مستوره اردلان که در سال ۱۳۹۸ رونمایی شده بود از نظر اهمیت بار دیگر توسط موسسه نژیاروان و با مدیریت اسرین حسامی و ویراستار کتاب جمال احمدی‌آیین بار دیگر مورد بحث قرار گرفت.

جمال احمدی آیین با همراهی منصور اردلان یکی از نوادگان خسرو خان اردلان ویراش  کتاب تاریخ اردلان را به عهده گرفته است و  آن را به چاپ رسانده است. نسخه خطی این کتاب از تاریخ اردلان در سال 1328 توسط ناصر آزادپور به چاپ رسیده که شامل نواقصی بوده است و توسط این محقق ویرایش شده است.

کتاب تاریخ اردلان می تواند شناختی از تاریخ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی کوردستان به خواننده بدهد و او را با وقایع آن دوره آشنا کند و این توانایی بالای مستوره اردلان را نشان می‌دهد که در آن زمان توانسته تاریخ را بنگارد و اولین زنی باشد که چنین اقدامی انجام دهد و بدون آنکه بداند خدمت بزرگی به تاریخ کوردستان کرده است.

مستوره دختر ملک نسا خانم و ابوالحسن بیگ بوده و متولد سال ۱۱۸۴ شمسی مصادف با ۱۸۰۵ میلادی است و ازخانواده اشراف و قدرتمندان زمان خود بوده‌اند. وی با خسرو خان اردلان ازدواج می کند و بر طبق اشعار عاشقانه مستوره، مشخص است مستوره و خسروخان عاشق همدیگر بوده‌اند. ازدواج با والی کوردستان مستوره را به میدان سیاست نیز وارد می کند و نظرات مستوره بر تصمیمات خسروخان تاثیر بسزایی می‌گذارد و خسرو خان را وادار به برقراری عدالت می‌کند، مرگ زودهنگام و مشکوک خسروخان در ۱۲۵۰ موجب جدایی این دو از هم می‌شود و مستوره باقی عمر خود را در تجرد زندگی می‌کند.

دیوان شعری مستوره که اکنون در دسترس است حدود دو هزار بیت است و جمال احمدی آیین می گوید که این دیوان کامل نیست و طبق گفته های پسر عموی مستوره این دیوان در اصل بیست هزار بیت بوده است دیوان شعر فارسی او را یحیی معرفت و دیوان کوردی را بابا مردوخ روحانی جمع آوری کرده اند.

وی می‌گوید: برجستگی مستوره در این است که جسورانه شعر عاشقانه گفته است و صرف نظر از مهستی گنجوی شاعر فارس زبان، مستوره اولین زنی است که عشق زمینی را در اشعار خود آورده است برخلاف شاعران دیگر که تنهااز عشق آسمانی گفته‌اند و هیچ وقت جرات نداشته‌اند اشعار عاشقانه بگویند و این جایگاه بلند و پیشتازی مستوره را نشان می‌دهد.

تاریخ کوردستان به دلیل جنگ های پی در پی، شاهد تاریخی مکتوبی نیست، تا اینکه با آمدن امان‌اله خان و علاقه وی به آبادانی، و توجه ویژه به دانشمندان و علما به آرامش نسبی دست پیدا می‌کند و تاریخ نویسی به دست مردان کم کم شروع می‌شود. این کتاب‌ها در کتاب‌خانه در اختیار مستوره بوده‌اند، یکی از این کتاب‌ها که نوشته محمد شریف قاضی اردلان است به دلیل مرگ وی به اتمام نرسیده و مستوره سعی می‌کند آن را تمام کند و همین او را به فکر نوشتن کتاب دیگری از تاریخ می‌‌اندازد. او خود نیز نمی‌داند اولین زنی است در جهان که برای نوشتن تاریخ دست به قلم می‌شود.

وی می‌گوید: ما تاریخ نگاری و وقایع نگاری داریم وقایع از نوشتن اتفاقات روزانه است و تاریخ نگار نیز تاریخ وقایع را پیدا می‌کند و مستوره هم اولین زن تاریخ نگار جهان بوده است والبته در مواردی هم وقایع نگار بوده است. در سال ۱۲۵۰ اولین کسی است که شروع به ساده نویسی می‌کند و این نبوغی است که مستوره داشته است که در زمان خود تاریخ و شعر را درک کرده است.

مستوره در جوانی و در۴۴سالگی با زندگی وداع می‌گوید و این زن نابغە برای همیشە در تاریخ کوردستان و جهان جاودانە می‌ماند.