مرکز خبر- امروز سه‌شنبه ٢۵ شهریورماه، سازمان دیده‌بان حقوق بشر به مناسبت سومین سالگرد قتل حکومتی ژینا امینی و خیزش انقلابی «ژن ژیان ئازادی» گزارشی منتشر کرد و با اشاره به اینکه مقامات جمهوری اسلامی ایران درباره نقض‌های گسترده و جرایم مشمول حقوق بین‌الملل در جریان و پس از خیزش انقلابی «ژن ژیان ئازادی» تحقیق «مؤثر، بی‌طرفانه و مستقل» انجام نداده‌اند، نوشت: عاملان سرکوب همچنان از مجازات مصون‌اند.

سازمان دیده‌بان حقوق بشر سالگرد خیزش انقلابی «ژن ژیان ئازادی» را فرصتی برای دولت‌های نگران حقوق بشر دانست تا مسیرهای پیگرد کیفری و تحقق عدالت برای قربانیان و خانواده‌ها را دنبال کنند.

سازمان دیده‌بان حقوق بشر به نخستین گزارش هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل در مارس ۲۰۲۴، اشره کرد و نوشت: سرکوب مرگبار اعتراضات ۱۴۰۱ با «قتل، شکنجه و تجاوز جنسی» همراه بوده و مصداق «جنایت علیه بشریت» است. گزارش دوم هیئت در مارس ۲۰۲۵ نیز از تداوم آزار و اذیت علیه زنان، اتنیک‌‌ها و خانواده‌های قربانیان خبر می‌دهد.

بهار صبا، پژوهشگر ارشد ایران در سازمان دیده‌بان حقوق بشر، گفت: «قربانیان و خانواده‌هایی که با خشونت بی‌رحمانه روبرو شده‌اند چشم‌انداز روشنی برای عدالت ندارند، زیرا کسانی که باید عدالت را تضمین کنند خود در نقض‌ها دخیل‌اند و از آمران و عاملان حفاظت می‌کنند.» او از کشورهایی که از صلاحیت برای رسیدگی کیفری برخوردارند خواست از هر فرصت ممکن برای پیگرد استفاده کنند.

 

حجاب اجباری و تبعات آن

گزارش سازمان دیده‌بان حقوق‌بشر، به تداوم اجرای قوانین تبعیض‌آمیز و تحقیرآمیز حجاب اجباری را که در قتل حکومتی ژینا امینی دخیل بوده است اشاره کرد و نوشت: از آن زمان مجموعه‌ای از اقدامات سرکوبگرانه از جمله بازداشت و حبس خودسرانه، پیگرد قضایی ناعادلانه، مجازات‌های سنگین، محرومیت از خدمات پایه (تحصیل، درمان و اشتغال)، توقیف خودروها و استفاده از فناوری‌های نظارتی برای واداشتن زنان به رعایت حجاب اعمال شده است.

 

وضعیت بازماندگان در داخل و خارج

به‌گفته دیده‌بان حقوق بشر، بسیاری از بازماندگان سرکوب‌های خشونت‌آمیز ناچار به ترک ایران شده و در کشورهای همسایه در وضعیت بلاتکلیف و بدون دسترسی کافی به مراقبت‌های پزشکی و روانی به‌سر می‌برند. حتی کسانی که در اروپا و دیگر کشورها پناه گرفته‌اند با پیامدهای جسمی و روانی ماندگار دست‌وپنجه نرم می‌کنند و نسبت به امنیت بستگان‌شان در داخل ایران ابراز نگرانی دارند.

 

مطالبه عدالت و روایت قربانیان

با وجود فشارها، بازماندگان بر پیگیری حقیقت و عدالت تأکید دارند. یکی از مجروحان با اصابت ساچمه‌های فلزی گفته است: «دیگر نمی‌توانم روی سمت چپ بدنم بخوابم. بعد از ١٠ دقیقه احساس می‌کنم که بارها و بارها چاقو می‌خورم. این از نظر روانی اعصاب خردکن است. من قبلا ورزشکار بودم و وزنه‌های سنگین بلند می‌کردم و حالا به سختی می‌توانم چیزی بلند کنم. اگر فردا اعتراضات آغاز شود، دوباره به خیابان برمی‌گردم.»

این نهاد تأکید کرد بر اساس حقوق بین‌الملل، دولت جمهوری اسلامی مسئول تحقیق و پیگرد عاملان نقض‌های جدی و تضمین دسترسی قربانیان به جبران خسارت است؛ بااین‌حال، مصونیت از مجازات در ایران ساختاری و دیرینه توصیف شده است. دیده‌بان حقوق بشر از کشورهایی که صلاحیت قضایی جهانی یا دیگر صلاحیت‌های برون‌مرزی دارند خواست درباره جرایم ارتکابی در جریان و پس از اعتراضات ۱۴۰۱ تحقیقات کیفری را آغاز کنند.

بهار صبا از دولت‌های که نگران وضعیت حقوق بشر در ایران هستند، خواست اقداماتی هماهنگ برای تأمین امنیت، حمایت و کمک‌های بشردوستانه به بازماندگانِ مستقر در کشورهای همسایه انجام دهند و هم‌زمان مسیرهای حقوقی پاسخ‌گویی را در سطح بین‌المللی فعال نگه دارند.