سوزان ابوسعید

 بیروت— پژوهشگر علوم تربیتی و متخصص مهارت‌های فراشناخت (Metacognition)، هبه سلام، با عنوان «چالش تعریف اصطلاح توانمندسازی زنان در جهان عرب؛ میان برابری و ظلم»، کارگاه/نشستی را برگزار کرد. در این نشست، فعالان حوزه اجتماعی و روان‌شناختی حضور داشتند که تأکید کردند این اصطلاح در چارچوب استقلال‌طلبی، برابری و عدالت دچار کشمکش است؛ چراکه غالباً شایستگی نادیده گرفته می‌شود. از سوی دیگر، مفهوم «توانمندسازی برای استقلال زنان» به‌طور نادرست تحلیل می‌شود و این تحریف می‌تواند به حاشیه‌رانده‌شدن نقش زنان و فروپاشی خانواده بیانجامد.

این نشست که شنبه، ۱۲ تیر (مصادف با ۱۲ ژوئیه)، برگزار شد، توسط هبه سلام—پژوهشگر علوم تربیتی و متخصص مهارت‌های فراشناخت و مدیر اجرایی Elemental Academy—هدایت شد. شرکت‌کنندگان عبارت بودند از: علا القنطار (استاد دانشگاه، متخصص تربیتی و رئیس انجمن نوسازی و توسعه تربیتی)، لانا قصقص (روان‌درمانگر)، بسمه غلايینی (مدیر بخش کسب‌وکار خاورمیانه و شمال آفریقا)، و سهیر غالی (متخصص امور اجتماعی و خانواده).

در آغاز، هبه سلام دیدگاهی جامع درباره مفهوم «ماورای شناخت» ارائه داد و بیان کرد که یادگیری با پذیرش و آشتی با خود آغاز می‌شود، و این مهارت‌ها باید از کودکی آموزش داده شوند تا کودکان قادر به نوآوری در حوزه‌های مختلف باشند. او اشاره کرد که این امر مستلزم مهارت‌هایی است که می‌توانند آموزه شوند: آگاهی نسبت به نقاط قوت و ضعف، توانایی شناسایی و تنظیم احساسات، پذیرش نقدِ سازنده، تفکر تأملی، مهار نفس و خودنظارتی؛ همه تحت شعار «فکر کن که چگونه فکر می‌کنی». هدف از این اقدامات، برنامه‌ریزی مجدد ضمیر ناخودآگاه برای دستیابی به درک عمیق‌تر از خود و یادگیری واقعی است؛ یادگیری‌ای که تفاوت میان افراد را ارج می‌نهد و یادگیری را به سبک زندگی تبدیل می‌کند، در تمام مراحل عمر. وی بر اهمیت مهارت فراشناخت به‌ویژه برای زنان تأکید کرد: با باز برنامه‌ریزی ناخودآگاه تحت تأثیر احساسات و فراگیری مهارت‌های مختلف، می‌توان به عدالت واقعی و توانمندسازی زنان رسید.

 

 تعریف فراتعالی یا فراشناخت و اهمیت آن برای زنان

 

 

هِبَه سلام نگاه جامعی به مفهوم فراشناخت (Metacognition) معرفی کرد. او گفت: «یادگیری با همراهی خود آغاز می‌شود. این مهارت‌ها باید از سنین پایین شکل بگیرند تا کودک در زمینه‌های مختلف خلاق باشد. این نیاز به مهارت‌هایی دارد که می‌توان آن‌ها را با آگاهی از نقاط قوت و ضعف، شناخت احساسات، مدیریت آن‌ها، پذیرش نقد و تفکر بازتابی همراه با خودکنترلی و نظارت شخصی آموخت.»

او تأکید کرد که پرورش این مهارت‌ها زیر پرچمِ «فکر کن که چگونه فکر می‌کنی» صورت می‌گیرد و کمک می‌کند تا ناخودآگاه برای درک عمیق‌تر خود و یادگیری واقعی «برنامه‌ریزی» شود. این مهارت‌ها به‌ویژه برای زنان ضروری‌اند، تا ناخودآگاه احساسی باز برنامه‌ریزی شود، مهارت‌های گوناگون آموخته شود و عدالت حقیقی به همراه توانمندسازی زنان پدید آید.

 

اولین قدم‌ها برای خودآگاهی

در بخشی دیگر از گفت‌وگو، هبه سلام به خبرنگاران گفت: «هرکس بداند که ناخودآگاه و دستگاه عاطفی‌مان چگونه بر آگاهی و رفتار ما تأثیر می‌گذارد و بتواند منابع احساسات ناخوشایند را بشناسد، گام اول خودآگاهی را برداشته است.»

او ادامه داد که این خودآگاهی بخشی از خودتنظیمی است و از مهارت‌هایی مانند نظارت، ارزیابی و برنامه‌ریزی شخصی شکل می‌گیرد. مجموعه این مهارت‌ها همان فراشناخت هستند؛ مهارت‌هایی که به هر یادگیرنده‌ای در هر سن کمک می‌کنند تا چارچوبی برای احساسات و محافظت از تقابل آن‌ها با رفتار بسازند.

هبه سلام افزود که با این مهارت‌ها می‌توان جنگ‌های درونی فرد با خود یا جامعه را شناسایی و حل کرد. یکی از این نبردها تلاش برای «اثبات وجود» در جامعه است که از رسانه‌های مجازی یا فهم نادرست «توانمندسازی زنان» نشأت می‌گیرد. گاهی این اصطلاح نادرست ترویج می‌شود، به‌گونه‌ای که زنان تصور می‌کنند برای توانمندسازی باید خود را اثبات کنند و دیگران را کنار بزنند، بدون در نظر گرفتن عدالت و مساوات. این بحث به پیشنهاد «ابتکار اصرار» ختم شد؛ ابتکاری برای ارائه مفهوم واقعی و عمیق توانمندسازی زنان، با تأکید بر «زن‌برای‌زن».

 

 تأکید بر حقوق همراه با وظایف

 

 

سهیر الغالی گفت: «تأکید جلسه بر بازتعریف این اصطلاح در چارچوب حقوق و وظایف شهروندی بود، چه زن و چه مرد — و موضوع توانمندسازی زن باید منجر به توانمندسازی خانواده شود.»

او یادآور شد که توجه به وظایف، همراه با حقوق، کلید تعادل است و به لزوم پرداختن به نقاط قوت زنان برای دستیابی به توانمندسازی اشاره کرد.

 

 

 توانمندسازی از درون خانواده

 

 

مها جعفر، نویسنده و شرکت‌کننده، این نشست را غنی توصیف کرد و افزود: «اولاً توجه به دیدگاه‌های متفاوت شرکت‌کنندگان در حوزه‌های زبان‌شناسی، روان‌شناسی، حقوق، تربیت و پزشکی، آن را فراگیر و مفید ساخت.»

او شرح داد که معمولاً توانمندسازی زنان به آموزش یا ورود به بازار کار محدود می‌شود، اما واقعیت این است که این فرآیند «از درون خانواده و جامعه» آغاز می‌شود. همچنین، شناسایی خلاقیت زنان مجرد که می‌توانند در جامعه نقش‌آفرین باشند، و آشنایی با حقوق، وظایف و شرکت در زندگی عمومی، سیاسی و حتی عاطفی؛ زیرا هوش هیجانی بخشی از توانمندی درونی است.

علاوه بر این، مها گفت: «نقش روان‌درمانی و مشاوره‌ها برای توانمندسازی زن در جهت شناخت درون و حل مسائل ضروری است؛ همچنین به مردان کمک می‌کند ساختار زن را درک کنند.»

مها این نشست را «نشستی برای ساخت انسان» دانست، نه تفکیکی یا تبعیض‌آمیز.

 

 توانمندسازی واقعی و عملی

 

 

رانیا کاعین، فعال اجتماعی و نامزد انتخابات پیشین، بیان کرد: «افتخار داشتم در این نشست شرکت کنم؛ این رویداد متفاوت است زیرا مرا با معنای واقعی توانمندسازی زن آشنا کرد.»

 

 

و هدی غازی، وکیل دادگستری نیز در این مورد گفت: «بحث درباره توانمندسازی واقعی و واقع‌بینانه زنان بود؛ نه تمایز حقوقی زن و مرد، بلکه تأکیدی بود بر تکامل و همکاری. برای موفقیت، زن باید به خود اتکا کند، با مرد مشارکت نماید و زنان از زنان دیگر حمایت کنند. به همین دلیل این نشست بسیار ارزشمند بود.»