آزادی خلاقیت در تونس بین سرکوب و جرم‌انگاری؛ گزارشی مستند از نقض حقوق
حق خلاقیت یک رکن اساسی برای برقراری نظام‌های دموکراتیک است و نمی‌توان بدون آزادی بیان و اندیشه درباره این حق سخن گفت. لازم است از خالقان آثار و حق آن‌ها در ارائه آثار هنری‌شان، بدون آزار و نقض این حق محافظت شود.
تونس - شرکت‌کنندگان در یک نشست خبری درباره محدودیت آزادی‌ها در تونس اتفاق نظر داشتند که آزادی خلاقیت در این کشور با تهدیدات سیستماتیک مواجه است و نیازمند اصلاح فوری است، و تأکید کردند که لازم است قوانین سرکوبگر بازبینی شده و استقلال نهادهای فرهنگی و رسانه‌ای تضمین شود.
دو انجمن «تقاطع» و«المساءلة الاجتماعية»، روز گذشته سه‌شنبه ٨ مهرماه، نشستی خبری برگزار کردند که در آن گزارشی با عنوان «خالقان آثار میان زندان و ممنوعیت» ارائه شد. این گزارش دوره زمانی از فوریه ۲۰۲۱ تا جولای گذشته را پوشش می‌دهد.
این گزارش به وضعیت آزادی خلاقیت در تونس پرداخته و بر اساس مستندسازی دقیق موارد متعدد و شهادت‌های معتبر، همچنین بررسی اسناد قضایی و اداری و تحلیل محتوای رسانه‌های عمومی تهیه شده است. هدف گزارش رصد میزان نقض حقوق خالقان آثار، شناسایی الگوهای آن و بررسی تأثیرات آن بر صحنه فرهنگی و نقش‌های اجتماعی است.
در این گزارش ۱۵ مورد نقض حق آزادی خلاقیت ثبت شده است که شامل هشت مورد پیگرد قضایی علیه هنرمندان به دلیل آثارشان و هفت مورد ممنوعیت و مصادره آثار هنری و ادبی می‌شود. گزارش به ظهور الگوهای تکراری، از جمله محاکمه‌های مبتنی بر محتوای هنری، تعرض‌ها و حذف بخش‌هایی از آثار درام، مصادره کتاب‌ها و فیلم‌ها، کمپین‌های تخریب دیجیتال و خودسانسوری اشاره می‌کند.
براساس این گزارش آنچه به نظر می‌رسد حوادث پراکنده است، در واقع یک بحران سیستماتیک است که نیازمند اصلاحات بنیادین است. این اصلاحات باید با بازبینی نظام قانونی برای لغو مقررات سرکوبگر آزادی بیان هنری و رد پرونده‌های مرتبط با آثار خلاقانه آغاز شود. همچنین تأکید شده که استقلال نهادهای فرهنگی و رسانه‌ای باید تضمین شود، معیارهای آزادی بیان از محدودیت‌ها آزاد گردد و فضاهای امن برای تولید و نمایش آثار فراهم شود تا جایگاه آزادی خلاقیت به عنوان یک حق اساسی در ساخت جامعه‌ای دموکراتیک و متوازن بازگردد.
گزارش به نقض حقوق هنرمندان و نویسندگانی اشاره می‌کند که آثارشان به دلیل نقد قدرت سیاسی مورد پیگرد قرار گرفته است. طبق این گزارش، این پیگیری‌ها شامل تعقیب قانونی و رفتارهای سلیقه‌ای علیه خالقان آثار می‌شده که گاهی منجر به زندانی شدن و اعمال احکام محدودکننده حقوق آن‌ها شده است.
سخنرانان همچنین تأکید کردند که تونس در زمینه آزادی خلاقیت در حوزه‌های مختلف پیشرفت قابل توجهی داشته است. از زمان انقلاب ۲۰۱۱، جنبش‌های هنری بخشی جدایی‌ناپذیر از تحولات سیاسی شده‌اند، زیرا وضعیت صحنه فرهنگی ارتباط تنگاتنگ و مستقیمی با اراده و جهت‌گیری‌های قدرت سیاسی دارد. در دوران انتقال دموکراتیک، فضای هنری تابش و آزادی‌ای یافت که پیش از انقلاب در دسترس نبود، از جمله ظهور نوع جدیدی از موسیقی که پس از پایان سال‌های «سانسور» امکان‌پذیر شد؛ موسیقی رپ که یکی از اهداف آن نقد نهاد پلیسی و قدرت سیاسی و سرکوبی بود که مردم تونس تجربه می‌کردند.
آن‌ها اشاره کردند که امروز حوزه فرهنگی با محدودیت‌های واضحی مواجه است و نقد هنری به‌عنوان دلیل توقف فعالیت هنرمندان یا مصادره آثارشان به کار گرفته می‌شود. این موارد شامل نقاشان، خوانندگان، کمدین‌ها، کارگردانان و نویسندگان می‌شود که توسط قدرت سیاسی و نهادهای آن مورد هدف قرار گرفته‌اند.
«هنرمند دردهای مردم خود را به دوش می‌کشد و تلاش می‌کند آن‌ها را افشا کند»
غفران الفریجی، مدیر برنامه جنسیت و اتنیک‌ها در انجمن «تقاطع من أجل الحقوق والحريات» گفت که خلاقیت یک حق اساسی است و او به نقض‌هایی که از جولای ۲۰۲۱ علیه خالقان آثار رخ داده، اعتراض کرد. این نقض‌ها شامل بسیاری از آثار، چه در تلویزیون و چه در پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب، از جمله موسیقی رپ بوده است.
او اشاره کرد که روش‌های نقض حقوق هنرمندان به گونه‌ای بوده که قانون به ابزاری برای فشار سیاسی بر بسیاری از آثار تبدیل شده است، به‌ویژه آن‌هایی که مخاطبشان جوانان بوده و دارای نمادهایی برای بیان وضعیت و خشم جامعه بوده‌اند.
او توضیح داد که گزارش به بررسی این تجاوزات پرداخته است: چگونه فشار سیاسی از طریق دستگاه قضایی اعمال می‌شود، این آثار چه ویژگی‌هایی دارند، چگونه با آن‌ها برخورد شده و چگونه هنرمندان و هنرمندان زن و مرد تحت خودسانسوری قرار گرفته‌اند تا نهادهای قدرت را ناراضی یا خشمگین نکنند.
او بر این باور بود که هنرمند دردهای مردم خود را بر دوش می‌کشد و تلاش می‌کند آن‌ها را علناً افشا کند تا اصلاحات انجام شود و فشار به نفع جامعه اعمال گردد، اما اکنون نوعی تهدید و ترساندن جوانان وجود دارد تا آن‌ها از آزادی و بیان مسائل مختلف بازداشته شوند. او افزود: «یکی از مهم‌ترین شعارهای انقلاب آزادی بود، اما امروز جوانان به دلیل ترس از تنبیه و پیگرد قضایی از بیان خود می‌ترسند و از ارائه نمونه‌ای از هنر خاص خودداری می‌کنند، زیرا این عقب‌نشینی‌ها در آزادی بیان باعث محدودیت شده است.»
او پرسید: «آیا آزادی بیان و خلاقیت خود را از دست داده‌ایم؟» و تأکید کرد که مهم است این نقض‌ها محکوم شوند تا توقف یابند. او افزود: «لازم است قلم‌ها و صداها آزاد شوند و ما بتوانیم علناً درباره مسائل خود سخن بگوییم. سکوت راه‌حل نیست و بنابراین ما به مقاومت ادامه می‌دهیم تا آزادی خود را بازیابیم، که یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب تونس است. توقف این اقدامات که جوانان ما را به زندان می‌اندازد، ضروری است.»
او همچنین تأکید کرد که قوانین باید برای حفاظت از مردم باشد، نه سرکوب و زندانی کردن آن‌ها، و ابراز تأسف کرد که «کلمه تبدیل به جرم شده است». او به ترس‌های ناشی از کاهش مشارکت جوانان در زندگی اجتماعی و سیاسی به دلیل ترس از زندان اشاره کرد: «همه چیز تحت نظارت قبلی قرار دارد و این آزاردهنده است، زیرا این رفتار مانع حضور و مشارکت جوانان می‌شود.»