آینده سوریه و چالش‌های پیش رو؛ تحلیل الهام احمد از تحولات اخیر
الهام احمد، ریاست مشترک کمیته روابط خارجی اداره خودمدیریتی دموکراتیک شمال و شرق سوریه، در گفت‌وگویی اختصاصی با تأکید بر خطرات جدی پیش روی زنان در سوریه، بر ضرورت به اشتراک‌گذاری تجربیات مناطق شمال و شرق سوریه با تمامی زنان منطقه تأکید کرد.
بریوان اینتچی - آوزم ویان
حسکه -در این مصاحبه جامع، الهام احمد به تشریح مواضع اداره خودمدیریتی درباره تحولات کنونی سوریه، روند مذاکرات با گروە جهادی تحریر شام، فعالیت‌های دیپلماتیک، دیدارها با عبدالله اوجالان رهبر خلق کورد، تداوم حملات دولت ترکیه به منطقه شمال و شرق سوریه، و چالش‌های پیش روی زنان در سراسر سوریه و خاورمیانه پرداخت.
رژیم ۶۱ ساله بعث در مدت ۱۲ روز توسط گروە جهادی تحریر شام سرنگون شد. هیئت تحریر شام پس از کنترل دمشق، به سرعت دولت موقت تشکیل داد. این تغییرات سریع اخیر در سوریه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سرنگونی نظامی که بیش از ۶۰ سال در قدرت بود، تغییری بسیار مهم در سوریه به شمار می‌رود. این نظام مشکلات سنگینی را پشت سر خود به جا گذاشت. در درجه اول، مسئله زنان را به عنوان مشکلی عمیق در جامعه باقی گذاشت. در قانون اساسی حقوق زنان تضمین نشده بود و در فرهنگ جامعه، زنان صاحب حق نبودند. همچنین در زمینه حفاظت از آنان، قوانینی که زنان را از خشونت محافظت کند ایجاد نشد.
مسائل دیگر شامل مشکلات ملی و مذهبی بود که در رأس آنها مسئله خلق کورد قرار داشت. همه این‌ها مانند بیماری در جامعه باقی ماندند. با ویژگی دولت-ملت، تمام این هویت‌ها نقض شد و روح شوونیسم در جامعه عمیق شد. به جای اینکه هر فرهنگی یکدیگر را کامل کند و به عنوان ثروت جامعه دیده شود، خشونت علیه یکدیگر ترویج داده شد. بنابراین پایان این سیاست و سرنگونی چنین نظامی برای آغاز دوباره آینده‌ای نو برای خلق سوریه مهم بسیار بود.
اما پرسش اینجاست که چه نظامی باید جایگزین آن شود؟ این اداره موقت فعلی یا به عبارتی اداره اجرایی که در قدرت است، آینده‌شان مشخص است. جهان و خلق سوریه این‌ها را می‌شناسند. در این موضوع، پروژه ساخت آینده سوریه چگونه سازماندهی خواهد شد و خلق سوریه چگونه در ساخت سوریه جای خواهد گرفت، این پرسش‌ها مهم هستند. تا کنون این اداره وعده می‌دهد، بیانیه صادر می‌کند و می‌خواهد تصویری به جهان نشان دهد که برای تغییر آماده است. اما اینکه آیا این واقعاً اتفاق خواهد افتاد یا نه و چگونه خواهد شد، در آینده خواهیم دید.
بین شما و حاکمیت تحریر شام نیز دیدارهایی صورت گرفت. این دیدارها چگونه برگزار شد؟ درباره چه موضوعاتی گفت‌وگو کردید؟ اداره خودمدیریتی برای آینده سوریه چه پیشنهادی می‌دهد؟ حاکمیت تحریر شام این پیشنهاد را چگونه ارزیابی می‌کند؟
در این مرحله نمی‌توانیم به طور دقیق بگوییم که خواسته‌های طرفین چیست. نکته مهم این است که درباره یکپارچگی خاک سوریه و تشکیل ارتش واحد، توافق نظر وجود دارد. اما در مورد ساختار حکومتی و مسئله تمرکزگرایی، اختلاف نظرهای جدی وجود دارد. ما خواهان سوریه‌ای غیرمتمرکز هستیم، در حالی که آنها بر سوریه متمرکز تأکید دارند. از نظر ما، تمام مشکلاتی که رژیم بعث به جا گذاشت، نتیجه مستقیم نظام متمرکزی بود که تمام عرصه‌های زندگی را به خود وابسته می‌کرد. ما بر این باوریم که نظام غیرمتمرکز به جوامع مختلف این امکان را می‌دهد تا حق و آزادی خود را برای ابراز وجود داشته باشند.
جامعه سوریه، جامعه‌ای متنوع با مذاهب، باورها، فرهنگ‌ها و زبان‌های گوناگون است. در این میان، مسئله زنان و روابط جنسیتی نیز از چالش‌های اساسی جامعه سوریه به شمار می‌رود. نظام غیرمتمرکز می‌تواند بستری برای حل این مشکلات فراهم کند. در مقابل، ادامه تمرکزگرایی و سخت‌گیری حکومت مرکزی می‌تواند دوباره به جنگ داخلی بینجامد. در چنین شرایطی، نه تنها مشکلات گذشته تکرار خواهد شد، بلکه احتمال می‌رود درگیری‌ها عمیق‌تر و خونین‌تر از گذشته باشد. برای جلوگیری از خونریزی و دستیابی به دموکراسی و آزادی واقعی، راهی جز حرکت به سمت سوریه‌ای غیرمتمرکز نداریم.
امکان تحول دموکراتیک در سوریه چقدر است؟
برای دموکراتیک شدن سوریه، چشم‌اندازهای امیدوارکننده‌ای وجود دارد. امروز فرصت مناسبی برای شکل‌گیری سوریه غیرمتمرکز فراهم شده است. تحریم‌های طولانی‌مدت علیه سوریه، توان دولت مرکزی دمشق را برای کنترل تمام مناطق کاهش داد و در نتیجه، بسیاری از مناطق به خودمدیریتی روی آوردند. حتی امروز نیز برخی استان‌ها همچنان با استقلال نسبی به اداره امور خود می‌پردازند و وابستگی چندانی به دمشق ندارند.
این تجربه خودمدیریتی، بستر مناسبی برای شکل‌گیری سوریه غیرمتمرکز فراهم کرده است. چالش اصلی اکنون، تعیین چارچوب‌های قانون اساسی برای این ساختار غیرمتمرکز است: چه اموری باید در دست دولت مرکزی باشد و کدام حوزه‌ها به صورت منطقه‌ای اداره شود؟ این موضوعی است که باید در قانون اساسی به آن پرداخته شود و خلق‌های سوریه درباره آن به توافق برسند.
بسیاری از نیروها می‌خواهند در بازسازی سوریه سهمی داشته باشند. یکی از نیروهای پویای اصلی منطقه نیز وجود دارد. وقتی با دیدگاه کلی نگاه می‌کنیم، ترکیه برجسته می‌شود. برنامه ترکیه درباره سوریه چیست؟
امروز دولت ترکیه خود را فاتح دمشق می‌پندارد. این کشور به عنوان حمایت از هیئت تحریر شام، در کنار هر کارمند وزارتخانه سوریه یک مشاور ترک منصوب کرده است. دولت ترکیه که پیش‌تر تنها از کنترل شمال سوریه سخن می‌گفت، اکنون فرصت نفوذ در سراسر کشور را می‌بیند. دیدار هاکان فیدان از دمشق پس از سقوط رژیم بعث این حقیقت را آشکار می‌سازد. فیدان گفت: «در امور سوریه دخالت خواهم کرد و این کشور تحت کنترل من اداره خواهد شد.»
اگرچه ترکیه مستقیماً وارد خاک سوریه نشده، اما آسمان این کشور را در اختیار دارد. هواپیماها و پهپادهای ترکیه شبانه‌روز در شمال و شرق سوریه به حملات خود ادامه می‌دهند. همچنین با گماردن مشاوران خود در مناطق مختلف، عملاً فرماندهی امور را به دست گرفته‌اند. به نظر می‌رسد ترکیه به رؤیای ۵۰۰ ساله خود دست یافته است یا حداقل چنین می‌پندارد.
این رفتارهای خطرناک دولت ترکیه در کنترل دولت‌های همسایه و اداره استان‌های سوریه توسط والیان ترک، اصول همسایگی خوب را نقض می‌کند. همسایگی خوب یعنی احترام به خلق‌های همسایه، نه نقض حاکمیت ارضی آنها. ترکیه با این رویکرد، در تلاش است رؤیای ۵۰۰ ساله خود را محقق کند.
ترکیه باید مرزهای خود را بشناسد و در چارچوب آن عمل کند. تنها در این صورت می‌تواند رابطه سازنده‌ای با سوریه برقرار کند و ما نیز به چنین رابطه‌ای احترام خواهیم گذاشت.
هیئتی به رهبری روهلات عفرین و مظلوم عبدی به تازگی از باشور کوردستان دیدار و با مسعود بارزانی گفت‌وگو کردند. این دیدار از سوی جامعه کورد و اداره خودمدیریتی چه بازتابی داشت؟ می‌توانید درباره محتوای آن توضیح دهید؟ آیا این دیدارها ادامه خواهد داشت؟
این دیدار در راستای وحدت دیدگاه و تقویت اتحاد ملت کورد از اهمیت بالایی برخوردار بود. محور اصلی گفت‌وگوها، بررسی آینده کوردها در سوریه و نحوه مشارکت آنان در تحولات آتی این کشور بود. این نشست، راه را برای تدوین خواسته‌ها و راهبردهای آینده هموار کرد.
پشتیبانی احزاب اصلی باشور کوردستان، شامل حزب دموکرات کوردستان، اتحادیه میهنی کوردستان و حکومت اقلیم کوردستان از کوردهای روژاوا برای ما بسیار مهم است. این احزاب در مسیر یافتن راه‌حل سیاسی می‌توانند نقش تأثیرگذاری در گفت‌وگو با طرف‌های مختلف ایفا کنند.
این دیدار برای ما مهم است. امیدواریم این گفت‌وگوها در آینده با دامنه گسترده‌تری انجام گیرد. هدف از این دیدارها، تقویت همبستگی و حمایت متقابل میان خلق کورد است و تداوم آن برای جنبش کورد ضرورت دارد.
درباره سفرهای دیپلماتیک شما به کشورهای مختلف، چگونه از شما استقبال شد؟ در این دیدارها درباره چه صحبت کردید؟
ما پیوسته در حال انجام دیدارهای دیپلماتیک هستیم تا به عنوان نمایندگان خلق‌های شمال و شرق سوریه و اداره خودمدیریتی، روابط بین‌المللی خود را گسترش دهیم. مردم منطقه در نبرد با داعش فداکاری‌های بسیاری کردند و امروز نیز اداره خودمدیریتی و خلق‌های آن نقش مهمی در تعیین آینده سوریه دارند.
در این چارچوب خواستیم بفهمیم که واقعاً محیط پیرامون چگونه فکر می‌کند، دیدگاه‌ها چیست و چگونه می‌توانیم روابط دوستانه خوبی هم برای این پروژه و هم برای آینده خلق‌های شمال و شرق سوریه ایجاد کنیم، و نقش خود را در سوریه جدید چگونه ایفا کنیم. بر این اساس گفت‌وگو و مذاکرات انجام شد.
مسئله دیگر، فداکاری‌هایی است که انجام شد در حالی که خطر داعش همچنان ادامه دارد، از بین نرفته و نیاز به حمایت از نیروهای سوریه دموکراتیک همچنان باقی است. ما بر این اساس به دنبال راه‌های بهتری برای پیشبرد این امور بودیم و در این زمینه رویکردی مثبت مشاهده کردیم.
در روند کنونی، زنان فعالیت‌های گسترده‌ای برای مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها و تضمین حقوق خود در قانون اساسی جدید انجام داده‌اند. این تلاش‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید و به نظر شما زنان در آینده سوریه چه نقشی باید ایفا کنند؟
زنان باید نقشی اساسی در آینده سوریه داشته باشند، اما خطرات جدی در این مسیر وجود دارد. اگر دستاوردهای زنان در شمال و شرق سوریه شامل حقوق کسب شده، نقش‌های مدیریتی، مشارکت در مذاکرات و سطح سازماندهی با سایر زنان سوریه به اشتراک گذاشته نشود، احتمال می‌رود قوانین آتی به زیان زنان تدوین شود و جایگاه آنان را تضعیف کند.
بنابراین ضروری است که زنان صدای خود را بلندتر کنند. آنان باید سهمی برابر در کنفرانس ملی سوریه داشته باشند و نمایندگانی از تمام سازمان‌ها و ملیت‌ها در آن حضور یابند. مشارکت فعال زنان در تدوین قانون اساسی و به‌ویژه مواد مربوط به حقوق زنان اهمیت حیاتی دارد.
در غیر این صورت، گروه‌هایی که به دنبال محدودسازی زنان و گسترش تفکرات جهادی هستند، می‌توانند از این فرصت سوءاستفاده کنند که این رویکردی بسیار خطرناک است. از این رو، به اشتراک‌گذاری تجربیات و دستاوردهای زنان در شمال و شرق سوریه با دیگر زنان این کشور، وظیفه‌ای مهم برای جنبش‌های زنان است و باید برای تحقق آن تلاش جدی صورت گیرد.
درباره دیدارهای میان رهبر آپو و مقامات باکور کوردستان در دوره تحولات اخیر سوریه، ارزیابی شما چیست؟
این دیدارها که در رسانه‌ها بازتاب گسترده‌ای داشته، در مرحله‌ای بسیار حساس انجام می‌شود؛ زمانی که سرنوشت منطقه در حال شکل‌گیری است. در این برهه، نه تنها آینده شمال و شرق سوریه، بلکه سرنوشت کل خاورمیانه از نو طراحی و تعیین می‌شود. چنین ابتکارعمل‌هایی در این مقطع زمانی می‌تواند تأثیر عمیقی بر وضعیت کوردها و کل منطقه بگذارد. به همین دلیل، این دیدارها از اهمیت اساسی برخوردار است. انتظار می‌رود رهبری در این زمینه بتواند گشایشی برای تعیین و تضمین کامل سرنوشت کوردها ایجاد کند و بر این اساس، تلاش‌ها برای برداشتن گام‌های لازم ادامه دارد.
به عنوان یک سیاستمدار و دیپلمات، چه راه‌حلی برای خاورمیانه پیشنهاد می‌کنید؟ آیا یک ساختار فدرال یا در نگاه گسترده‌تر، یک سیستم کنفدرال مد نظر شماست؟
وضعیت زنان در منطقه واقعاً دردناک است. در کشورهای درگیر جنگ، زنان به دلیل نداشتن سازماندهی، آسیب‌های بسیاری می‌بینند. این آسیب‌ها تمام جنبه‌های زندگی آنان را در بر می‌گیرد، از فرزندان و همسران گرفته تا خانه، جسم، احساسات و افکارشان. ریشه این مشکل به عدم سازماندهی زنان در خاورمیانه برمی‌گردد.
حتی در آرام‌ترین کشورهای منطقه که فرصت‌های بیشتری پیش رو دارند، زنان باید خود را سازماندهی کنند، دانش کسب کنند و صاحب اراده شوند. متأسفانه بسیاری از زنان به این سطح از آگاهی نرسیده‌اند و تصور می‌کنند وضع موجود پایدار خواهد ماند. اما واقعیت چیز دیگری است؛ خاورمیانه در حال تغییر است. کشورها یکی پس از دیگری وارد بحران می‌شوند، پس از آن جنگ آغاز می‌شود و سپس طرح‌های جدید شکل می‌گیرند. این روند سال‌ها طول می‌کشد و با درد و رنج بسیار همراه است. اما در مناطقی که زنان سازماندهی شده‌اند، آسیب‌ها کمتر است زیرا سازماندهی از آنان محافظت می‌کند.
جنگ امروز سوریه محدود به این کشور نخواهد ماند و به کشورهای دیگر نیز سرایت می‌کند. این اتفاق در فلسطین و لبنان رخ داد، عراق سال‌های طولانی درگیر جنگ بود، یمن و ایران امروز در جنگ هستند و ترکیه با بحران‌های جدی روبروست.
بنابراین، زنان باید با این دیدگاه به منطقه بنگرند و خود را در زمینه‌های سیاسی، فکری و دفاعی سازماندهی کنند تا در برابر این تغییرات و تحولات آمادگی داشته باشند. هر چه همبستگی، ارتباط، مذاکره و تبادل تجربیات میان زنان بیشتر باشد، توانایی آنان برای محافظت از خود افزایش می‌یابد.
بر این اساس لازم است که در تمام کشورها مبارزه‌ای در زمینه قانون اساسی پیش برده شود، زنان در هر کجا که باشند باید موضوع قانون اساسی و حقوق را در دستور کار خود قرار دهند و باید کار جدی بر روی حق سازماندهی خود انجام شود.
منطقه شمال و شرق سوریه در سیزدهمین سال انقلاب خود است و در برابر حملات دولت ترکیه مقاومت بزرگی جریان دارد. حملات علیه انقلاب زنان و مقاومت مردم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دولت ترکیه رفتاری متناقض در پیش گرفته است. از یک سو از روند جدید سخن می‌گوید و اعلام می‌کند که اوجالان از امرالی آزاد خواهد شد، صحبت خواهد کرد و درخواست‌هایی خواهد داشت. از صلح سخن می‌گویند اما همزمان حملات شدید و وحشیانه خود را ادامه می‌دهند.
بخشی از دولت ترکیه، از رئیس‌جمهور تا وزارت امور خارجه، با لحنی تهدیدآمیز از سرکوب مردم و به خاک و خون کشیدن آنها سخن می‌گویند، در حالی که بخش دیگری از دولت، از آمادگی برای روند جدید صحبت می‌کند. این تناقض‌ها باید حل شود.
در مقابل، مبارزان در شمال و شرق سوریه در سنگرها مقاومت می‌کنند و مردم نیز با ایستادگی خود حماسه‌ای قهرمانانه می‌آفرینند.
شهادت‌های رخ داده با آگاهی کامل بوده است. شهروندانی که به آنجا رفته و شهید شده‌اند، از خطرات آگاه بودند، اما برای حفاظت از منطقه، ارزش‌ها و پاسداری از خون شهیدان پیشین، آگاهانه این مسیر را برگزیدند. این نشان می‌دهد اراده جامعه ما قوی، نیرومند و آگاه است و سیاستمداران و افکار عمومی را شگفت‌زده کرده است. وقتی مردم ما به آن منطقه می‌روند و مقاومت می‌کنند، در واقع به دولت ترکیه و مهاجمان می‌گویند: «این برق و آب من است و حق ندارید به آن دست بزنید.»
امروز در حالی که در سراسر خاک سوریه آتش‌بس برقرار است، تنها در این منطقه جنگ جریان دارد. ملت ما از این موضوع آگاه است که هدف این حملات، بی‌اراده کردن آنان و بازگرداندن‌شان به وضعیت بردگی در سوریه است. اما جامعه این را نمی‌پذیرد و می‌گوید یا با اراده خواهد بود یا نخواهد بود. شهادت‌های رخ داده گواه این موضوع است.
معتقدم جامعه ما به سطح بالایی از آگاهی رسیده است. این مکان‌ها، جایگاه عزت و احترام هستند؛ جایی که در برابر این اراده سر خم می‌کنند. برای همین این ایستادگی را بسیار مقدس می‌دانم و معتقدم ادامه این مقاومت به این شیوه، قطعاً به پیروزی خواهد انجامید.
در پایان، آیا صحبت دیگری دارید؟
امروز روز سرنوشت‌ساز است. هر کس باید وظیفه خود را به درستی انجام دهد، چه در عرصه دیپلماسی، چه در سنگرهای مقاومت، چه در سازماندهی جامعه و چه در خدمت‌رسانی. امروز زمان شکایت و سیاه‌نمایی نیست، بلکه زمان موضع‌گیری درست در زمان و مکان مناسب است.
امیدواریم حمایت از این مقاومت در همه جا تقویت شود، از باشور کوردستان گرفته تا باکور و روژهلات کوردستان و کشورهای خارجی. باید هر آنچه لازم است برای پایداری این مقاومت انجام شود تا بتوانیم با دستی قوی وارد مذاکره و گفت‌وگو شویم و سوریه‌ای نو، دموکراتیک و متنوع بنا کنیم که سرنوشت ما در آن مشخص باشد.