آتش ۳۱ ساله سیواس؛ تراژدی که هرگز فراموش نمی‌شود
بیان می‌شود که حتی کوه‌ها نیز توان تحمل درد را ندارند. در این مرز و بوم، افرادی که شاهد قتل عزیزان خود بوده‌اند، در حالی که دل‌هایشان از آتش درد و رنج می‌سوزد، در انتظار اجرای عدالت هستند. آنچه که به آنان قدرتی بیش از کوه‌ها می‌بخشد، مقاومت است.
ساریا سارینا
مرکز خبر- با گذشت دقیقاً ۳۱ سال از قتل عام سیواس، واقعه‌ای که در تاریخ ۲ ژوئیه ۱۹۹۳ به عنوان یکی از نقاط تاریک تاریخ ترکیه ثبت گردیده است، لازم به یادآوری است. در این تاریخ، ۳۳ نفر شامل زنان، مردان، کودکان، روشنفکران و هنرمندان در هتل مادیماک سیواس به قتل رسیدند. این گروه که متشکل از روشنفکران، هنرمندان و شاعران بودند، برای شرکت در جشنواره پیر سلطان ابدال به مدت چهار روز به سیواس آمده بودند.
محبوبه آکارسو (۳۵ ساله، مهمان)، محلیس آکارسو (۴۵ ساله، هنرمند)، گولندر آکچا (۲۵ ساله، هنرمند)، متین آلتیوک (۵۲ ساله، شاعر، نویسنده)، احمد آلان (۲۲ ساله، هنرمند)، محمد آتای (۲۵ ساله، روزنامه‌نگار)، سحرگل آتش (۳۰ ساله، هنرمند)، بحجت آیسان (۴۴ ساله، شاعر)، اردال آیرانجی (۳۵ ساله، کارگردان)، عاصم بزیرجی (۶۶ ساله، محقق، نویسنده)، بلقیس چاکیر (۱۸ ساله، هنرمند)، سرپیل جانیک (۱۹ ساله، هنرمند)، معمر چیچک (۲۶ ساله، بازیگر)، نسیمی چیمن (۶۷ ساله، شاعر، هنرمند)، کارینا کوانا (۲۳ ساله، روزنامه‌نگار هلندی)، سرکان دوغان (۱۹ ساله، هنرمند)، حسرت گولتکین (۲۳ ساله، شاعر، هنرمند)، مراد گوندوز (۲۲ ساله، هنرمند)، گلسوم کارابابا (۲۲ ساله، هنرمند)، اوغور کاینار (۳۷ ساله، شاعر)، آساف کوچاک (۳۵ ساله، کاریکاتوریست)، کورای کایا (۱۲ ساله، کودک)، منکشه کایا (۱۷ ساله، هنرمند)، هاندان متین (۲۰ ساله، هنرمند)، سعید متین (۲۳ ساله، هنرمند)، حوریه اوزکان (۲۲ ساله، هنرمند)، یشیم اوزکان (۲۰ ساله، هنرمند)، احمد اوزیورت (۲۱ ساله، هنرمند)، نورجان شاهین (۱۸ ساله، هنرمند)، اوزلم شاهین (۱۷ ساله، هنرمند)، آسومان سیوری (۱۶ ساله، هنرمند)، یاسمین سیوری (۱۹ ساله، هنرمند)، ادیبه سولاری (۴۰ ساله، هنرمند)، اینجی تورک (۲۲ ساله، هنرمند) همگی در هتل مادیماک بودند.
از کودک ۱۲ ساله تا سالمند ۶۶ ساله؛ تراژدی قتل عام سیواس
از میان ۳۳ نفری که در این واقعه دلخراش جان خود را از دست دادند، مسن‌ترین فرد عاصم بزیرجی ۶۶ ساله بود و جوان‌ترین فرد کورای کایا ۱۲ ساله، که به منظور اجرای نمایش فولکلور به سیواس آمده بود. در جریان آتش‌سوزی عمدی که توسط یک گروه اسلامگرای افراطی در هتل مادیماک، محل اقامت آنان، به راه افتاد، برخی بر اثر خفگی و برخی دیگر در میان شعله‌های آتش جان باختند. گروهی از افراد در بیرون هتل فریاد می‌زدند و خواستار مرگ آنان بودند، و این وقایع را به صورت زنده تماشا می‌کردند، منتظر بودند تا در صورت خروج قربانیان، آنان را در ملا عام بە قتل برسانند. شرکت‌کنندگان در جشنواره تنها دو روز با مردم دیدار کرده بودند. در روز دوم جشنواره، گروهی از افراد پس از نماز جمعه جمع شده و تنها خواهان مرگ بودند. هتل مادیماک سنگباران شد، شیشه‌هایش شکست و در نهایت همه جا را شعله‌های آتش فرا گرفت.
گل‌های جوانی که در آتش خشونت پژمردند
زنانی که برای شرکت در جشنواره پیر سلطان به سیواس آمده بودند، قصد داشتند به منظور ترویج صلح، مراسم سماع اجرا کنند. آسومان سیوری، تنها ۱۶ ساله و زاده آنکارا بود. با تلاش و فداکاری بسیار، در این سن جوان به مقام مربی سماع رسید و به نزدیک به ۱۰۰ نفر در سه گروه سماع آموزش می‌داد. بلقیس چاکیر، ۱۸ ساله، در سالی که جان خود را از دست داد، در آزمون دانشگاه پذیرفته شده و در رشته مدیریت دانشکده علوم اداری قبول شده بود. او مسئولیت آموزش سماع در انجمن را بر عهده داشت. اوزلم شاهین، تنها ۱۷ سال داشت. اطرافیانش او را دختری مهربان و پر از عشق به انسان‌ها توصیف می‌کردند. او شخصیتی با اعتماد به نفس، راحت و عاشق خندیدن داشت. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اوزلم، صحبت کردن سریع، مداوم و روان او بود که وقتی شروع به صحبت می‌کرد، به سختی می‌توانست ساکت شود.
کارینا یوهانا کوانا، دانشجوی ۲۳ ساله اهل هلند، به منظور تحقیق در زمینه فرهنگ زنان و علویان به ترکیه سفر کرده بود. ادیبه سولاری، ۴۰ ساله و ساکن بازل، به صورت مستمر در رویدادهای فرهنگی بکتاشی و همچنین مراسم و کنفرانس‌های اهل بیت در ترکیه شرکت می‌نمود. گولندر آکچا، در سن ۱۸ سالگی در انجمن فرهنگی و همیاری دیوریگی فعالیت داشت و علاوه بر اجرای فولکلور، به همراه دوستانش برای تأسیس گروه تحقیقاتی سماع آناتولی (ASAT) تلاش می‌کرد.
گلسون کارابابا، متولد دیوریگی سیواس و ۲۲ ساله، یکی از چهار زن جوانی بود که از طرف انجمن فرهنگی دیوریگی در رویدادهای فرهنگی پیر سلطان ابدال شرکت داشتند.
هاندان متین، ۲۰ ساله، در سال ۱۹۹۲ به رشته زیست‌شناسی دانشکده آموزش دانشگاه فنی خاورمیانه وارد شد. او در کمیسیون زنان انجمن فرهنگی دیوریگی فعالیت داشت. حوریه اوزکان، ۲۲ ساله، دبیرستان آزمایشی را با رتبه اول به پایان رساند و از دانشکده داروسازی دانشگاه غازی فارغ‌التحصیل شد. او در فعالیت‌های انجمن پیر سلطان ابدال شرکت می‌کرد و به همراه خواهرش یشیم در گروه سماع حضور داشت. اینجی تورک نیز در سال ۱۹۹۲ از دانشکده داروسازی دانشگاه غازی فارغ‌التحصیل شد و در کادر فنی گروه تئاتر پیر سلطان ابدال فعالیت می‌کرد. منکشه کایا که به سماع علاقه‌مند بود، در جشنواره‌های مختلف از جمله تورهال-توکات، آماسیا، گوموش‌خانه و حاجی‌بکتاش به اجرای تئاتر پرداخت و در شهرهای استانبول، ازمیر و آنکارا به اجرای سماع مشغول بود. آخرین اجرای سماع او در سن ۱۵ سالگی صورت گرفت.
از دیگر جان‌باختگان می‌توان به محبوبه آکارسو، ۳۵ ساله و متولد کانگال سیواس اشاره کرد. نورجان شاهین، ۱۸ ساله، به دلیل سرعت و روانی در صحبت کردن شهرت داشت. سحرگل آتش، ۳۰ ساله، دانشجوی دانشکده آموزش از راه دور و کارمند شرکت برق ترکیه (TEK) بود. وی نواختن ساز را از موسی اروغلو آموخته بود. سرپیل جانیک، ۱۹ ساله، یکی از جوان‌ترین و تازه‌ترین اعضای گروه سماع پیر سلطان ابدال بود. او در حالی که در دبیرستان تجارت تحصیل می‌کرد، در یک شرکت تعاونی به عنوان کارآموز فعالیت داشت و همزمان برای آزمون دانشگاه آماده می‌شد. یاسمین سیوری که فعالیت خود را با سماع آغاز کرده بود، به مرور به مسیرهای متفاوتی روی آورد و به عضویت کمیسیون جوانان انجمن درآمد و مسئولیت کتابخانه را نیز بر عهده گرفت. یشیم اوزکان، ۲۰ ساله و دانشجوی دانشکده خدمات اجتماعی دانشگاه حاجت‌تپه آنکارا، به همراه خواهر بزرگترش، حوریه اوزکان، در گروه سماع فعالیت می‌کرد.
بی‌توجهی به مهاجمان: چرا هیچ‌کس مداخله نکرد؟
هیچ‌کس به گروه مهاجمان که تعدادشان به مرور زمان افزایش می‌یافت، مداخله نکرد و کسی از آنها نخواست که «بس کنند». صداهای بلند شده از مقابل هتل مادیماک ساعت‌ها ادامه داشت. نیروهای آتش‌نشانی با تأخیر به محل حادثه رسیدند و در آن زمان دیگر برای مداخله مؤثر بسیار دیر شده بود. سیاستمداران وقت ادعا کردند که این قتل عام که هزاران نفر در آن شرکت و هدایت داشتند، یک حادثه منفرد بوده است. تانسو چیلر، نخست‌وزیر وقت، اعلام کرد: «خدا را شکر، مردم ما در خارج از هتل آسیبی ندیدند»، در حالی که سلیمان دمیرل، رئیس‌جمهور وقت، بیان داشت که این حادثه منفرد بوده و اظهار کرد: «این یک حادثه منفرد است. تحریک شدیدی وجود داشته است که در نتیجه آن، مردم به هیجان آمده‌اند... نیروهای امنیتی هر کاری که در توان داشتند انجام دادند... درگیری بین گروه‌های مقابل رخ نداده است. تلفات جانی ناشی از آتش‌سوزی هتل بوده است.» محمد غازی‌اوغلو، وزیر کشور، عزیز نسین را مقصر دانسته و گفت: «مردم به دلیل تحریکات شناخته‌شده عزیز نسین علیه اعتقاداتشان به هیجان آمده و واکنش نشان داده‌اند.»
بررسی روند قضایی پرونده سیواس؛ از آغاز تا پایان
اظهارات پس از قتل عام نشان‌دهنده چگونگی پیشرفت احتمالی یک محاکمه بود. در این راستا، ۳۵ نفر بازداشت شدند و سپس تعداد بازداشت‌شدگان به ۱۹۰ نفر افزایش یافت. بلافاصله پس از این بازداشت‌ها، ۶۶ نفر آزاد شدند. باقی بازداشت‌شدگان به مدت یک سال در دادگاه امنیت دولت به اتهام «تلاش برای تغییر نظام قانون اساسی سکولار و ایجاد یک دولت دینی» محاکمه شدند. در نتیجه این محاکمه، که با نام «پرونده سیواس» در تاریخ ثبت گردید، ۲۲ متهم به ۱۵ سال، ۳ متهم به ۱۰ سال، ۵۴ متهم به ۳ سال، و ۶ متهم به ۲ سال حبس محکوم شدند. همچنین، ۳۷ نفر از متهمان تبرئه شدند.
دیوان عالی کشور حکم دادگاه امنیت دولت را نقض کرد و تصمیم به بازمحاکمه متهمان گرفت. در حکم جدید که در سال ۱۹۹۸ تأیید شد، ۳۳ متهم به اعدام و ۱۴ متهم به حبس‌های متغیر تا ۱۵ سال محکوم شدند. با این حال، احکام اعدام به دلیل نقص در روند دادرسی نقض شد. ۳۳ متهمی که در سال ۲۰۰۰ مجدداً به اعدام محکوم شده بودند، با لغو مجازات اعدام در سال ۲۰۰۲ به حبس ابد محکوم شدند. بسیاری از وکلای مدافع متهمان در آن زمان، بعدها در احزاب راست و محافظه‌کار به نمایندگی مجلس رسیدند و حتی بر کرسی وزارت نشستند. با گذشت زمان و آزادی‌های تدریجی، تعداد زندانیان به ۳۳ نفر کاهش یافت. ۸ متهم که به عنوان چهره‌های کلیدی قتل عام سیواس شناخته می‌شدند، پس از حکم نقض در سال ۱۹۹۷ فرار کردند. یکی از آنها جعفر ارچاکماک، عضو شورای شهر سیواس و متهم شماره یک پرونده بود. ادعا شد که جعفر ارچاکماک در سال ۲۰۱۱ در سیواس بر اثر حمله قلبی درگذشت.
پرونده سیواس و مسئله مرور زمان؛ عدالت یا فراموشی؟
در سال ۲۰۱۴، پرونده قتل عام سیواس مشمول مرور زمان شد و تمامی پرونده‌های مرتبط با این حادثه بسته شدند. با درخواست سازمان‌های جامعه مدنی و احزاب برای «لغو مرور زمان در جرایم علیه بشریت»، رئیس دادگاه اظهار داشت که «در جرایم علیه بشریت مرور زمان وجود ندارد، اما از آنجایی که مرتکبان این جرم مأمور دولتی نبوده و غیرنظامی بودند، تصمیم به مختومه شدن پرونده گرفته شد.» در آخرین پرونده جداگانه نیز، که سال گذشته برای ۳ متهم فراری برگزار شد، هیئت دادگاه تصمیم به مختومه کردن پرونده گرفت.
پس از قتل عام، افتتاح یک کبابی در طبقه پایین هتل مادیماک با اعتراضات مواجه شد. به دنبال این واکنش‌ها، در سال ۲۰۱۰ کبابی بسته شد و محل به عنوان هتل ملی اعلام گردید. در سال ۲۰۱۱، ساختمان به «مرکز علم و فرهنگ سیواس» تبدیل شد.
شعله‌های خشم در دل‌ها؛ ۳۱ سال بعد از قتل عام سیواس
قتل عام سیواس به عنوان یکی از وحشیانه‌ترین قتل‌عام‌های انجام شده توسط اسلام‌گرایان افراطی در تاریخ جمهوری ترکیه ثبت شده است. با این حال، این حادثه آخرین قتل عام از این نوع نبود. در پی آن، قتل‌عام‌های جدیدی توسط گروه‌های افراطی که مستقیماً حمایت می‌شدند و با نام‌هایی چون حزب‌الله و داعش شناخته می‌شدند، رخ داد. این حملات علیه علویان، زنان، ایزدی‌ها، کوردها، کودکان، مخالفان و صلح‌طلبان انجام شد. افرادی که قدرت را با ایجاد «رژیم تک نفره» به دست گرفتند، با مداخله در دستگاه قضایی و صدور عفوها، سعی در پنهان کردن این قتل‌عام‌ها داشتند.
اکنون ۳۱ سال از قتل عام سیواس می‌گذرد. در این مدت، هیچ روند قضایی که بتواند حتی اندکی به دل‌های مردم آرامش بخشد، به وقوع نپیوست. برعکس، آتشی که دل‌ها را می‌سوزاند، بیشتر شعله‌ور شد. در حالی که قربانیان اشعار، نوشته‌ها، آهنگ‌ها و مبارزات خود را پشت سر گذاشتند، بازماندگان با مقاومت همواره یاد و خاطره سیواس را زنده نگه داشتند.