آموزش و زبان مادری؛ چالش حفظ هویت در ایران
آموزش به زبان مادری در ایران همواره یک مسئله‌ی مورد بحث بوده است. منیره.ض، معلم مدرسه و مدرس زبان کوردی، در گفت‌وگو با خبرگزاری ما از مشکلات عدم تدریس رسمی به زبان مادری، نگاه امنیتی حاکم بر آن و تأثیرات آن بر یادگیری و هویت فرهنگی کودکان سخن می‌گوید.
ویان مهرپرور
مهاباد- هانا آرنت می‌گوید که زبان مادری هیچ جایگزینی ندارد. زبان مادری نخستین زبانی است که یک فرد از دوران کودکی و در محیط خانوادگی و اجتماعی خود فرا می‌گیرد. این زبان در حالیکه زبان تفکر و احساسات هر انسانی است، نمودی از هویت فرهنگی و اجتماعی یک ملت و انتقال‌دهنده فرهنگ و سنت‌های آن می‌باشد. به دلیل اهمیت این مسئله و به منظور کمک به تنوع زبانی و فرهنگی، هر ساله روز ۲۱ فوریه از طرف یونسکو به عنوان روز جهانی زبان مادری گرامی داشته می‌شود.
آموزش به زبان مادری در ایران همواره یک مسئله‌ی حساس و مورد بحث بوده است. زبان رسمی ایران فارسی است و بر اساس اصل ۱۵ قانون اساسی استفاده از زبان مادری تنها در کنار زبان فارسی در رسانه‌ها و تدریس ادبیات آن‌ها در مدارس مجاز دانسته شده است، اما در عمل حتی اجرای این اصل و آموزش زبان مادری هم با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو بوده است.
از بین رفتن زبان‌های گوناگون از چالش‌هایی ست که تمام جهان با آن روبه‌رو است. بیش از۴۰ درصد زبان‌های دنیا رو به نابودی گذاشته‌اند و یونسکو می‌گوید که تنوع زبانی در معرض تهدید فزاینده‌ای قرار دارد. با این حال بسیاری از فعالان این حوزه با وجود رویایی با مشکلات فراوان به ترویج و آموزش زبان مادری خود می‌پردازند.
خبرگزاری ما با منیره.ض کارشناس ارشد زبان شناسی و مدرس زبان کوردی و معلم مقطع متوسطه اول در مهاباد در مورد آموزش و زبان مادری گفت و گویی داشته است.
آموزش به زبان مادری را بیشتر به عنوان یک مسئله‌ی سیاسی- امنیتی می‌بینند
منیره.ض در مورد جایگاه زبان مادری در آموزش و پرورش و دید حکومت ایران نسبت به آن می‌گوید:«در ایران جنبه مهمی از ظلم، سرکوب زبان مادری ملت‌های گوناگون به بهانه وحدت ملی است. دیدگاه اکثریت نسبت به ترویج آموزش به زبان کوردی، دیدی امنیتی و سیاسی است اما ما باید این نگرش را تغییر داده و به کودکانمان بیاموزیم که دفاع از هویتشان بدون هیچ ترسی حق آن‌هاست. بعد از چند دهه مسئله‌ی زبان مادری به شکل دیگری خود را نشان داده اما باز هم در ایران دیدگاه سیاسی و امنیتی نسبت به آن پابرجاست. بااین‌حال، در سال‌های اخیر، بسیاری با پذیرش خطر و شکستن این تابو برای حفظ و ترویج زبان مادری در مدارس تلاش کرده‌اند و این وظیفه‌ی هر معلمی ست که کودک را با زبان خود پرورش دهد چون ناخوادگاه این کودک با این زبان پایەریزی شده است.»
یادگیری به زبان مادری آموزش را آسان‌تر و مؤثرتر می‌کند
او در ادامه در مورد اینکه یادگیری به زبان مادری فرآیند آموزش را آسان‌تر و مؤثرتر می‌کند می‌افزاید:« در سال‌های اول مدرسه زبان تدریس برای کودکان ناآشناست. به همین دلیل اگر تدریس به زبان مادری نباشد کودک دچار مشکل در یادگیری و افت تحصیلی می‌شود. این یکی از چالش‌های اصولی آموزش برای ماست و مجبوریم در کلاس درس برخلاف آن عمل کنیم؛ به کوردی آموزش دهیم و در کنار آن به فارسی بپردازیم. دانش‌آموزان وقتی در محیطی یاد می‌گیرند که زبان آن برایشان آشناست، مفاهیم را سریع‌تر و عمیق‌تر درک می‌کنند. در مقابل، اگر زبان تدریس برایشان ناآشنا باشد، ذهن آن‌ها بیشتر درگیر فهمیدن خود زبان می‌شود و اعتماد به نفس کودک نیز کاهش می‌یابد. گاهی حتی بیگانگی با زبان دوم موجب ترک تحصیل شده است و در مقاطع بالاتر مانند دانشگاه هم این اتفاق رخ داده است.»
زبان مادری هویت است و مادران اصلی ترین نقش را در حفظ آن دارند...
وی در ادامه در مورد شکل گیری هویت و عوامل مؤثر بر زبان مادری بیان می‌کند:«حتی در دوران جنینی کودک توانایی درک دارد و با زبان آشنا می‌شود. او یک ذخیره‌ی زبانی دارد که تا سن۹ سالگی نیاز به کامل شدن و رشد دادن دارد. برخی از مادران به ویژه در مناطق ترک زبان ایران یا کوردهای کرماشان با کودکان خود فارسی صحبت می‌کنند تا کودک در مدرسه لهجه نداشته باشد اما این کار مصداق هویت زدایی ست چون کودک در این حالت دیگر متعلق به این زبان نخواهد بود. پس از ۹ سالگی و تا ۱۳ سالگی یک کودک می‌تواند تا چهار زبان را فرا بگیرد اگر به زبان مادری و کاربردی خود مسلط باشد. در سال‌های اخیر که دوره‌های آموزش زبان برگزار کرده‌ایم به وضوح دیده شده که تعداد بیشتر شرکت کنندگان زنان و مادران بوده‌اند و اینجاست که می‌فهمیم که چرا زنان در حفظ هویت ملی نقش بسیار موثری دارند.»
حفظ زبان یک وظیفه‌ی همگانی است
منیره.ض در پایان صحبت‌های خود به حفظ اصولی زبان به عنوان یک وظیفه‌ی همگانی اشاره کرده و می‌گوید:« زبان مادری یک گنجینه‌ی در خطر انقراض است. اکنون در روژهلات ده‌ها نفر به شکل غیر رسمی و تحت عناوین غیره به آموزش آن به ویژه در مبحث رسم‌الخط می‌پردازند. این وظیفه‌ی هر شخصی است که به محض آگاه شدن از ظلمی که بر او رفته است در راستای رفع آن گام بردارد و تسلط نداشتن به شکل صحیح بر زبان مادری یکی از موارد ستم‌های سیستماتیک بر ملیت‌های ایران است.»