۲۳ آوریل؛ جشن‌های نمایشی در سایه تراژدی کودکان ترکیه
امروز ترکیه شاهد برگزاری انبوه برنامه‌های نمایشی به مناسبت روز کودک خواهد بود. اما ورای این جشن‌های ظاهری، واقعیتی کاملاً متفاوت جریان دارد؛ کشور برای کودکانش بیش از آنکه جایی برای شادی باشد، به ماتمکده‌ای آکنده از سوگ و خشم تبدیل شده است.
ساریا دنیز
مرکز خبر- مادری بر مزار کودکش که در بازار با ضربات چاقو به قتل رسیده، فریاد می‌کشد. دیگری در برنامه‌های تلویزیونی به دنبال دختر گمشده‌اش می‌گردد. مادری دیگر در راهروهای دادگستری، داغدار کودکی است که در زلزله دستانش را محکم فشرده بود و اکنون باید پیکر بی‌جانش را به خاک بسپارد. آن یکی برای فرزند عزیزش که زیر خروارها آهن مدفون شد، در پی عدالت است.
کودکانی که با خطر له شدن زیر چرخ خودروهای زرهی مواجهند، با جثه‌های کوچک در کارگاه‌های صنعتی کار می‌کنند، در فصل برداشت محصول داخل چاه‌های آب ناپدید می‌شوند، در بیمارستان‌ها با هویت جعلی به دنیا می‌آیند، به دلیل عدم دسترسی به واکسن با یک عفونت ساده جان می‌بازند، شب‌ها در خانه و روزها در مدارس گرسنگی می‌کشند... این فهرست همچنان با داستان‌های بی‌شمار و پیکرهای کوچکی که خاموش می‌شوند، ادامه دارد.
جشن‌های نمایشی
در حالی که ترکیه به گورستان کودکان تبدیل شده است، امروز همه جا بساط شعرخوانی برپا می‌گردد، سرود سر داده می‌شود و همگان در حساب‌های کاربری خود در رسانه‌های دیجیتال، جملات پرطمطراقی درباره آینده کودکان خواهند نوشت. ۲۳ آوریل، سالروز گشایش مجلس ترکیه، از سال ۱۹۲۰ به عنوان روز کودک جشن گرفته می‌شود. امروز شاهد انبوه برنامه‌های نمایشی خواهیم بود که شاید در کمتر یکی از آنها به وضعیت حقیقی و دردناک کودکان پرداخته شود.
در ترکیه‌ای که هر برگ تقویمش با فجایع گره خورده، کودکان با آینده‌ای ناروشن و تباه‌شده رها می‌شوند و در این میان، نظامی که از آنها محافظت نمی‌کند، یکی پس از دیگری جانشان را می‌ستاند. آمارها و واقعیت‌های موجود در ترکیه چه تصویری از وضعیت کودکان ارائه می‌دهند؟ از تغذیه و کار گرفته تا امنیت و آموزش، چه آینده‌ای برای کودکان در این کشور متصور است؟
کودکانی که از تغذیه مناسب محرومند
در کشوری که با بحران عمیق اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کند، کودکان ناگزیر به تحمل فقر و گرسنگی هستند و این وضعیت هر روز وخیم‌تر می‌شود. مصرف گوشت و تأمین نیازهای اولیه که جای خود دارد، اکنون خانواده‌ها برای خرید نان نیز باید حساب و کتاب کنند. بزرگسالانی که از ناتوانی در خرید میوه و سبزی برای کودکانشان می‌گویند، از بازارها دست خالی بازمی‌گردند.
بر اساس گزارش‌های سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، ۶.۵ میلیون کودک در ترکیه در فقر شدید به سر می‌برند. از هر پنج کودک، یک نفر از تغذیه کافی محروم است و از هر چهار کودک، یک نفر گرسنه به مدرسه می‌رود. گزارش برنامه حمایت اجتماعی و اقتصادی وزارت خانواده و خدمات اجتماعی ترکیه نیز این واقعیت تلخ را تأیید می‌کند؛ ۱۷۲ هزار کودک از خانواده‌های نیازمند از کمک‌های دولتی بهره‌مند هستند، اما نرخ تورم و شاخص‌های اقتصادی نشان می‌دهد که تعداد واقعی کودکان نیازمند بسیار فراتر از این رقم است.
این وضعیت، مشکلات عدیده بهداشتی و سلامتی را نیز به دنبال دارد و کارشناسان خواستار رسیدگی فوری به این معضل به‌عنوان یک مسئله مبرم سلامت عمومی هستند.
مرگ ۴ کودک کار در ۱۵ روز
فقر فزاینده به افزایش نگران‌کننده شمار «کودکان کار» دامن زده است و این واقعیت حتی در گزارش‌های رسمی مؤسسه آمار ترکیه قابل کتمان نیست. طبق داده‌ها، در سال ۲۰۲۴ از هر چهار کودک یک نفر کار می‌کرده و این آمار پیوسته در حال افزایش است. نرخ مشارکت کودکان در نیروی کار که در سال ۲۰۲۳، ۲۲.۱ درصد بود، در سال ۲۰۲۴ به ۲۴.۹ درصد رسیده است.
اخبار مرگ کودکان کار به طور مداوم منتشر می‌شود. تنها در دو هفته اول آوریل، سه کودک و یا نوجوان کارگر در حوادث کار جان باختند و یک کارگر نوجوان ۱۷ ساله نیز خودکشی کرد. در ژانویه ۲۰۲۵ حداقل ۷، در فوریه ۴، در مارس ۶ و تنها در هفته گذشته ۴ کودک و نوجوان کارگر قربانی حوادث کار شدند. در سال ۲۰۲۴، ۷۱ کودک و نوجوان کارگر جان خود را از دست دادند و در ۱۰ سال گذشته، شمار کودکانی که حین کار جان باخته‌اند به دستکم ۷۴۲ نفر رسیده است.
فعالان حقوق کودک ضمن تأکید بر لزوم ممنوعیت کامل کار کودکان، خواستار پایان دادن به استثمار آنها به عنوان نیروی کار ارزان از طریق سیستم آموزشی هستند. آنها هشدار می‌دهند که طرح مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای موج جدیدی از کودکان کار ایجاد کرده و دولت از این طریق، کودکان را به عنوان نیروی کار رایگان به کارخانه‌های فلزکاری، نساجی، شیمیایی یا کارگاه‌های ساختمانی سوق می‌دهد. مدافعان حقوق کودک هشدار می‌دهند که مشکلات اقتصادی و فقدان نظارت به افزایش بیشتر این مرگ‌ها منجر خواهد شد.
کودکانی که از تحصیل بازمی‌مانند
در چنین شرایطی، کودکان از تحصیل نیز دور می‌شوند. طبق آمار رسمی وزارت آموزش ملی ترکیه، نرخ خالص ثبت‌نام کودکان پنج ساله در مقطع پیش‌دبستانی کاهش یافته است؛ این نرخ که در سال تحصیلی ۲۰۲۲/۲۳، ۸۵ درصد بود، در سال تحصیلی ۲۰۲۳/۲۴ به ۸۴.۳ درصد رسیده است. با اجرای سیستم ۴+۴+۴، روند ترک تحصیل دختران نیز افزایش یافته است. به دلیل افزایش هزینه‌ها، دختران اغلب اولین گزینه برای محروم شدن از تحصیل هستند و بسیاری از آنان به ازدواج اجباری وادار می‌شوند.
کودکانی که مادر می‌شوند
کودکان در برابر انواع خطرها و تهاجم‌ها بی‌دفاع رها شده‌اند. افزایش موارد تعرض، آزار و تجاوز جنسی در سال‌های اخیر، عمق فساد و تباهی را نشان می‌دهد. در ۱۱ ماه نخست سال ۲۰۲۴ در ترکیه، ۲۰۹ کودک به شکل‌های مختلف قربانی خشونت جنسی مردان شدند. طبق آمار مؤسسه آمار ترکیه، ۶۵۰۵ کودک ۱۵ تا ۱۷ ساله و ۱۳۰ کودک زیر ۱۵ سال زایمان کرده‌اند. زایمان این ۱۳۰ کودک زیر ۱۵ سال به معنای قربانی تجاوز بودن آنهاست. در سال ۲۰۲۴، رسانه‌ها از تجاوز به دختری ۱۴ ساله در زونگولداک و زایمان او خبر دادند. همچنین در روزهای پایانی همان سال، کودکی در بیمارستان جیهان، بی‌خبر از آنچه بر سرش آمده، در توالت نوزادی به دنیا آورد.
کودکانی که به بزهکاری سوق داده می‌شوند
یکی از مسائل پربحث اخیر، کودکانی هستند که به ورطه بزهکاری کشیده می‌شوند. مرگ احمد ماتیا مینگوزی ۱۴ ساله که در بازاری در کادیکوی استانبول با ضربات چاقو به قتل رسید، بحث‌ها پیرامون سیستم عدالت کیفری کودکان و سیاست‌های جزایی را در ترکیه دوباره داغ کرد. برخی خواستار محاکمه کودکان بزهکار همچون بزرگسالان شدند، در حالی که دیگران این رویکرد را تهدیدی برای حقوق کودکان دانستند. همزمان با این بحث‌ها، آمار کودکان درگیر در بزهکاری نیز منتشر شد؛ شمار این کودکان از ۸۳ هزار و ۳۹۳ نفر در سال ۲۰۱۰ به ۱۷۸ هزار و ۸۳۴ نفر در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است. ضرب و جرح و سرقت، عمده‌ترین جرایمی هستند که به کودکان نسبت داده می‌شود.
کودکان کورد، اهدافی مشخص
وضعیت کودکان کورد در ترکیه نیازمند نگاهی ویژه است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور حزب عدالت و توسعه، از هدف قرار دادن مستقیم کودکان کورد ابایی نداشته است. پس از سخنرانی او در سال ۲۰۰۶ که گفت: «زن باشد یا کودک، به اشک چشمشان نگاه نخواهیم کرد»، کودکان به طور سیستماتیک هدف قرار گرفتند.
کودکان به دلیل هویتشان کشته شدند. در ۲۵ سال گذشته، حدود ۵۷۰ کودک در نتیجه جنگ و درگیری، شلیک مستقیم نیروهای پلیس و ارتش، انفجار بمب‌ها و مواد منفجره و مین‌های باقی‌مانده در مناطق نظامی جان باخته‌اند. عاملان این فجایع نه تنها «پیدا نمی‌شوند»، بلکه تحت «زره قضایی» نیز محافظت می‌شوند.
طبق گزارش شعبه دیاربکر انجمن حقوق بشر (İHD)، در ۱۵ سال گذشته، برخورد خودروهای زرهی و خودروهای نیروهای نظامی و پلیس، منجر به مرگ ۴۴ نفر از جمله ۲۱ کودک شده است. همچنین ۹۴ نفر شامل ۲۳ کودک در این حوادث مجروح شده‌اند. نام‌های اوغور، جمیله، میراچ، جیلان و بسیاری دیگر، و البته کودکانی که در روبوسکی قتل‌عام شدند، در حافظه‌ها ماندگار شده است.
ماتمکده‌ای بی‌پایان
امروز، ۲۳ آوریل، واقعیتی بسیار متفاوت از بادکنک‌های رنگارنگ، سرودهای شاد و جشن‌های تلویزیونی در جریان است. ترکیه بیش از آنکه میزبان جشن باشد، درگیر سوگی بی‌پایان است. هیچ تلاشی نمی‌تواند این تصویر شرم‌آور را پنهان کند. در حالی که شمع زندگی کودکان یکی پس از دیگری خاموش می‌شود، هر جمله درباره آینده‌شان عاری از صداقت است. دقیقاً به همین دلیل است که مدافعان حقوق بشر بر ضرورت ایجاد مبارزه‌ای متحد برای کودکان تأکید می‌کنند.