لارا گوهری

سردشت- نقش زنان در کشاورزی اگرچه بسته به فرهنگ و اقتصاد هر منطقه متفاوت است اما در بسیاری از جوامع برای تضمین امنیت غذایی و توسعه اقتصادی مخصوصا در مناطق روستایی بسیار چشم گیر و مهم است. در دوران باستان نیز زنان نقش مهمی در کشاورزی داشتند. زنان به دلیل مسئولیت حفظ افراد تحت سرپرستی و تغذیه‌ی آن‌ها رفته رفته به خوراکی بودن گیاهان پی بردند و زمان و مکان رویش آن‌ها در نتیجه زراعت را کشف کردند. در بسیاری از جوامع باستانی، کشاورزی یکی از فعالیت‌های اساسی بود و زنان به عنوان کشاورزان فعال در مراحل مختلف کشت و برداشت محصولات کشاورزی مشغول به کار بودند. آنها عمدتاً در کاشت و برداشت محصولات، مراقبت از مزارع، و فرآوری محصولات غذایی نقش داشتند و در کنار آن سایر مسئولیت‌ها همچون نگهداری از فرزندان را نیز به عهده داشتند.

اگرچه با پدید آمدن نظام‌های مردسالار و سرکوب زنان بسیار تلاش شد تا زن از عرصه‌ی مدیریتی و مالکیت حذف شود اما به مرور و مشخص شدن توانایی زنان در این مورد این عرصه‌ی فعالیتی رو به بهبود می‌رود.

 

نقش زنان در کشاورزی امروز

هم اکنون نیز زنان در کشاورزی نقش مهمی دارند. زنان به عنوان کشاورزان خانگی، کارگران کشاورزی، مدیران و مالکان مزارع و زمین‌های کشاورزی به صورت مستقیم و در تولید محصولات خانگی از محصولات کشاورزی مانند مربا، کمپوت، میوه‌ی خشک‌، ادویه‌جات و ... به صورت غیر مستقیم نقش دارند و این چرخه‌ی غذایی و اقتصادی تا حدود زیادی به زنان وابسته است اما نقش زنان در اکثر نقاط جهان به اندازه‌ی نقش مردان دیده نشده است و بسیاری کشاورزی را یک کار مردانه می‌بینند اما خود مردان کشاورز وجود، حضور و نقش زنان را حیاتی و مهم می‌خوانند و صاحبان برخی از زمین‌ها بیشتر خانواده‌های کشاورز را به علت حضور زنان، برای مراقبت از زمین‌های خود ترجیح می‌دهند.

تغییرات در نقش زنان در کشاورزی معمولاً با توسعه اقتصادی و تحولات اجتماعی همراه است. نسبت دقیق کشاورزان زن به کشاورزان مرد در سراسر جهان به فرهنگ، منطقه، و شرایط اقتصادی بستگی دارد و ممکن است در زمان‌ها و مناطق مختلف تغییر کند. در بسیاری از کشورها، زنان نقش مهمی در کشاورزی ایفا می‌کنند برای مثال در کشور‌هایی مانند هند و بنگلادش، زنان بخش قابل توجهی از کشاورزان را تشکیل می‌دهند و در بنگلادش، بیش از ۷۰ درصد کشاورزان را زنان تشکیل می‌دهند.

 

زنان کشاورز در ایران

در ایران بر اساس آمار ۲۰ درصد از زنان به صورت مستقیم به کشاورزی مشغول هستند اما این آمار در حالی ارائه می‌شود که بسیاری از زنان کشاورز و کارگران روز مزد زن حتی تحت پوشش بیمه نیستند و قانون کار هم برای آنان رعایت نمی‌شود و تقریبا  زنان ۶۰ درصد مردان مزد می‌گیرند.

قانون جمهوری اسلامی سهم‌الارث زن را نصف مرد تعیین کرده است، اما در ایران اکثر زمین‌های کشاورزی و باغات بدون توجه به همین قانون هم به مردان می‌رسد زیرا جامعه‌ی سنتی مرد را میراث‌دار زمین‌ها می‌داند و در بسیاری از مواقع زنان مجبور می‌شوند سهم خود را با قیمتی پایین‌تر یا بدون چشم داشت به برادران یا عموزاده‌های خود بدهند.

همین امر از گذشته باعث شده است زنان کشاورز بیشتر در زمین‌های دیگر و یا به عنوان کارگران روز مزد کار کنند حتی اگر تخصص و استعداد ویژه‌ای هم داشته باشند. با این حال زنان هنوز هم در این زمینه کار می‌کنند و بدون زنان، کشاورزی ایران در برخی مناطق فلج خواهد شد.

فرهنگ مردسالاری و نابرابری‌های جنسیتی سبب می‌شود زنان روستایی و کشاورز دارای هویت و پایگاه مستقلی به لحاظ کاری نباشند اما آنچه غیر قابل انکار است آمار و ارقامی است که از نقش موثر زنان در کشاورزی خبر می‌دهد. حدود ٨٢ درصد از مجموع زمین‌های زیر کشت به تولید  حدود ٧٧ درصد از تولیدات زراعی اختصاص دارد. میزان مشارکت زنان در تولید برنج ۶۵ درصد، پنبه بیش از ۶٠ درصد، سبزی و صیفی ٨٠ درصد و در دامداری ۴٩.٨ درصد برآورد شده است، با این وجود نقش مدیریتی زنان در زراعت و دامداری بسیار کم بوده و تصمیمات کلیدی به وسیله مردان گرفته می‌شود.

 

زنان کشاورز در کوردستان

کشاورزی و باغداری در کوردستان از پایه‌های اصلی اقتصاد منطقه است و در منطقه‌ی موکریان که چند سالی‌ست بسیار رونق یافته است زنان نقش پررنگی ایفا می‌کنند.کاشت، داشت، برداشت و فرآوری محصولات از کارهایی ست که زنان خود به تنهایی یا همراه مردان انجام می‌دهند.

مریم قادری دو پسر دارد و ۵٠ سال سن دارد همسر او کارمند بازنشسته است و اویل تابستان گندم کاشتنەاند و در اواخر تابستان آن را درو می‌کنند. او در مورد کار کشاورزی می‌گوید:« من همراه همسرم برای برداشت گندم هر روز از خانه به زمینمان می‌آییم و در کاشت، برداشت و غذا درست کردن برای کارگران در همه‌ی مراحل نقش داشته‌ام و خیلی سخت کار کرده‌ام. پول کارگران گران است و پول زیادی از گندم برای ما نمی‌ماند به همین دلیل کمتر کارگر برای کار آمدنند وبیشتر خودمان کار را انجام دادیم».

در مورد فروش گندم می‌گوید: «ما گندم را به دولت کیلوی با ١۵ هزارتومان می‌فروشیم امسال گندم خوب بود و بیشتر مردم آن را کاشته بودند. خرج ومخارج گران است و ما با وجود آنکه همسرم کارمند بازنشسته است قرض داریم و پول گندم را برای قرض‌ها پرداخت می‌کنیم و هیچ هزینه‌ای از گندم به من نمی‌رسد و من در کنار کار خانه کار کشاورزی را هم با همسرم انجام می‌دهم».

فعالیت زنان اکنون به صورت آکادمیک و تخصصی نیز رو به پیشرفت است و زنان فارغ التحصیل کشاورزی و گیاهپزشکی توانسته‌اند در این منطقه بر کشاورزی تاثیر به سزایی داشته باشند.