رجاء حمید رشید

عراق - افراح فالح، دارای مدرک کارشناسی ارشد مهندسی کشاورزی، با تکیه بر تجارب خود در کمیته مبارزه با افراط‌گرایی خشونت‌بار، شایستگی‌اش را در تقویت نقش زنان برای ساختن جامعه‌ای منسجم و سرشار از صلح و رواداری به اثبات رسانده است.

افراح فالح پس از پایان یک برنامه سیاسی، در دوره‌ای آموزشی و فشرده به مدت شش ماه شرکت کرد که برای پرورش رهبران جوان زن و مرد طراحی شده بود. او در پایان این دوره، به‌عنوان یکی از «رهبران محلی» یا «رهبران میدانی» برگزیده شد. این تجربه مهارت‌های او را در تدوین پیش‌نویس‌های سیاستی، برگزاری نشست‌های تخصصی، مدیریت گفتگو و اصول رهبری به شکل چشمگیری تقویت کرد.

عضویت او در این کمیته در چارچوب برنامه‌ای با عنوان «هفت شهرستان» صورت گرفت که مناطق تلعفر، الحویجه، حلبچه، فلوجه، الزبیر، موصل و شنگال را در بر می‌گرفت. اگرچه شنگال بعدها به دلایل امنیتی از برنامه حذف شد، اما این عنوان تغییری نکرد. این برنامه حدود دو سال به طول انجامید و برای هر شهر، با در نظر گرفتن تفاوت‌های محیطی و نیازهای بومی، طرح‌های عملیاتی ویژه‌ای تدوین شد.

افراح فالح در گفت‌وگو با خبرگزاری ما به چالش‌های متعدد این مسیر اشاره کرد. او نگاه ناقص و فرودستانه به زنان را برجسته‌ترین مانع دانست و گفت گاهی با زنان همچون موجوداتی ضعیف و ناتوان از ابراز وجود رفتار می‌شود که فاقد زبان بدن و حضور موثر هستند. چالش دیگر، تصدی تمام مناصب کلیدی کمیته، از ریاست و معاونت گرفته تا دبیری، توسط مردان بود. این مسئله با وجود حضور رسمی چهار زن در کمیته، پرسش‌هایی جدی را درباره نقش حقیقی زنان ایجاد می‌کرد. با این همه، او همین نقطه را سرآغاز فعالیت جدی خود می‌داند.

او می‌افزاید: «اکنون در استانداری بصره مشغول به کارم و معتقدم با صبر، استقامت و پشتکار فراوان که از ویژگی‌های بارز من است، توانستم این موانع را از سر راه بردارم.»

 

نخستین تیم زنان عراقی برای مبارزه با افراط‌گرایی خشونت‌بار

او توضیح می‌دهد که «تیم زنان» به‌عنوان نخستین گروه تخصصی زنان در سطح عراق، با حمایت سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) و نظارت کمیته ملی شورای امنیت این کشور تشکیل شده است. این تجربه که در نوع خود بی‌سابقه بود، هم‌زمان با برگزاری یک کنفرانس ملی در تاریخ ۱۹ مه کلید خورد و طی آن، برنامه اقدام جامع این تیم اعلام شد.

این تیم از حدود ۴۵ زن از وزارتخانه‌ها و استانداری‌های مختلف عراق تشکیل شده است. علاوه بر آنان، حقوق‌دانان، فعالان مدنی، اعضای کمیته‌های فرعی و نمایندگان سازمان‌های جامعه مدنی نیز در آن حضور دارند. نقطه اشتراک همه اعضا، فعالیت موثر در زمینه مبارزه با افراط‌گرایی خشونت‌بار است.

مخاطبان اصلی این تیم، تمام طیف‌های جامعه عراق از جمله روحانیون، سران عشایر، زنان، گروه‌های داوطلب و انجمن‌های ورزشی و فرهنگی هستند که در چارچوب مفهومی به نام «قدرت نرم» هدف‌گذاری شده‌اند.

البته منظور از «قدرت نرم» در اینجا، ظرافت‌های ظاهری نیست، بلکه بهره‌گیری از ابزارهای نفوذ فرهنگی مانند هنر، موسیقی، تئاتر، رسانه، ورزش و ادبیات برای مبارزه مؤثر با افراط‌گرایی است.

 

نقش زنان در کانون خانواده و آگاهی‌بخشی

افراح فالح بار دیگر بر نقش محوری زنان در آموزش، ارشاد و آگاهی‌بخشی، به‌ویژه در خصوص خطرات افراط‌گرایی، تأکید می‌کند. به گفته او، این نقش از خانه آغاز می‌شود، چرا که زن به‌عنوان یک رهبر در خانواده‌اش، می‌تواند مفاهیم رواداری و نفی خشونت را نهادینه کرده و فرهنگ گفت‌وگو و مقابله با نفرت‌پراکنی را ترویج دهد.

او می‌افزاید که گفتمان‌های سرشار از نفرت، با هر انگیزه‌ای که باشند، از عوامل اصلی فروپاشی بنیان خانواده و در نتیجه، آسیب به کل پیکره اجتماع محسوب می‌شوند.

وی توضیح می‌دهد که افراط‌گرایی خشونت‌بار پدیده‌ای ناگهانی نیست. این پدیده با یک رفتار خصمانه ساده شروع شده، به خشونت آشکار تبدیل می‌شود، در گذر زمان به افراط‌گرایی می‌رسد و در نهایت به تروریسمی مهارنشدنی ختم می‌شود. از همین رو، آموزش اصول بنیادین مانند صداقت، امانت‌داری و نهادینه‌کردن ارزش‌های محبت و صلح در کودکان از همان سنین پایین، اهمیتی حیاتی دارد.

افراح فالح به برخی آسیب‌پذیری‌های مختص زنان نیز اشاره می‌کند. او معتقد است شرایط دشوار اقتصادی، خلأهای عاطفی یا سطح پایین تحصیلات، برخی از زنان را در برابر فریب گروه‌های افراطی آسیب‌پذیرتر می‌کند. این عوامل در کنار یکدیگر می‌توانند یک زن را به هدفی آسان برای جذب در سازمان‌های تروریستی تبدیل کنند.

او تأکید می‌کند که سازمان‌هایی مانند داعش، حسابی ویژه روی زنان باز کرده بودند. این نقش‌آفرینی تنها به وظایف سنتی مانند همسرداری یا آشپزی محدود نمی‌شد، بلکه تا جایی پیش رفت که زنان را در اردوگاه‌های ویژه نظامی به خدمت می‌گرفتند. تشکیل گروهی موسوم به «گردان الخنساء» در سال ۲۰۱۴، که بخشی از ساختار «دولت اسلامی در عراق و شام» بود، نمونه بارز این رویکرد است.

 

تبعیض و نگاه فرودستانه به زنان

او بر لزوم نقش‌آفرینی گسترده‌تر زنان، به‌ویژه بر سر میز مذاکرات، تأکید دارد. به باور او، زنان رهبری که از هوش، درایت و فراست برخوردارند، ثابت کرده‌اند که سطحی‌نگر نیستند، بلکه با درک عمیق مسائل، به دنبال راه‌حل‌های ریشه‌ای می‌گردند. چنین زنانی توانایی تصدی مناصب کلیدی تصمیم‌گیری در عرصه‌های سیاسی، امنیتی و سایر حوزه‌های مرتبط با سرنوشت کشور را دارند.

افراح فالح ضرورت تغییر این تصویر کلیشه‌ای را یادآور می‌شود که تعهدات خانوادگی را مانعی برای مشارکت سیاسی زنان می‌داند. او با رد این تصور که زنان درکی از پیچیدگی‌های سیاسی ندارند، تأکید می‌کند که سیاست، عرصه‌ای مشارکتی برای زنان و مردان است و موفقیت آن در گرو حضور فعال هر دو طرف است.

او همچنین به این نگاه کلیشه‌ای و نادرست می‌پردازد که دغدغه‌های زنان را به اموری سطحی مانند زیبایی و مد محدود می‌کند. وی می‌افزاید که بر اساس تجارب خود از سال ۲۰۰۹ در فعالیت‌های داوطلبانه و حضور در کارگاه‌های آموزشی، شاهد حضور تعداد بی‌شماری از زنان توانمند، به‌ویژه در بخش امنیتی، بوده است که نقشی تعیین‌کننده ایفا کرده‌اند.

 

توانمندسازی و ظرفیت‌سازی برای زنان

وی اشاره می‌کند که ریشه ناامنی را باید در درگیری‌ها و کشمکش‌های جوامعی جستجو کرد که از طرد و انزوا رنج می‌برند. در برنامه‌های عملیاتی، بر چندین گروه از جوامع، از جمله جوامع سازگار، میزبان، بازگشته و همچنین جوامع پایداری که با وجود فشارها حاضر به ترک سرزمین خود نیستند، تمرکز شده است. با این حال، حتی با وجود زنان فعال در این مناطق، به رسمیت شناختن جایگاه رسمی آنان همچنان یک چالش جدی است.

افراح فالح در پایان سخنانش می‌گوید با فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم برای تقویت مشارکت زنان، می‌توان جهشی بزرگ را رقم زد. هدف نهایی، دستیابی به یکپارچگی مؤثر میان مفاهیم امنیت، زنان، صلح و جوانان است. این مهم از طریق تحلیل دقیق «مثلث درگیری»، ارزیابی فرصت‌ها و چالش‌ها و شناسایی نقاط قوت و ضعف ممکن می‌شود. زنی که از آموزش، آگاهی و راهنمایی‌های لازم برخوردار شود، به عنصری فعال و کارآمد در جامعه تبدیل خواهد شد که می‌تواند نیازهای محیط خود را برآورده سازد.

بنابراین، توانمندسازی زنان برای افزایش مشارکت آنان امری ضروری است. این رویکرد، پیشگیری از بحران‌ها را در کنار توانمندسازی تضمین می‌کند. در نهایت، این زنان هستند که می‌توانند نقشی کلیدی در ساختن جامعه‌ای قدرتمند، منسجم و دموکراتیک ایفا کنند. جامعه‌ای که به حقوق بشر باور دارد، تفکر میانه‌رو را ترویج می‌دهد، با هر شکلی از نفرت‌پراکنی مقابله می‌کند و برای ریشه‌کن کردن فرهنگ انتقام‌جویی می‌کوشد.