بهاران لهیب

کابل - نکاح در کشورهای اسلامی امری حتمی است. در کشورهایی مانند افغانستان که بیش از ۴۰ سال تحت تأثیر افکار بنیادگرا بوده‌اند و مردسالاری تقویت شده است، نکاح به یک عرف و عنعنه تبدیل شده است. زنان و مردان حق ندارند بدون نکاح شرعی با یک دیگر در رابطه باشند یا با هم زندگی کنند. اگر چنین اتفاقی بیفتد، در هر ولایت و بر اساس نظر خانواده‌ها، برای هر دو طرف تصمیم‌گیری می‌شود. در برخی موارد حتی منجر به مرگ آنان شده است و این‌گونه وانمود می‌شود که این عمل زشت و لکه ننگی است که تنها با قتل دو طرف از بین می‌رود.

اکثر ازدواج‌هایی که در افغانستان صورت می‌گیرد، با توافق مردان خانواده انجام می‌شود و به ندرت زنان در انتخاب همسر آینده خود نقش دارند. اگر هم نقشی داشته باشند، پس از مبارزات و تلاش‌های زیاد ممکن است موفق شوند. زمانی که تصمیم ازدواج دختر توسط مردان خانواده گرفته شد، پول هنگفتی به عنوان مهریه و هزینه‌های سنگین از خانواده پسر طلب می‌شود. پس از ازدواج، این مسئله اکثرا منجر به خشونت و حتی قتل زنان می‌شود، در حالی که زنان در هیچ‌ یک از تصمیم‌گیری‌ها نقشی نداشته‌اند و در نهایت قربانی می‌شوند.

یکی از مسایل در نکاح، حضور پسر در مراسم نکاح به همراه ملا و بزرگان خانواده است، اما دختر باید یک وکیل از نزدیکان خانواده خود را انتخاب کند. این نوع نکاح را «عرفی» می‌نامند. به ندرت در افغانستان همسران دارای نکاح‌خط رسمی هستند که در محکمه تأیید شده باشد. وقتی دو طرف بخواهند از هم جدا شوند، به‌ویژه اگر زنان اقدام کنند، مسئله به محکمه کشیده می‌شود. جدایی زنان را «خُلع» می‌نامند و حق گرفتن مهریه را ندارند، در حالی که مردان با سه بار گفتن کلمه «طلاق» می‌توانند از همسر خود جدا شوند و چندان مجبور به پرداخت مهریه نیستند. همچنین فرزندان معمولاً به پدر تعلق می‌گیرند و به همین دلیل بسیاری از زنان حاضر نیستند از همسران خود جدا شوند، زیرا فرزندان شان به آنان سپرده نمی‌شود.

در سال ۲۰۱۹، پس از دادخواهی‌های زنان، دولت تصمیم گرفت اگر زنان در جریان خلع یا طلاق از مهریه خود بگذرند، حق نگهداری فرزندان به آنان داده می‌شود. این تصمیم باعث شد بسیاری از زنان از همسران معتاد خود جدا شوند و مسئولیت فرزندان را به عهده بگیرند. اما با حاکمیت طالبان، این قانون رد شد و زنان مجبور شدند با همسران خود به زندگی مشترک ادامه دهند. بسیاری از زنان برای حفظ امنیت خود و فرزندان شان، محل زندگی را ترک کرده و به ولایت‌های دیگر یا حتی کشورهای همسایه پناه بردند.

طالبان اعلام کرده‌اند که زنان سنی مذهب حق ندارند با مردان شیعه مذهب ازدواج کنند و به همین دلیل در ولایت‌های مزار و بدخشان مراسم‌های عروسی را برهم زدند. این اولین باری است که طالبان علاوه بر تفرقه‌های قومی، مسائل مذهبی را نیز دامن می‌زنند، در حالی که در میان مردم افغانستان این مسائل کمتر مورد توجه قرار گرفته و ازدواج بین اقوام و مذاهب مختلف صورت گرفته است. طالبان معتقدند که شیعه‌مذهب‌ها کافر هستند و در طول ۲۰ سال گذشته تا حال نیز با حملات انتحاری آنان را به شکل سیستماتیک به قتل می‌رسانند.

در حال حاضر، طالبان گرفتن نکاح‌خط را اجباری کرده‌اند و اگر پدر و مادری برای اخذ تذکره(شناسنامه) کودک خود اقدام کنند، مجبور هستند نکاح‌خط رسمی خود را ارائه دهند. طالبان از این طریق پول زیادی به دست می‌آورند، به‌طوری‌که هزینه دریافت نکاح‌خط مانند گرفتن تذکره و پاسپورت گزاف است و به جیب طالبان می‌رود.

یکی دیگر از مشکلات، قاچاق این اسناد به پاکستان است. قبلاً نیز چنین اتفاقاتی رخ داده بود، اما با حاکمیت طالبان و افزایش پذیرش پناهجویان افغان از سوی کشورهای اروپایی و آمریکا، این مسئله شدت یافته است. پاکستانی‌ها با پرداخت پول هنگفت، تذکره افغانستانی دریافت کرده و بر اساس آن نکاح‌خط و پاسپورت به دست می‌آورند. حتی رسوایی‌های مربوط به قاچاق این اسناد تا جایی پیش رفت که اخیراً در رسانه‌ها گزارش شد که ۲۰۲ نکاح‌خط جعلی از مرز تورخم وارد افغانستان شده است و دولت طالبان آن‌ها را توقیف کردند.

اگر زن یا مرد، همسرشان در خارج از کشور زندگی کند و نیاز به نکاح‌خط داشته باشند، به جای نکاح‌خط، زوجه‌خط دریافت می‌کنند که مانند نکاح‌خط دارای پروسه خاص خود است. قابل یادآوری است که در افغانستان، برای اخذ چنین اسنادی باید ماه‌ها به ادارات دولتی مراجعه کرد تا بتوان به‌ صورت قانونی یکی از این اسناد را دریافت کرد. اما اگر بخواهید روند کار را تسریع کنید، با پرداخت رشوه‌های دالری می‌توان زودتر به نتیجه رسید.