مالفا محمد

 

مرکز خبر- کشور ایران دارای تاریخ طولانی است که به بیش از سه هزار سال قبل از میلاد می‌رسد و دارای فرهنگ خاصی است که آن را از سایر تمدن‌ها متمایز کرده است. در این قسمت از سرزمین، زنان نقش مهمی در تمدن‌های گوناگونی که از این منطقه می‌گذشتند، ایفا ‌کردند و مناصب مهمی در زندگی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و غیره داشتند.

ایران هنوز با تنوع فرهنگی خود شناخته می‌شود و در گذشته و حال، فارس‌ها، کوردها، عرب‌ها، بلوچ‌ها، ارمنی‌ها و بسیاری از ملیت‌های دیگر در آن زندگی می‌کنند. ترکیب آریایی‌ها و اتنیک‌های باستانی ساکن فلات ایران، مردمانی را تشکیل داد که هزاران سال از فرهنگ و تمدنی کهن برخوردار بودند که نتیجه آن ظهور سلسله‌هایی از امپراتوری‌های تأثیرگذار در جهان باستان و مدرن بود.

 

آناهیتا...مشهورترین الهەی خلق‌های ایران

احترام به زنان را نمی‌توان با تشبیه آنها به خدایان نادیده گرفت. در طول تاریخ، اسطوره‌ها قدرت زن را از طریق مفهوم خدایان زن مانند الهه تیشتر که در اساطیر ایرانی خاستگاه همه آب و باران و عامل باروری و رشد است، منتقل می‌کردند، و علت باردار شدن زنانی که نمی‌توانند بچه دار شوند و در افسانه‌ها آمده بود که الهه تیشتر با دیو «ابوش» که نماد خشکسالی و مرگ است کشتی می‌گرفت.

اما الهه آناهیتا «آناهیدا» الهەی آب‌های روان از همه مشهورتر است که در دوران قبل از اسلام به الهەی زیبایی و نیکی و برکت شهرت داشت و معبد او در کنگاور استان کرماشان است و در فهرست موقت میراث جهانی، هنوز هم یک مقصد محبوب برای باستان شناسان است. برخی از مورخان عرب و ایرانی قدمت بنای معبد را مربوط به قرن سوم هجری می‌دانند، در حالی که برخی احتمال می‌دهند که قدمت آن به قرن سوم قبل از میلاد برمی‌گردد و برخی دیگر نیز معتقدند قدمت آن به قرن اول پیش از میلاد برمی‌گردد.

آناهیتا به معنای پاک یا پاک از گناه است و خدایی است که مفهوم همان الهەی بین‌‌‌النهرینی «عشتار» است که توسط اکادی‌ها، بابلی‌ها و آشوری‌ها تقدیس شد و از نام او برای تعیین سیاره زهره استفادە شد در معبد ذکر شدەی او کتیبەای یافت شد کە او را بە عنوان آناهیتا باکرە، پاک توصیف می‌کرد.

در موزه بریتانیا مجسمه‌ای وجود دارد که الهه آناهیتا را به تصویر کشیدە و قدمت آن به قرن پنجم قبل از میلاد می‌رسد و با توجه به پیشرفت پرستش او، وی را به عنوان خدای بین ادیان توصیف می‌کردند. نام دو الهه آناهیتا و تیشتر نیز در چهارمین آرامگاه کتاب مقدس «اوستا» ذکر شدە است.

 

جایگاە زن در تمدن ایلام

زنان نقش اصلی را در دوران سلسله ایلامی ایفا کردند، اولین سلسله‌هایی که بین سال‌های (٣٣٠٠ تا ١٢٠٠ قبل از میلاد) در منتهی الیه غرب و جنوب غربی کشوری که امروز به نام ایران شناخته می‌شود، تأسیس شدند. از این رو خدایان زن بسیاری را می‌بینیم که ریشەی آنها به تمدن ایلامی برمی‌گردد.

بر اساس اساطیر ایران باستان، پرستش دینی بر اساس الهه مادر شکل گرفته است، میراثی که برخی در آن منطقه به جا مانده تا به امروز باقی مانده است که کشف مجسمه‌های خدایان زیادی در کشور گواه آن است. با این حال، محققان در مورد منشأ نوشته‌های اساطیری ایران باستان که ریشه و منشأ الهه مادر است، اختلاف نظر داشتند.

یکی از مهمترین شواهدی که حاکی از جایگاه زنان و الهه‌ها در تمدن ایلام و تقدیس از آنهاست، مجسمه الهه «بی نین کر» اولین و مهمترین الهه تمدن ایلام و به نام مادر خدایان معروف است تأثیر او تا سقوط حکومت ایلام ادامه داشت.

نام الهه ناریدی چندین بار وارد شده و توسط باستان شناسان به اشکال مختلف از جمله (ناریده، ناریتە) ترجمه شده است و بر اساس بسیاری از منابع، نام او برای اولین بار در زمان پادشاهی ایشبوم در شهر شوش ذکر شده است. که به الهەی پیروزی معروف است، به طوری که نام او در عهدنامه هیتا-نارمسین شش بار ذکر شده است. و آثار باستانی ارزشمندی از او یافت شدە است، از جمله مجسمه کشف شده در شهر شوش، که در حال حاضر در موزه لوور پاریس قرار دارد، و یک جام نقره‌ای که تصویر او بر روی آن حک شده است، که قدمت آن به دوران سلطنت پادشاه کوتیک انشوشیناک باز می‌گردد.

همچنین مجسمه‌ای از الهه «کی ری ریشا» یافت شدە است  که مورخان معتقدند همسر پادشاه ایلامی هوبمان است و به «بانوی بزرگ» معروف است و نام او بر روی بقایای ٧ پادشاه ایلامی کە او را می‌پرستیدند وجود دارد.

از جمله ملکه‌هایی که به شهرت رسید ملکه معروف ایلامی «نابیراسو نابرشا» همسر پادشاه ایلامی اونتاش نابرشا حاکم شهر شوش است که در اواسط هزاره دوم پیش از میلاد در آنجا مستقر بودند، مجسمه‌ای از او پیدا شد که قدمت آن به حدود (١٣۴٠ -١٣٠٠ ) قبل از میلاد برمی‌گردد، در دوران ایلام میانی، این مجسمه در موزه لوور فرانسه به نمایش گذاشته شده است، این مجسمه از مس و برنز ساخته شده و به اندازه بدن انسان است. اما سر و دست چپ آن از بین رفتە است. در جلوی دامن او خطی به زبان ایلامی نوشته شده است که نام او، خانواده‌اش و خدایان حامی او را ذکر می‌کند.

هریک از شهرهای ایلام به استقلال خود و استقلال پادشاه خود علاقه داشتند و در هر یک از آنها یک الهه نصب شده بود، مادر "الهه محافظ" که پادشاه از آن اقتدار می‌گیرد، خدایان بە عنوان حاکمان اصلی در نظر گرفتە می‌شدند کە منعکس کننده سیستم فدرال ایالتی است که در هزاره سوم قبل از میلاد وجود داشت. برادرزاده علاوه بر ازدواج سلطنتی که در حکومت تاج و تخت و نصب حاکمان نقش داشت، در کسب مشروعیت حکومت نیز نقش داشت.

سند دوران ایلامی جدید که مربوط به حدود ٧١٠ سال قبل از میلاد می‌باشد مستقیماً بر این امر دلالت می‌کند. وارث پس از مرگ پادشاه با همسر برادر فوت شدەاش ازدواج می‌کند. پسران متولد شده از ازدواج سلطنتی بیشترین شانس را در حکومت و تصدی مناصب داشتند، جایی که این رابطه تجسمی بود از آنچه در مجلس الهی ازدواج الهه کریریشا با خدای خمبان و سپس خدای انشوشیناک رخ می‌دهد. بر اساس اندیشەی دینی در ایلام، از آن ازدواج خدای دختران متولد شد که لقب «پسر الهه مادر محبوب» را دریافت کرد. وارث مجبور می‌شد برای وارث قانونی با همسر شاە پیشین کە خواهر هر دوی آنهاست ازدواج کند، بنابراین نسب سلطنتی زن شد.

 

استثمار زنان ... ساخت زیگورات

از حدود ۵٠٠٠ سال پیش توطئه علیه زنان آغاز شد و مردان برای پایان دادن به نقش زنان تلاش کردند و به دلیل اهمیت فراوان زندگی مذهبی و معنوی در گذشته، آغاز کار خلق خدایان کە تقلید از خدایان زن بود. مفهوم خدای مرد ظاهر شد.

اگرچه زن تسلیم نشد و مقاومت زیادی از خود نشان داد، اما مرد توانست موقعیت او را در جامعه به حاشیه ببرد و کم کند. نظام مادرسالاری به یک نظام مردسالار مبتنی بر تملک، سلطه و تبعیض تبدیل شد و طبیعت را از مسیر خارج کرد و آن را تحت قوانین ساختگی به نفع خود قرار داد، مردان تحت نام خدایان تمام جنبه‌های مختلف زندگی را در انحصار خود درآوردند و به این ختم نشد، بلکه نام خود را با پادشاهان پیوند زدند تا قدرت خود را افزایش دهند، در حالی که زن تنها به عنوان موضوع تولید مثل و مراقبت از خانواده باقی ماند.

معابد شکلی از قدرت مردسالارانه بود که در آن زنان مورد استثمار قرار می‌گرفتند، همانطور که فیلسوف کورد عبدالله اوجالان بیان می‌کند، زیگورات‌ها بیشتر شبیه فاحشه خانه‌ها بودند. توسعه تنظیم امور زنان در زیگورات‌ها چیزی جز استثمار شخص و بدن او و استفاده کامل او از خدمات دولتی نبود.