شهلا محمدی

مرکز خبر- پس از قتل حکومتی ژینا امینی و گسترش اعتراضات از روژهلات کوردستان بە ایران کە با رهبری زنان آغاز شد، اتحاد و همبستگی میان زنان و حتی مردان را نیز وسعت بخشید و این خیزش شعلەهایی را برافروخت کە در انقلاب ۵٧ و علی‌رغم حضور فعال زنان در آن نە تنها بە حق و حقوق اولیەی خود دست نیافتند بلکە بیش از پیش تحت حکومت جمهوری اسلامی محدود شدە و بە انزوا کشیدە شدند. خبرگزاری زن در گفت‌وگو با سوسن رخش نویسندە و کنشگر جنبش زنان جنبەهای مختلف سال ٢٠٢٢، آغاز خیزش انقلابی زنان و خلق‌های ایران را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

سوسن رخش جامعە‌شناس، نویسندە و کنشگر جنبس زنان در مصاحبە با خبرگزاری زن با اشارە بە رفتارهای گشت ارشاد مبنی بر محدودیت بیشتر زنان، تحمیل حجاب اجباری و  قتل حکومتی ژینا امینی در تهران گفت: سال ۲۰۲۲ به نوعی سال استثنایی در جنبش زنان بود، با آمدن ابراهیم رئیسی و یک دست شدن جمهوری اسلامی آن گروه بسیار افراطی با تشدید اعمال گشت ارشاد وبزرگ‌شدن بیش از حد مسئلەی حجاب  قدرت کامل را در دست گرفتند و اولین بار نبود که دختران  مورد آزار و اذیت گشت ارشاد قرار می‌گرفتند، در واقع مرگ ژینا امینی یک تراژدی بسیار بزرگ بود و این تراژدی  یک جرقە در جنبش زنان ایران و در جنبش آزادیخواهی شد و یکی از بزرگترین نکات مثبت این اتفاق آن بود که ایران را بدون خواست دولت متحد کرد چون از اوایل انقلاب رژیم یکی از کارهای بزرگی که انجام می‌داد تفرق بین مردم ایران بود.

 

«مردسالاری در جامعە ما یک قدرت و قدمت دیرینە دارد و باید بە طور خاص با آن مبارزە شود»

سوسن رخش در ادامەی سخنانش با تأکید بر آگاهی و هوشیاری مردم می‌گوید: هدف همەی مردم آزادی و رفاه است نە چیزی بیشتر و این یکی از نکات مثبت بود ولی در این مسیر شمار زیادی جان باختە و یا در زندان هستند به خصوص قتل‌عام در کوردستان و بلوچستان کە یکی از  مسائل بزرگی است که ما  و جنبش زنان با آن روبرو است. این جنبش جنبەی منفی هم دارد اینکە مسائل زنان دوباره به حاشیه رانده شده است. مردسالاری در جامعه ما یک قدرت و قدمت دیرینه دارد و باید بە طور خاص با آن مبارزە شود. جنبش زنان باید اهداف مستقل خود را در کنار این جنبش مردمی که امروز بلند شده به پیش ببرد و از این فرصت استفادە کند.

 سوسن رخش بە نقش زنان در انقلاب ۵۷ اشارە کردە و می‌گوید: زنان در انقلاب ۵٧ نقش پررنگی داشتند. در آن زمان زنان به عنوان نیروهای مستقل در انقلاب شرکت نکرده بودند و به عنوان یک نیروی انقلابی آگاهی لازم را نداشتیم چون از خفقان دوران پهلوی خود را بیرون می‌کشیدیم و  جامعەی جهانی و جامعەی ایران از نظر سیاسی شکل دیگری داشتند به همین دلیل آن موقع مسائل زنان چندان مطرح نشد و شاید به عنوان یک نسل نوجوان تصور نمی‌کردیم که انقلابی که داریم به پیش می‌بریم نتایجش آن چیزی باشد که بعدها اتفاق افتاد و این اصلا در ذهن هیچ یک از ما نمی‌گنجید. ما فکر می‌کردیم خود به خود بعد از رفتن دیکتاتوری همەی ما حق و حقوق لازم خود را به دست می‌آوریم این تجربه بود که شاید درس بزرگی شد برای ما زنان نە تنها در ایران بلکه در جوامع اسلامی و اینکه الان این جنبش یک جنبش مترقی است که نقش زنان در آن خیلی حائز است بە بخاطر اینکه در طول این مدت جنبش زنان در ایران خیلی رشد کردە و ما مبارزات و حرکت‌های مستقل زیادی داشتیم.

وی می‌گوید: جنبش زنان ایران نسبت بە جنبش دانشجویی، کارگری، کشاورزی یکی از قوی‌ترین جنبش‌هایی است که در ایران وجود دارد و با هر بار سرکوب یکبار بە شکل کمپین، یک بار بە شکل ان جی او سر بلند کند و خواستەهای خود را مطرح کرد، هر چە مبارزات بیشتر شود آنها نیز سرکوب را  شدیدتر می‌کنند بە این دلیل کە مذاهب از قدرت زن می‌ترسند و قدرت زن را نمی‌خواهند چون مذهب پایش مردسالاری است به وسیلەی مردان بوجود آمده بوسیله مردان هم ریاست شدە و زن نقشی نباید داشته باشد. در  یک چنین جامعه‌ای یکی از بزرگ‌ترین سمبل‌های این سرکوب همان حجاب است که باعث شد این سرکوب زنان شکل خیلی اجتماعی بە خود بگیرد.

 

«فراموش نکنیم که عمدتا مردان تلاش می‌کنند که شکل و ماهیت این جنبش را تغییر بدهند»

وی در مورد مبارزات علیە حجاب اجباری می‌گوید: مبارزه شکل‌های مختلف داشت از دختری کە در خیابان مقابل یک آخوند می‌ایستد تا کسانی کە  بطور سازماندهی شده با این مسائل مبارزه کردند. جنبش زنان رشد قابل توجهی کردە و این جنبش سازماندهی شده و یا نشدە باعث شد در سراسر ایران قیام شود و این قیام صرفا به دلیل عامل اصلی یعنی ظلمی است که بە زن می‌شود اما فراموش نکنیم که عمدتا مردان تلاش می‌کنند که شکل و ماهیت این جنبش را تغییر بدهند. مبارزه بزرگ عرب نوال سعداوی می‌گفت «ما یک چیز مشترک داریم و آن اینکه ما تمام جنبش‌ها شانه به شانه مردان رفتیم و در مبارزه شرکت کردیم و مردانی را که برادران شوهران و پدران خودمان بودند به قدرت رساندیم و به محض که اینها به قدرت رسیدند به ما گفتند شما بە خانە برگردید بعد از این کار دست ماست» دقیقا این اتفاق در حال روی دادن است، با عوض کردن این شعار کە تاریخچه بسیار غنی از جنبش زنان کورد دارد دارند این را قبضه می‌کنند یعنی به شکل دیگری می‌گویند ما مردان هستیم که برای آزادی شما داریم مبارزه می‌کنیم و وقتی این مبارزه به سرانجام رسید آباد کردن با ماست و شما دیگر نقشی نخواهید داشت. اینجا باید خیلی هوشیار باشیم نباید اجازه بدهیم که از صحنه خارج بشویم برای اینکه زن‌ستیزی شکل عوض می‌کند ولی از بین نمی‌رود اگر از صحنه خارج شویم ممکن است یک سری حق و حقوق بدهند ولی نقش شایسته‌ای را که زن ایرانی از کورد، بلوچ، گیلک، فارس باید در جامعه داشته باشند از آنها گرفته می‌شود.

 

«زنان گیلک نقش اساسی در اقتصاد و مبارزات داشتە است»

سوسن رخش در مورد نقش زنان گیلک می‌گوید: اگر به تاریخچەی گیلان مازندران رجوع کنید می‌بینید زن همیشه نقش خیلی اساسی در اقتصاد جامعه داشته چون  عمده محصولات این منطقه برنج است و برنج کاری کار زنان بوده و به همین دلیل از آنجایی که زن همیشه نقش اقتصادی داشته است درنتیجه نقش اجتماعی هم داشته است چون خود زنان باید این کار را اداره می‌کردند مردم دخالتی نمی‌کردند، حتی زنان مباشر زنان برنج‌کار را استخدام می‌کردند. در واقع  یک سابقه طولانی دراستقلال زنان در این منطقه وجود دارد و همین باعث شد که زنان گیلان و مازندران(خطەی دریای خزر) معمولا نقش خیلی اساسی داشتند و خیلی صریح به صحنه وارد شدە و برای خواسته‌های خودشان می‌جنگیدند. حتی در تاریخ دوران میرزا کوچک خان هم نقش زنان را می‌بینیم که چطور در مبارزه شرکت کردند، هر چند که در تاریخ تلاش کردند آن زنان را از صحنه حذف کنند.

 اولین سازمان زنان در دوران مشروطە در گیلان تشکیل شد همچنین دختران نسوان به وسیله روشنک نوع دوست که از مبارزین و یا از اولین فیمنیست‌های ایران بود  تشکیل شد. در حال حاضر نیز زنان گیلان و مازندران نقش خود را ایفا می‌کنند در شکل‌های سازماندهی شده و نشده و بە صورت مخفیانە مبارزە می‌کنند و هیچ وقت مطرح نمی‌شوند. گیلان از اولین مناطقی است که به محض خبرمرگ ژینا امینی وارد صحنه شدە و اولین کشته‌ها را هم داد و جانباختگان گیلان خیلی بیشتر از آن است که  ثبت شدە است.

وی در ادامەی صحبت‌‌هایش بە حوادث زندان اوین در چند ماە اخیر اشارە کردە و می‌گوید: اتفاقی که در ماە مە در زندان اوین افتاد چند روز قبل در زندان لاکان روی داد. در حال حاضر زندان لاکان یکی از مخوف‌ترین زندان‌های ایران است کسانی کە مجازات می‌شوند بە این زندان منتقل دادە می‌شوند. نمی‌دانیم چند نفر کشته شدند، قبرهای بی‌نام و نشان کشف شدەاند اکنون در گیلان هویت افرادی فاش می‌شود کە احتمالا یا در زندان کشته شدند یا در خیابان‌ها، ولی خانواده‌ها هنوز جرأت حرف زدن ندارند. گیلان به دلیل اینکه نیروی مذهب زیاد ندارد از جاهای دیگر نیرو وارد کردە تا بتوانند سرکوب بکنند چون خود گیلان نیروی بسیج و سپاه خیلی زیادی ندارد.

 

«زنان ایران نسبت بە اینکە جنبش نباید مرکز‌نشین باشد آگاە شدەاند»

سوسن رخش با انتقاد از جنبش زنان می‌گوید:  جنبش زنان مرکز نشین است یعنی در تهران همه چی اتفاق می‌افتاد و در این جنبش تنها زنان تهران مطرح بودند هر چند که خود آنها از مناطق مختلف می‌باشند. اما این قیام بدون شک بە انقلابی منجر خواهد شد. یکی از حسن‌‌های انقلاب اخیر این است است که زنان ایران آگاه شدند به اینکه نباید مرکز نشین باشند. هویت ژینا یک پیام بسیار مثبت بە زنان ایران داد اینکه زنان در تمام ایران زیر فشار این حکومت هستند در تمام ایران زیر ظلم هستند و زن‌ستیزی مال  یک منطقه نیست و زنان فقط در یک منطقه مبارزە نمی‌کنند.

وی می‌گوید: اتحاد زنان نباید از بین برود در کمپین علیه قتل‌های ناموسی کورد، بلوچ و .. مشارکت داشتە و برای آزادی زنان تلاش می‌کنند. باید گفت ما زیر یوغ ستم مرد سالاری هستیم و این مردسالاری بعد از این حکومت هم وجود خواهد داشت. ممکن است شکل عوض بکند ولی از بین نمی‌رود. زنان باید آگاهی بیشتری نسبت به همدیگر و خواسته‌های همدیگر داستە باشیم این را نیز در نظر بگیریم شرایط اقلیمی و شرایط اجتماعی هر منطقه متفاوت است. ایران  یک حالت استثنایی دارد کشوری است که از ملیت‌های مختلف با فرهنگ‌های متفاوت تشکیل شدە است. پس باید برنامەریزی شود در فردای ایران چطور می‌خواهیم برای حقوق زنان مبارزه کنیم، مبارزه‌ای که حقوق همەی زنان ایران را در بر بگیرد.

سوسن رخش برای سال آتی پیامی داد و گفت: پیام من به تمام ایران است به همەی خواهرانم، مادران و دخترانمان که در صحنه مبارزه هستند مبارزه را باید ادامه دهیم. نباید از پا بنشینیم و زنان ایران این تصور را نباید داشته باشد که پا بە پای مردم مبارزه می‌کنیم بعد به حق و حقوق می‌رسیم. امروز بسیار مهم است که مبارزەی مستقل زنان، مبارزەی متحدانه در کنار هم، یک صدا با یک استراتژی مشخص بە پیش ببریم من از آن هم فراتر می‌روم و می‌گویم زنان اقلیم کوردستان، زنان عرب، زنان ترک و زنان افغانستان باید با هم متحد بشیم ما درد مشترک داریم و من امیدم این است که در سال ۲۰۲۳ ما بتوانیم بیشتر روی این مسئله کار کنیم یک جنبش منطقه‌ای متحدان به راه بیاندازیم.