سناء العلي

مرکز خبر - خاورمیانه آغوش بشریت و نسخه اصلی آن بود که تمدن‌های متعددی چون یونانیان و رومیان از میراث آن رشد یافتند و اثری مهم بر بشریت گذاشتند. شاهد بزرگترین انقلاب‌ها و مقاومت‌ها برای حفظ میراث و تاریخش بود. مادر سخاوتمند بود و هست، اما با گذشت زمان به حاشیه رانده شد و به کانون درگیری‌ها و منازعات کشنده‌ای از غارت، قتل و ویرانی در طول صدها سال تبدیل شد. مردمانش تا امروز پراکنده اند و همه چیز در مورد آن طمع به ثروت هایش است. مهمتر از همه، زن جایگاه و نقش اساسی اش را در تاریخ این منطقه از دست داد و هنوز در جستجوی نجات است.

خاورمیانه که منطقه جغرافیایی واقع در جنوب غربی قاره آسیا است، شامل بخشی از شمال آفریقا، بلاد شام، خلیج فارس، عراق، ایران، افغانستان، به اضافه مصر در شمال شرقی آفریقا و ترکیه می‌شود. تمام این کشورها از نظر عناصر جغرافیایی و تمدنی با هم مرتبط هستند و تعدادشان ١٨ کشور است.

خاورمیانه به دریاهای مهم زیادی از جمله دریای مدیترانه در غرب، خلیج فارس در شرق، دریای سیاه و دریای خزر در شمال، صحرای بزرگ و اقیانوس هند در جنوب راه دارد. همچنین رودهای متعددی از جمله نیل که از طولانی ترین و مهمترین رودهای جهان است، دجله، فرات، اردن، یرموک و عاصی از این منطقه می گذرند.

در این منطقه اقوام و ادیان متعددی زندگی می کنند، از جمله «عرب، کورد، ترکمن، آشوری، آرامی سریانی کلدانی، آذری، ارمنی، گجر مسلمان مسیحی، یهودی و هندو، امازیغ، آبخاز، آفریقایی، درزی، بهایی، ایزدی، صابئی مندایی، زرتشتی و بودایی».

اصطلاح خاورمیانه از سال ١٨۵٠ تا جنگ جهانی دوم به معنای منطقه ای از بین النهرین تا برمه، یعنی منطقه ای بین خاور نزدیک و خاور دور بود. پس از آن، این اصطلاح بیشتر مورد استفاده قرار گرفت. امپراتوری های بریتانیا و روسیه بر سر نفوذ در آسیای میانه با یکدیگر رقابت می کردند. استراتژیست آمریکایی آلفرد تایر ماهان اهمیت راهبردی این منطقه را درک کرد و گفت که مرکز آن خلیج فارس است.

 

جامعه مادرسالاری؛ تاریخی فراموش شده

زنان در پیدایش تمدن سومری که تا امروز نخستین تمدن روی زمین محسوب می شود نقش داشتند اما به طور کامل حذف شدند. آثار و نوشته های سومری برای جهان تأیید می کند که زن تاریخ کهنی دارد و جایگاه مهمی داشته، نماد باروری و زندگی در قالب الهه هایی چون ایننا بوده است. 

حدود ۵٠٠٠ سال پیش، توطئه علیه زنان آغاز شد، زمانی که پیرمردان، جوانان و مردان قوی گرد هم آمدند و اولین ائتلاف سیاسی، نظامی و ایدئولوژیک را برای کودتا علیه زنان تشکیل دادند. از طریق پایان دادن به نقش زنان و کاهش جایگاهشان، و آغاز آن ابداع خدایان مردی بود که الهه‌های زن را تقلید می کردند.

یکی از اسطوره‌ها، نبردی را میان خدای انکی که سعی در دزدیدن دستاوردهای الهه ایننا داشت توصیف می‌کند، الهه‌ای که اصرار داشت صاحب کشفیات بزرگ است. اسطوره "ویرانی" نیز سندی دیگر از کشمکش جامعه نئولیتیک به رهبری زنان با مردان است که در آن، ایننا توسط "شواکلایتودا" دهقان مورد تجاوز قرار می گیرد. او به شهر پناه می برد و از ایننا فرار می کند. این کشمکش میان دو نیروی برابر (جامعه نئولیتیک و جامعه شهری) تا ٢٠٠٠ قبل از میلاد ادامه یافت. پس از آن، ترازو به زیان زنان سنگینی کرد، از طریق زنانه کردن جامعه، برده کردن آن و بخشیدن ویژگی های مردانه به قدرت.

با ظهور سلسله های حکومتی و کسب قدرت زیاد در تمدن میان رودان در بازه زمانی (۵٠٠٠ تا ۴٠٠٠ قبل از میلاد)، چون پادشاهان مرد بودند، تولد پسر برای آنها امری حیاتی جهت تداوم سلطنتشان بود. چندهمسری برای زادن پسران بیشتر به این امر مرتبط بود.

در زمانی که مصریان نتوانستند بسیاری از پدیده های طبیعی را تفسیر کنند، به پرستش یک نیروی فوق العاده که آن را خدا نامیدند روی آوردند. چه کسی لایق تر از زن برای این موجود مقدس است که می تواند آنچه را که هیچ کس نمی تواند انجام دهد؟ بخصوص پس از آنکه زن کشاورزی را یکی از مهمترین پایه های زندگی کشف کرد، او خدای کشاورزی، مادری و عشق شد به نام های "ایزیس"، "حتحور"، "سخت" و دیگران.

همانند سومر، مفهوم جدیدی ظهور کرد: خدای نر در برابر خدای ماده، و روابط میان خدایان نر و ماده متشنج شد که انعکاسی از کشمکش میان جامعه پدرسالاری و جامعه مادرسالاری "نئولیتیک" بود.

 

تمدن‌های خاورمیانه کهن‌ترین هستند

در خاورمیانه سه تمدن وجود دارد که قدیمی‌ترین تمدن های جهان به شمار می‌روند؛ «سومری، مصری و تمدن دره سند». تا به امروز باستان شناسان معتقدند تمدن سومری قدیمی ترین آنهاست، اما باستان شناسان در مصر نوشته هایی را کشف کرده‌اند که به همان زمانی باز می‌گردد که لوح‌های سومری نوشته شده اند. احتمال دیگری نیز وجود دارد و آن تمدن دره سند است که در بخش هایی از آنچه اکنون افغانستان، پاکستان و شمال غربی هند نامیده می شود، پدید آمد و تاریخ آن به حداقل ٣٣٠٠ قبل از میلاد باز می گردد.

اما تا امروز، سومری همچنان بر تخت قدیمی ترین تمدن شناخته شده در جهان تکیه زده است. نام سومر در ابتدای هزاره سوم قبل از میلاد در دوران ظهور حیتی ها آشکار شد، اما آغاز سومری‌ها به هزاره ششم قبل از میلاد برمی‌گردد، زمانی که قوم عبیدی در جنوب عراق ساکن شدند و شهرهای سومری اصلی مانند اور و نیپور را بنا کردند. آنها از طریق مهاجرت یا حملات، با اهالی بلاد شام و شبه جزیره عربستان در آمیختند.

 

تمدن سومری

قوم عبیدی در جنوب عراق ساکن شدند و بر روی لوح های گلی نوشتند که آنها از سرزمین کوهستانی که می شد از راه دریا به آن رسید، آمده و در سال ٣٢٠٠ قبل از میلاد در مصب رودهای دجله و فرات اقامت گزیدند و شهرهای اصلی سومری را بنا کردند. 

فهرست پادشاهان سومری منبع مهمی برای مطالعه دوره سومری است. این فهرست از شاهنشاهی‌های پی در پی سومری به صورت جزئی یا کامل سخن می‌گوید. اولین سلسله حاکم سومری شهر کیش بود. قبل از قرن ٢۵ قبل از میلاد، امپراتوری سومری شکل گرفت که از کوه‌های توروس تا کوه‌های زاگرس و از خلیج فارس تا دریای مدیترانه گسترده بود، اما تا قرن ٢٣ قبل از میلاد دوران آشفتگی‌های داخلی را تجربه کرد.

پس از سال ٣٢۵٠ قبل از میلاد، خط نوشتاری را بر روی لوح‌های گلی اختراع کردند و نوشتار سومری به مدت ٢٠٠٠ سال زبان ارتباطی میان کشورهای خاورمیانه در آن زمان بود، بدون هیچ ارتباطی با هیچ زبان معاصر دیگر.

مردم سومری از قدیمی‌ترین اقوامی هستند که در حدود ۴٠٠٠ تا ٣٠٠٠ قبل از میلاد شیوه ویژه‌ای برای نوشتن زبان گفتاری خود ابداع کردند. آنها اساطیر، حماسه‌ها، نامه‌ها، اسناد، فهرست کالاها و قیمت‌ها و موارد دیگر را بر روی لوحه‌های گلی ثبت می‌کردند. حماسه گیلگمش از معروف‌ترین میراث ادبی باقی مانده از آنهاست.

در سومر، نخستین اثر ادبی یعنی «حماسه گیلگمش» پدید آمد. سومری‌ها «مرثیه اور» را پس از سقوط شهر اور به دست ایلامی‌ها سرودند. همچنین مرثیه سومر، مرثیه نیپور، مرثیه اریدو و غیره را داریم. از معروف ترین اساطیری که تا امروز بر زندگی بشر تأثیرگذار بوده، اسطوره آفرینش است. 

اختراعات و دستاوردهای تمدنی سومریان تأثیر چشمگیری بر زندگی امروز بشر دارد. بسیاری از چیزهایی که جهان به آن دست یافته بر اصول پایه ریزی شده توسط سومری‌ها استوار است، مانند «چرخ» که انقلابی در وسایل حمل و نقل ایجاد کرد و جهان همچنان از فواید آن بهره می‌برد. همچنین گاوآهن که زمین را شخم می‌زد و همزمان بذر می‌پاشید، اصلی که امروز در گاوآهن‌های مکانیزه مدرن کاربرد دارد.

از دستاوردهای علمی آنها نیز برخی صنایع شیمیایی بود. آنها در تقطیر عطرها و ترکیب داروها فعالیت می‌کردند. لوحی از هزاره سوم قبل از میلاد وجود دارد که بیش از ١٢ نسخه پزشکی برای درمان انواع بیماری‌ها بر روی آن نوشته شده است.

سومری‌ها یاد گرفتند که چگونه شیر را با پختن به خشت تبدیل کنند، بنابراین صنعت خشت ساختن رونق گرفت و آنها توانستند ساختمان‌های چند طبقه بنا کنند. آنها در ساخت بناهای چندین طبقه‌ای مشهور بودند. 

آنها صحرا را به مناطق کشاورزی تبدیل کردند، پس از آنکه شبکه ای از کانال‌های آبی را برنامه ریزی و با دقت حفر کردند تا آب اضافی رودخانه های فرات و دجله را به سایر مناطق منتقل کنند.

تقویم سومری، مانند مصری، بر پایه ماه قمری بود. دایره به ٣۶٠ درجه تقسیم می شد. واحد وزن آنها به ۶٠ قسمت تقسیم می شد که هر قسمت را «شاقل» می‌نامیدند. نظام ۶٠ گانه ای که آنها ابداع کردند، هنوز امروز در بسیاری از علوم از جمله گیری زمان، زوایای هندسی و سیستم مختصات جغرافیایی کاربرد دارد.

 

تمدن مصر باستان

اما مصر باستان در کرانه‌های رود نیل در آنچه امروز مصر نامیده می‌شود، استوار بود. آغاز اسکان مصریان در منطقه دره نیل به سال ۶٠٠٠ قبل از میلاد باز می‌گردد. از آنجا که آب فراوان بود و خاک حاصلخیز، مصریان در کنار رود نیل ساکن شدند. مازاد محصولات کشاورزی به افزایش جمعیت و پیشرفت تمدن کمک کرد تا دو کشور دلتا و صعید در سال ٣١٠٠ قبل از میلاد متحد شوند.

دستاوردهای تمدن مصری شامل فنون بهره برداری از معادن سنگ، نقشه برداری و ساخت و ساز که به ساخت اهرام، معابد و سنگ نگاره‌های عظیم کمک کرد، استفاده از سیستم شماره گذاری دهدهی که به پیشرفت هندسه یاری رساند، سیستم‌های آبیاری و فنون تولید کشاورزی و صنعت شیشه سازی بود.

پزشکی نیز پیشرفت بزرگی داشت تا جایی که شامل انجام عمل‌های جراحی ساده، ترمیم شکستگی استخوان و ترکیب داروها می‌شد. فرمولاسیون‌های دارویی باستانی مصر ٣٧ درصد با فرمول‌های شناخته شده امروزی مطابقت دارد.

 

تمدن دره سند «هاراپا»

در کنار تمدن مصر باستان و تمدن بین‌النهرین، تمدن دره سند یکی از سه تمدن اولیه در خاورمیانه و جنوب آسیا به شمار می‌آید و یکی از سه تمدن گسترده محسوب می‌شود. محل آن از شمال شرق افغانستان گسترده بود، از بخش بزرگی از پاکستان می‌گذشت و تا غرب و شمال غرب هند امتداد داشت. نام خود را از رود سند گرفته که طولانی‌ترین و مهمترین رود پاکستان و شبه قاره هند است.

با برنامه ریزی شهری منحصربفرد شناخته می‌شد و خانه‌ها از خشت آجری ساخته می‌شد. شهرهایش دارای سیستم فاضلاب پیشرفته، شبکه‌های تأمین آب و مجتمع‌های مسکونی بزرگ بود. بیشتر خانه‌ها دو طبقه داشتند و اغلب دارای محل‌هایی برای استحمام متصل به منابع آب بودند. فن آوری‌های جدیدی در صنایع دستی مانند محصولات عقیق قرمز و حکاکی مهرها ابداع کردند.

 

تمدن‌های دیگر که کمتر از آنها کهن نیستند

تمدن آناتولی در سرزمین کوردستان نیز از کهن ترین تمدن‌ها به شمار می‌رود. علم زمین شناسی به انحلال یخچال‌ها در این سرزمین‌ها قبل از ١۵ هزار سال اشاره دارد تا به دوران نوسنگی گذر کند و یکی از مهمترین مناطقی شود که در آن نوع بشر متراکم شد و انقلاب زبانی را تجربه کرد. باستان شناس استرالیایی گوردون چایلد گفت که اهمیت فرهنگ عصر نوسنگی در این سرزمین ها کمتر از فرهنگ اروپای غربی با قدمت چهار قرن نیست. در این دوره، کشفیات و اختراعات بی‌شماری صورت گرفت و پیشرفت‌هایی رخ داد که به مثابه انقلاب از نظر معنا و اهمیت در زمینه‌های مختلف از جمله کشاورزی، صنایع دستی، حمل و نقل، مسکن، هنر، مدیریت و مذهب بود. همچنین زمینه‌ای برای کشف، نامگذاری و اصطلاحات هزاران پدیده جدید در هر یک از این زمینه‌ها شد. سرزمین زادگاه و تکوین گروه زبان‌های هند و اروپایی، منطقه هلال حاصلخیز است و نه هندوستان و اروپا همانطور که تصور می‌شود.

مرکز تمدن در عصر نوسنگی، سکونتگاهی بود که در هزاره سوم قبل از میلاد در یک تپه کوهستانی مرتفع به وجود آمد و بعدها به نام بویوکایا شناخته شد. پس از آن، شهر حاتوش شد و پس از آن، قلعه حیتی‌ها گردید و به خاتوشا معروف شد. امروزه به نام بوغازکوی شناخته می‌شود، جایی که بقایای تمدن حیتی‌ها در زیر شهر باستانی خاتوشا و در تپه‌های بویوکایا و بویوکالی کشف شده است.

بر میراث این تمدن‌ها، تمدن‌های دیگری با اهمیت کمتر نبودند، پدید آمدند؛ تمدن بلاد شام. از فجر تاریخ، چندین تمدن در منطقه‌ای از ساحل دریای مدیترانه در غرب تا منطقه جزیره سوریه در شرق، شکل گرفتند.

از این تمدن‌ها می‌توان به تمدن کیش اشاره کرد که در چندین شهر در شمال بلاد شام و جزیره از جمله ماری، ایبلا و ناوار (تل براک) پدید آمد و تاریخ آن به هزاره چهارم قبل از میلاد باز می گردد. پس از آن، پادشاهی هایی چون ماری نخستین در ٢٩٠٠ قبل از میلاد، پادشاهی ناوار در ٢۶٠٠ قبل از میلاد، و پادشاهی ایبلا در ٣٠٠٠ قبل از میلاد تأسیس شدند.

مرکز تمدن در عصر نوسنگی، سکونتگاهی بود که در هزاره سوم قبل از میلاد در یک تپه کوهستانی مرتفع به وجود آمد و بعدها به نام بویوکایا شناخته شد. پس از آن، شهر حاتوش شد و پس از آن، قلعه حیتی‌ها گردید و به خاتوشا معروف شد. امروزه به نام بوغازکوی شناخته می‌شود، جایی که بقایای تمدن حیتی ها در زیر شهر باستانی خاتوشا و در تپه های بویوکایا و بویوکالی کشف شده است.

بر میراث این تمدن‌ها، تمدن های دیگری با اهمیت کمتر نبودند، پدید آمدند؛ تمدن بلاد شام. از فجر تاریخ، چندین تمدن در منطقه‌ای از ساحل دریای مدیترانه در غرب تا منطقه جزیره سوریه در شرق، شکل گرفتند.

از این تمدن‌ها می‌توان به تمدن کیش اشاره کرد که در چندین شهر در شمال بلاد شام و جزیره از جمله ماری، ایبلا و ناوار (تل براک) پدید آمد و تاریخ آن به هزاره چهارم قبل از میلاد باز می‌گردد. پس از آن، پادشاهی‌هایی چون ماری نخستین در ٢٩٠٠ قبل از میلاد، پادشاهی ناوار در ٢۶٠٠ قبل از میلاد، و پادشاهی ایبلا در ٣٠٠٠ قبل از میلاد تأسیس شدند.

فینیقی‌ها نیز در صنایع شیشه و نساجی از جمله پنبه و پشم، و رنگرزی پارچه‌ها با رنگ ارغوانی پیشگام بودند. آنها نخستین ملت دریانورد در تاریخ به شمار می‌روند. توانستند دور قاره آفریقا را دور بزنند و شب‌ها با استفاده از ستاره قطبی دریانوردی کنند. دماغه امید نیک را دو هزار سال قبل از واسکودِگاما کشف کردند. فیلسوف و مورخ ویل دورانت در کتاب تاریخ تمدن در این باره می گوید: «آنها شرق را از طریق سواحل سوریه به غرب در سواحل مدیترانه با شبکه‌ای از پیوندهای تجاری و فرهنگی مرتبط ساختند و شروع به بیرون کشیدن اروپا از چنگال وحشیگری کردند.»

در اردن، قدیمی‌ترین کشفیات باستانی به یک و نیم میلیون سال پیش باز می‌گردد. چندین تمدن از دوران عصر سنگی به بعد بر اردن گذر کرده‌اند. از پادشاهی‌هایی که اردن شاهد آن بوده، موآب، ادوم، عمون و نبطی هستند که نمونه‌های معماری و تمدنی به جا گذاشته‌اند. شواهد بسیاری از جمله ساختمان‌ها، تئاترها، معابد، قلعه‌ها، مجسمه‎ها، فرش‌ها، نقاشی‌های فسفری و کتیبه‌ها وجود دارد.

از تمدن‌های سرزمین شام می‌توان به تمدن‌های کنعانی، آرامی، کلدانی و غیره اشاره کرد. تمدن‌هایی که در سرزمین شام، سوریه‌ی داخلی و منطقه‌ی جزیره‌ی سوریه شکل گرفتند، بسیارند.

قبل از ظهور اسلام که از بیش از ۱۴۰۰ سال پیش منطقه‌ی شبه‌جزیره‌ی عربی را تحت تأثیر قرار داد، تمدن‌های زیادی در جنوب شبه‌جزیره شکوفا شدند و بر کشاورزی و تجارت تکیه کردند و مسیرهای تجاری مهمی نظیر مسیر بخور و مسیر کندر ایجاد شد.

یمن نقش مهمی را ایفا کرد و در آن برجسته‌ترین پادشاهی‌های شبه‌جزیره‌ی عربی از جمله سبأ در قرن دهم پیش از میلاد به وجود آمدند و در آن نخستین سد در تاریخ، یعنی سد مأرب ساخته شد. یمن به گذرگاهی تجاری برای امپراتوری‌های آفریقا تبدیل شد و پنج هزار سال پیش تمدن دیلمون در بحرین و شرق شبه‌جزیره‌ی عربی پدید آمد که در آن بزرگ‌ترین قبرستان‌های جهان یافت شد. در مرکز شبه‌جزیره، به‌طور خاص در سال ۵۴۷ پیش از میلاد، پادشاهی کندی که در نجد در جنوب ریاض قرار داشت، پدید آمد و تا قرن هفتم میلادی ادامه یافت.

با ظهور اسلام، مکه اهمیت معنوی زیادی پیدا کرد. پیش از اسلام، مکه ایستگاهی برای کاروان‌های بین شمال و جنوب بود و اکنون قبله‌ی ۲ میلیارد مسلمان است. با گسترش امپراتوری‌های اسلامی در عراق و شام، اهمیت آن کاهش یافت، اما کشف نفت به بازگشت اهمیت اقتصادی مکه کمک کرد.

 

کتابخانه‌ها

زمانی که مغول‌ها در سال ۱۲۵۸ میلادی به دولت عباسی حمله کردند، بسیاری از نوشته‌های ارزشمند در زمینه‌های علمی، فلسفی، ادبی، اقتصادی و اجتماعی از بین رفتند. مغول‌ها در یکی از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های دنیای قدیم، «بیت‌الحکمه»، آتش به پا کردند و کتاب‌ها را در رودخانه‌های دجله و فرات انداختند و بسیاری از دانشمندان را به قتل رساندند.

از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین کتابخانه‌های تاریخ باستان، کتابخانه‌ای در تمدن (پادشاهی ایبلا) در تل مردیخ واقع در شمال سوریه است. در این کتابخانه هزاران لوح و دست‌نوشته‌ای یافت شد که به جنبه‌های مختلف زندگی، کار و معاملات خرید و فروش پرداخته‌اند.

در مصر نیز کتابخانه‌هایی در مناطق مختلفی یافت شده‌اند که به دوره‌ی فرعونی بازمی‌گردند. در تل العمارنه خانه‌هایی پیدا شد که حاوی لوح‌های گلی نوشته شده به خط میخی و طومارهای پاپیروسی بودند که نشان‌دهنده‌ی وجود کتابخانه یا مرکزی برای نگهداری اسناد و مدارک بوده است. در شهر طیبه نیز مجموعه‌ای باستانی یافت شده که به حدود سال ۱۲۰۰ پیش از میلاد بازمی‌گردد و نشان‌دهنده‌ی وجود خانه‌های اسناد و مدارک از طومارهای پاپیروسی است.

اما خاورمیانه اکنون از یک حالت رکود و تعصب فکری، قومی، دینی و ذهنی رنج می‌برد که مانعی بزرگ در برابر پیشرفت و تغییر است. این منطقه به تغییر و گشایش ذهنی مناسب نیاز دارد. مشکلات ناشی از جنبه‌های ذهنی و رکود فکری که فرد و جامعه‌ی شرقی به طور کلی از آن رنج می‌برد، از موانع اساسی در توانایی غلبه بر این بحران‌ها هستند. عقاید و افکار روشنگری که پیامبران، دانشمندان و فلاسفه‌ی تمدن خاورمیانه ارائه کردند، بی‌شمار است و در پیشرفت علم مدرن نقش داشته است.

اما این پیشرفتی که تمدن‌های خاورمیانه به دست آورده‌اند، با چالش‌های بسیاری مواجه شده و به تاریکی جهل و تعصب مرگبار رسیده است. بسیاری از دوگماتیست‌ها مانع از تفکر شده و آن را با این بهانه که مخالف دین است، حرام دانسته‌اند. از جمله‌ی آنها امام غزالی (متولد ۱۰۵۸ میلادی) است که به شدت از فلاسفه انتقاد کرد و در کتاب خود «مقاصد الفلاسفه» نوشت: «دیدم که آنها انواعی دارند و علومشان بخش‌هایی است و به‌رغم گوناگونی آنها، لکه‌ی ننگ کفر و الحاد را به دوش می‌کشند.» و به دنبال او بسیاری که خود را علمای دین می‌نامند، آمدند. بنابراین، هدف قرار دادن و پراکندن دوگماتیسم، انقلابی برای بیداری خاورمیانه است.

در زمانی که بحران و عدم تحلیل «رکود» در مرکز تولد تمدن برده‌داری راه را برای دولت‌شهرهای موجود در اطراف که انعطاف‌پذیرتر شده‌اند و در آنها آگاهی قومی تثبیت شده است، هموار می‌کرد، تلاش‌هایی در حال انجام بود تا از طریق ادیان توحیدی و جستجوهای پنهانی، راه‌حلی در چارچوب ایدئولوژیکی بیابند. فلسفه، به‌ویژه در گروه‌های مخفی، برای پیشرفت مناسب‌تر می‌شود؛ زیرا امکان تفکر آزاد در این گروه‌ها افزایش می‌یابد یا آنچه را که می‌توان تجربیات پنهانی این گروه‌های مخالف ایدئولوژی رسمی نظام برده‌داری نامید، گسترش می‌یابد. علاوه بر این که آنها دارای اعتقادات واضحی هستند، در مرحله‌ی جستجو و بررسی برای نظام ارزشی هستند که دوباره به آن متصل شوند و از این طریق بر ترسشان غلبه کنند و آرامش را به ذهن‌ها و روح‌هایشان بیاورند. این روش‌ها نوعی آگاهی در دوران اولیه هستند.