حق رای ماندگارترین دستاورد زنان/ روحانیون تاثیرگذارترین و مخالف سرسخت حقوق زنان (۲)
زنان در دورەی پهلوی نیز با فراز و نشیب‌های بسیاری مواجە شدند. تصویب قانون حمایت از خانوادە بزرگ‌ترین دستاورد زنان در این سال‌ها بود و حق رای ماندگارترین دستاوردی بود کە علی‌رغم مخالفت سرسخت روحانیون با آن، پس از انقلاب نیز لغو نشد.
شهلا محمدی
مرکز خبر- جنبش زنان ایران در دوران مختلف بە مبارزات خود ادامە دادند و برای دستیابی بە اهداف و حقوق برابر خود تلاش کردند. این مبارزات تنها محدود بە مرکز نبود و در همەی نقاط جنبش زنان فعالیت داشت.
از سال ١٣١۴ در جریان نوسازی ایران نوین توسط رضا شاە برخی از خواست‌های زنان بە تحقق پیوست، علی‌رغم اینکە زنان حقوق شهروندی خود را تا حدودی بە دست آوردند (این قانون براساس امامت بود و زنان همچنان از حق طلاق، ازدواج و ارث محروم بودند) اما همچنان از بیشتر حقوق خود محروم بودند. زنان مبارز هیچ گاە از خواست‌های خود کوتاە نیامدند و همچنان در میدان مبارزە بودند.
اجباری شدن تحصیل برای پسران و دختران از جملە مهم‌ترین رویداد این دوران بود کە بە زنان فرصت می‌داد با سواد و توانایی تفکر بە مبارزە بپردازند، زنانی کە حق تحصیل یافتند همەی تلاش خود را برای احقاق حقوق سیاسی خود من جملە حق رای و فعالیت در عرصەی سیاسی بە کار گرفتند.
دوران رضا شاە با وجود اینکە اتنیک‌های مختلف ایران از سوی رژیم بە حاشیە راندە شدن و این زمینەای شد تا تغییرات ایجاد شدە در مرکز در نواحی حاشیەای همانند کوردستان انعکاس نیابد اما با اجباری شدن تحصیل برای دختران و ایجاد مدارس دخترانە و هـمچنین ایجاد سازمان‌های زنان شرایط مناسبی برای فعالیتهای اجتماعی زنان مهیا شد و همین سبب شد تا زنان گرایش شاە بە نوسازی را بە نفع خود بە کارگیرند و در پی خواست‌های سیاسی خود گام بردارند.
تغییر شیوەی مبارزات زنان از سال ١٣٣٢
در دوران محمد رضا شاە اما تغییرات بیشتری ایجاد شد و طرح حمایت از خانوادە کە پیش‌نویس آن توسط مهرانگیز دولتشاهی تدوین شدە بود با اندکی تغییر بە تصویب مجلس شورای ملی رسید. بە تصویب رسیدن این قانون تنها با تلاش‌های مستمر و مداوم زنان انجام شد.
زنان از سال ١٣٣٢ شیوەی مبارزات خود را تغییر دادند، از هر فرصتی برای اعتراض استفادە می‌کردند، با نامەنگاری خود بە روحانیون و وزرا و حتی خود شاە خواستار برابری حقوق زنان شدند. جمع‌آوری امضا برای دستیابی بە حقوق برابر برای نخستین بار در این سال‌ها انجام شد. زنان یکصدهزار امضا برای حمایت از حق رای زنان جمع‌آوری کردند و آن را بە مجلس شورای ملی ارسال کردند. آنها با در دست گرفتن پلاکارد نوشتەهایی تحت عنوان "تساوی حقوق زن ایرانی را خواستاریم" در اماکن عمومی از جملە فرودگاە هنگام بازگشت محمدرضا شاە و همسرش ثریا از شوروی توجەها را بە حقوق زنان جلب می‌کردند.
شورای زنان ایران کە از دوران پیش از کودتای ٢٨ مرداد فعالیت خود را آغاز و همچنان ادامە می‌داد از جملە تاثیرگذارترین نهادهای زنان در این دوران بود کە هرگونە شیوەی اعتراض مدنی از جملە تظاهرات، راهپیمایی، برگزاری همایش، نامەنگاری، دیدار با مراجع دینی، بیاننامە و ... را در پیش گرفت.
آنچە کە قابل توجە است در این دوران روحانیون از جملە تاثیرگذارترین قشر ایران محسوب می‌شدند و در تصمیمات شاە دخالت مستقیم داشتند اصلی‌ترین مانع حق رای زنان و دستیابی زنان بە حقوق خود بودند. روحانیون همگام با زنان در جهت مخالف آنان تلاش می‌کردند و حتی حوزەی علمیە قم با احضار نخست وزیر وقت خواهان لغو تجمع اعتراضی زنان از سوی حکومت وقت شد و در این بارە هشدار داد.
اعلامیه‌ی مشترک انجمن‌های زنان برای کسب حق رأی و فراخوان تشکل‌های زنان برای برگزاری تجمع اعتراضی در واکنش به نیروهای مذهبی مخالف حق رأی، در آستانه‌ی انتخابات سال ۱۳۳۹، از جمله حرکت‌های اعتراضی آنها بود. روحانیون نقش عمدەای در دست نیافتن زنان بە حق رای در این انتخابات دشتند چرا کە آیت‌الله بروجردی، مرجع تقلید شیعیان در قم، منوچهر اقبال، نخست وزیر وقت، را احضار کرد و در مورد این تجمع به او هشدار داد، نخست وزیر دستور لغو تجمع زنان را صادر کرد.
تلاش‌های دیگر زنان، همچون تهیه‌ی طومارهایی در رابطه با شرکت زنان در انتخابات و مذاکره با نخست‌وزیران وقت، نیز در آن ماه‌ها به جایی نرسیدند، و انتخابات شهریور ۱۳۳۹ بدون مشارکت زنان برگزار شد.
با این حال، در ۱۶ شهریور همان سال، همزمان با برگزاری مراسم معارفه‌ی دولت جدید، ۲۰ تن از رهبران گروه‌های زنان به مقابل مجلس سنا رفتند تا به مردان صاحب‌منصب در دولت و مجلس یادآوری کنند که همچنان خواهان حق‌شان برای شرکت در انتخابات هستند.
نشریه‌ی اطلاعات بانوان درباره‌ی این تجمع نوشتە است: در نخستین ساعات بامداد، نمایندگان جمعیتهای بانوان در خانه‌ی صفیه فیروز، رئیس شورای زنان ایران، اجتماع کردند و در یک صف دو نفری از خیابان کاخ به طرف مجلس سنا به راه افتادند ... بعد از این تظاهرات، زنان هر نماینده‌ای را که می‌خواست به مجلس سنا برود مورد خطاب قرار می‌دادند و در مورد حق رأی زنان از او می‌پرسیدند. اطلاعات بانوان این تظاهرات را "اصولی‌تر و مؤثرتر و پرسروصداتر" از "تظاهرات‌های مختلف جمعیتهای بانوان" اعلام کرد، که این نشان می‌دهد فعالان زن در آن دوران اعتراض‌های دیگری را نیز سازماندهی کرده بودند.
در این دوران شورای زنان ایران، جمعیت طرفداران اعلامیه‌ی حقوق بشر، انجمن معاونت زنان شهر تهران، کانون بانوان پزشک، بانوان فرهنگی، و جمعیت راه نو از جمله تشکل‌های زنان بودند که با برگزاری مداوم همایش‌ها و نشست‌ها و صدور پیاپی اعلامیه‌هایی خطاب به دولت و رهبران احزاب ملی و مردم، برای کسب حق رأی برای زنان تلاش می‌کردند.
سال ١٣۴۶ و تصویب قانون حمایت از خانوادە بە عنوان بزرگ‌ترین دستاورد زنان
پس از تلاش‌های مداوم زنان سرانجام سال ١٣۴۶ خواست‌های آنان تحقق یافت، قانون حمایت از خانوادە کە پیش‌نویس آن توسط خود زنان تهیە شدە بود با اندکی تغییر بە تصویب مجلس شورای ملی رسید.
قانون حمایت از خانوادە شامل مفاد زیر می‌شد و حق رای ماندگارترین بخش آن بود چرا کە پس از انقلاب ایران علی‌رغم لغو این قانون اما حق رای زنان لغو نشد:
منع هرگونه بهره‌کشی جنسی از زن تحت هر عنوان و القای کلیه رسوم و قوانین و مقرراتی که بر طبق آنها پدر و مادر، ولی، قیم یا دیگری دختر یا زنی را، به عنوان ازدواج یا هر عنوان دیگر، برای تمتع جنسی یا بهره‌کشی به دیگران واگذار می‌کنند.
چند همسری (تعدد زوجات) ممنوع است. در مواردی که مصلحت به خصوصی در کار باشد، ترتیبات مقتضی را قانون معین می‌کند.
حمایت از زنان بیوه و مطلقه و اطفال تحت حضانت و سرپرستی آنها از طریق نظام تأمین اجتماعی کشور.
رفع نابرابری‌های حقوقی در زمینه شهادت، ولایت، حضانت و ارث.
حمایت از زنان بیوه و مطلقه و اطفال تحت حضانت و سرپرستی آنها از طریق نظام تأمین اجتماعی کشور.
حق متساوی طلاق. طلاق در مراجع صلاحیتدار قضایی صورت می‌گیرد. زن و مرد در ارائه‌ی دلیل برای طلاق برابرند. نحوه‌ی سرپرستی اطفال و تأمین معیشت آنان و همچنین نحوه‌ی تسویه‌ی مالی ضمن حکم طلاق تعیین می‌شود.
حق انتخاب‌کردن و انتخاب‌شدن در تمامی گزینش‌ها و انتخابات و حق رأی در تمام همه‌پرسی‌ها. این حق ماندگارترین حقی بود کە زنان ایران بە آن دست یافتند و پس از انقلاب نیز لغو نشد.
حق اشتغال و انتخاب آزادانه شغل و حق تصدی هر مقام، منصب و شغل عمومی و دولتی، از جمله ریاست‌جمهوری و قضاوت در تمام مراجع دادرسی.
حق فعالیت سیاسی و اجتماعی آزادانه، رفت‌وآمد و مسافرت بدون نیاز به اجازه دیگری.
حق انتخاب آزادانه لباس و پوشش.
حق استفاده‌ی بدون تبعیض از کلیه امکانات آموزشی، تحصیلی، ورزشی و هنری و حق شرکت در تمام مسابقات ورزشی و فعالیتهای هنری.
به رسمیت شناختن تشکل‌های زنان و حمایت از سازمان‌یابی داوطلبانه‌ی آنان در سراسر کشور؛ در نظر گرفتن امتیازات ویژه در زمینه‌های گوناگون اجتماعی، اداری، فرهنگی، به‌خصوص در امور آموزشی، به منظور رفع نابرابری و ستم مضاعف از زنان.
دریافت مزد مساوی با مردان در برابر کار مساوی؛ منع تبعیض در استخدام و به هنگام اشتغال؛ برخورداری یکسان از مزایای گوناگون از قبیل مرخصی، حقوق بازنشستگی و از کارافتادگی؛ دریافت حق اولاد و تأهل و بیمه بیکاری؛ برخورداری از حقوق و تسهیلات ویژه به هنگام بارداری و زایمان و نگهداری اطفال.
در این دوران زنان آزادانە می‌توانستند بە فعالیت بپردازند و برای نخستین‌بار پای صندوق‌های رای رفتند اما همانگونە کە گفتە شد این قوانین در ایران بە رای نخستین بار بە تصویب رسید در سال‌های قبل‌تر در آذربایجان و کوردستان زنان بە این حقوق دست یافتە بودند.
هنگام تشکیل جمهوری آذربایجان و جمهوری مهاباد این قوانین در کوردستان و آذربایجان اجرا شدە بودند و برای نخستین بار زنان در این مناطق بە پای صندوق‌های رای رفتە بودند اما چون حکومت‌های ایجاد شدە در کوردستان و آذربایجان مورد تایید حکومت مرکزی ایران قرار نگرفتند تاریخ‌نگاران نیز توجە چندانی بە حقوق زنان در این مناطق نکردند.
نخستین جنبش زنان در کوردستان روژهلات (ایران) توسط مینا قاضی همسر قاضی محمد بنیانگذار جمهوری کوردستان ایجاد شد. در این دوران زنان کورد از همەی حقوق خود از جملە حق رای، حق طلاق و بە ویژە تحصیل برخوردار بودند. زنان توانستند برای نخستین بار خود را سازماندهی کنند. حق رای در ای دوران بە زنان دادە شد و زنان نیز می‌توانستند آزادانە بە پای صندوق‌های رای بروند.