مرکز خبر - هرچند که دردناک است، اما وقتی نسل‌کشی‌های اعمال شده بر خلق ایزدی را مدنظر قرار می‌دهیم، حتما می‌توان شاهد نقش نیروهای حاکم کورد سنی در آن بود. اما همزمان بر این باوریم که گسترده‌ترین و سیستماتیک‌ترین کشتار در برابر ایزدی‌ها،‌ توسط عثمانی‌ها انجام شده است.

 

برخی از نسل‌کشی‌هایی کە در طول تاریخ علیه ایزدی‌ها انجام شدە است:

نسل‌کشی‌هایی که علیه ایزدی‌ها انجام شده است، اگر تک‌تک آنها را رده‌بندی کنیم، علاوه بر ارائه آنچه رخ داده و رنج‌هایی که تا به امروز متحمل شده، حداقل ممکن است زمینه را برای تفاهم ایجاد کند. در زیر به برخی از اصلی‌ترین نسل‌کشی‌هایی که در تاریخ بر جامعه‌ی ایزدی تحمیل شده است، اشاره می‌شود:

سال ٩٠۶: فرماندار موصل ١٠٠٠ خانواده‌ی ایزدی را که از گرویدن به اسلام امتناع می‌کردند، بە قتل رساند.

سال ٩٨٠: مقامات حاکم موصل به کوردهای غیرمسلمان در جوله‌میرگ حمله کردند. کوردهای غیرمسلمان را اعدام یا سر بریدند.

سال ١١٠٧: حدود ۵٠٠ هزار نفر توسط ارتش اسلام کشته شدند.

سال ١٢۴۵: مغول‌ها به شارزور حمله کردند. آن شهر را ویران و هزاران ایزدی را بە قتل رساندند.

سال ١٢۵۴: بدرالدین لولو، حاکم موصل، به منطقه‌ی شیخان حمله کرد و هزاران ایزدی را کشت.

سال ١٢٢١: شیخ حسن ربوده و اعدام شد. زمانی که ایزدی‌ها به کوهستان پناه بردند، اماکن مقدس آنها ویران شد.

سال ١۴١۵: ایزدی‌ها توسط مسلمانان اطرافشان کشته شدند.

سال ١۶۴٠-١۶۴١: ارتشی متشکل از ٧٠ هزار نفر به فرماندهی ملک پاشا، فرماندار آمد (دیاربکر) در امپراتوری عثمانی، به شنگال حمله کرده و علیه ایزدی‌ها قتل‌عام انجام دادند.

سال ١۶۴٧-١۶۴٨: ارتشی به فرماندهی فرماندار والی عثمانی، به شیخان حمله کرد و ایزدی‌ها را قتل‌عام کرد. شیخ میرزا به اسارت درآمد و اعدام شد.

سال ١٧١۵: فرماندار بغداد دولت عثمانی، حسن پاشا، به شنگال حمله کرد، ایزدی‌ها را کشت و اداره‌ی منطقه را به اعراب بادیه‌نشین سپرد.

سال ١٧٣٣-١٧٣۴: احمد پاشا، پادشاه عثمانی، ایزدی‌ها را در منطقه شنگال قتل‌عام کرد.

سال ١٧۵٢-١٧۵٣: نیروهای تحت فرماندهی سلیمان پاشا، پادشاه عثمانی، به شنگال حمله کردند و تعداد زیادی از ایزدی‌ها را کشتند. نیروهای عثمانی روستاها و اماکن مقدس ایزدی‌ها را ویران کردند و حدود دو سال در شنگال ماندند.

سال ١٧۶٧-١٧۶٨: امین پاشا، فرماندار عثمانی موصل، ارتشی را تحت فرمان پسرش قرار داد و در شنگال قتل‌عام انجام داد.

سال ١٧٧٠-١٧٧١: هنگامی که امیر شیخان در برابر دولت عثمانی مقاومت کرد، مردم شیخان با قتل‌عام روبه‌رو شدند.

سال ١٧٧٣-١٧٧۴: فرماندار موصل، امین پاشا، منطقه شنگال را ویران کرد و قتل‌عام انجام داد.

سال ١٧٧٩: این بار برادر همان فرماندار (امین پاشا)، به شنگال حمله کرد و تعداد زیادی از ایزدی‌ها را کشت.

سال ١٧٨۵: عبدالباقی، فرماندار عثمانی موصل، به ایزدی‌های داناندی، در غرب رود دجله حمله کرد.

سال ١٧٨۶-١٧٨٧: امیر شیخان، چولو، در برابر فرماندار آمدیه مقاومت کرد. وقتی چولو شکست خورد، ایزدی‌ها با نسل‌کشی مواجه شدند.

سال ١٧٨٩-١٧٩٠: قبیله‌ی تایی، از قبایل عرب بادیه‌نشین، به شنگال حمله کردند و مردم را قتل‌عام کردند.

سال ١٧٩٠-١٧٩٢: قبیله‌ی تایی دوباره به شنگال حمله کرد.

سال ١٧٩٢-١٧٩٣: فرماندار موصل، محمد، هشت روستای ایزدی نشین را در منطقه شنگال ویران کرد.

سال ١٧٩٣-١٧٩۴: محمد فرماندار موصل،  دوباره به شنگال حمله کرد.

سال ١٧٩۴-١٧٩۵: نیروهای اعزامی بغداد، به دستور سلیمان پاشا، منطقه‌ی شنگال را منحل و غارت کردند.

سال ١٧٩٩-١٨٠٠: عبدالعزیز تایی، که از بغداد فرستاده شد و بادیه‌نشینانش با کمک سایر قبایل عرب مانند عبید و همدان، ٢۵ روستای ایزدی را در شیخان سوزانده و ویران کرد.

سال ١٨٠٢-١٨٠٣: فرماندار موصل، علی پاشا، به شنگال حمله کرد. در این محاصره که ماه‌ها به طول انجامید، ده‌ها ایزدی کشته و زمین‌های کشاورزی آنها ویران شدند.

سال ١٨٠٩-١٨١٠: فرماندار بغداد، سلیمان قاتیل، با نیروهای افسر حسین دوبلاین، به شنگال حمله کرد، مهرکان و بسیاری از روستاهای شمالی را غارت کرد. آنها کشتار دسته‌جمعی ایزدی‌ها را مرتکب شدند.

سال ١٨٣٢: بدرخان بیگ به شیخان (که در آن زمان امیر نبود) حمله کرد. علی بیگ اسیر و زیر شکنجه کشته شد. بسیاری از ایزدی‌ها کشته شدند. در نزدیکی رود دجله، راهی که شیخان ایزدی‌ها از طریق آن به کوه شنگال فرار کردند، بسته و ایزدی‌ها کشته شدند. دوازده سال بعد، بدرخان بیگ، بار دیگر به ایزدی‌های توره حمله کرد و آنها را به زور مسلمان کرد.

سال ١٨٣٢-١٨٣٣: میر محمد رواندوزی (پادشاه کوره)، به آکری حمله کرد. در سال ١٨٣۴ به منطقه‌ی شنگال حمله کرد و قتل‌عام راه انداخت. میرعلی بیگ که از اسلام آوردن خودداری کرد، زیر شکنجه کشته شد.

سال ١٨٣۶: رشید پاشا، والی آمد، با ارتشی متشکل از ۴٠ هزار نفر، از جمله کوردهای مسلمان، حمله‌ای را علیه ایزدی‌ها در شرق آمد، در خرزان، آغاز کرد. سپس به جزیر، تلعَفر و شنگال حمله کرد. هزاران ایزدی کشته و صدها اسیر و به عنوان برده مورد استفاده قرار گرفتند.

سال ١٨٣٨: این بار حافظ پاشا، جانشین رشید پاشا شد و برای تصرف شنگال حمله کرد. بسیاری از مردان و زنان ایزدی کشته شدند، زنان و کودکان آنها به اسارت درآمدند و به آمد (دیاربکر) انتقال داده شدند.

سال ١٨۴۶: طیار پاشا، فرماندار موصل، در اکتبر به شنگال حمله کرد و بسیاری از روستاها را به آتش کشید.

سال ١٨۵٣-١٨۵۶: در طول جنگ عثمانی و قرم، یزدان‌شیر، برادرزاده بدرخان بگ، با حمایت ایزدی‌های سیرت و سرحد، قیام کرد. صدها ایزدی کشته شدند و بیشتر آنها با گرویدن به اسلام جان خود را نجات دادند.

سال ١٨۵۶: ایزدیانی که با چندین قبیله در مناطق کوهستانی درسیم، علیه حکومت عثمانی قیام کردند، پس از شکست قیام، با نسل کشی کوردهای درسیم مواجه شدند.

سال ١٨٧٢: مدحت پاشا، والی بغداد، به ایزد‌ی‌ها دستور داد در ارتش عثمانی خدمت کنند. ایزدی‌های باشور (جنوب) کوردستان با این تصمیم مخالفت کردند. دولت بغداد این را بهانه‌ای برای حمله به شیوخ و برچیدن روستاهای ایزدی‌ها قرار داد.

سال ١٨٧٧: هنگامی که حمله‌ی جدیدی علیه ایزدی‌های در آمد و خرزان آغاز شد، سه هزار ایزدی تحت نظر علی بگ مهاجرت کردند و در الکساندر-اوپُل ساکن شدند.

سال ١٨٧٩: قبیله سیپکا به مسئولیت عمر آقا، به قارص تبعید شد. تعداد تبعیدیان در طول جنگ جهانی اول در سال ١٩١۶ به ۴٠ هزار نفر افزایش یافت.

سال ١٨٩٠: در برابر ایزدی‌های باشور کوردستان که علیه سیاست سرکوب عثمانی مقاومت کردند، حمله‌ای برای نابودی آنها انجام شد. صدها ایزدی کشته و صدها خانواده مجبور به مهاجرت شدند.

سال ١٨٩٢: ژنرال عمر وهبی پاشا، فرمان داد که همه‌ی ایزدی‌ها باید مسلمان شوند یا دین دیگری را انتخاب کنند که در قرآن ذکر شده است. بدین بهانه، آنها زمینه‌ را برای نسل‌کشی جدید علیه ایزدی‌ها فراهم کردند. به شنگال و شیخان حمله کردند. در پی این کشتارها، ١۴ هزار ایزدی مجبور به پذیرش اسلام شدند. اشیا و ظروف تاریخی و مقدس را به موصل بردند. واحدهای تحت امر عمر وهبی پاشا، به لالش در شیخان حمله کردند و بسیاری از اماکن مقدس و مقبره‌های دیگر را ویران کردند. بسیاری از اشیای مقدس و تاریخی ایزدی‌ها را مصادره و به موصل بردند. در همین حال، مدارس اسلامی در لالش، شهر مقدس ایزدی‌ها افتتاح شد. عبادت ایزدی و کلمه‌ی ایزدی ممنوع شد.

سَنجق (سمبل ملک طاوس)، به موصل و بعدها توسط ژنرال عمر وهبی پاشا به استانبول انتقال داده شد. در ١٨ اکتبر ١٩۶٧، یکی از نوادگان ژنرال عمر وهبی پاشا، طاهر اوزچلیک، سنجق را برای فروش به مزایده گذاشت. دولت عراق آنزمان گفت: «این محصول تاریخی ماست» و این اقدام را محکوم کرد.

سال ١٩١١: عثمانی‌ها به رهبری ژنرال فاروق پاشا، قتل‌عام‌هایی را علیه ایزدی‌ها، ارمنی‌ها، نستوری‌ها و قزلباش‌ها انجام دادند.

سال ١٩١۴-١٩١٨: در طول جنگ جهانی اول، زمانی که نسل‌کشی علیه ارامنه آغاز شد، ٢٠ هزار ارمنی فرار کردند. آنها تسلیم ایزدی‌های شنگال شدند. چون ایزدی‌ها، ارمنی‌ها را به عثمانی‌ها تسلیم نکردند، ارتش عثمانی در فوریه‌ی ١٩١٨ با قبیله‌ی عرب بادیه‌نشین و قبایل کورد مسلمان به شنگال حمله کرده و کشتار جدیدی انجام داد.

سال ١٩١٨: ایزدیانی که از قتل‌عام عثمانی به ارمنستان گریخته بودند، آنجا نیز مورد هدف قرار گرفتند.

سال ١٩۴٠: سربازان ارتش ترکیه به روستای کوخه در هزاخ یورش بردند، ٢٩ ایزدی را در غار اسیر کرده و آنها را زنده زنده سوزاندند.

سال ٢٠٠٧: طبق آمار رسمی، در ماه آگوست، حدود ۵٠٠ ایزدی در قتل عام در روستاهای صبا شیخ خضر و تلعَذر کشته شدند.

سال ٢٠١۴: ٣ آگوست، با شروع حملات داعش و عقب‌نشینی نیروهای حزب دمکرات کوردستان عراق (پ.د.ک)، ایزدی‌ها با نسل‌کشی مواجه شدند. هزاران نفر از آنها کشته، هزاران زن ربوده و به عنوان برده در بازار فروخته شدند. صدها هزار ایزدی مجبور به ترک شنگال شدند. نسل‌کشی که به فرمان ٧۴ معروف است، بزرگترین نسل‌کشی علیه ایزدی‌هاست.

مهرداد ایزدی مدعی است که کوردها در ١۵٠ تا ٢٠٠ سال پیش اکثراً ایزدی بودند، اما در دو قرن گذشته به زور به اسلام گرویدند و با تبعید کردن نیز بسیاری از ایزدی‌ها نابود شدند. موارد فوق تنها تعدادی از فرمان(نسل‌کشی) و جنگ‌هایی است که علیه ایزدی‌ها صورت گرفته است. نمونه‌های فوق نشان می‌دهد که ادعای مهرداد ایزدی به حقیقت نزدیک است.

منبع:‌ خبرگزاری فرات