سارا ارومیه

کرماشان یکی از اولین سکونت‌‌گاه‌های بشربوده، اسکان بشر از زمان پارینه‌سنگی تا کنون ادامه داشته است، غار شکارچیان که در کرماشان قرار دارد می‌تواند، سندی برای صحت آن باشد. کرماشان یکی از اولین مناطقی بوده که در آن انسان‌ها از غار نشینی به یکجا نشینی روی آورده‌اند و در آن ساکن شده‌اند و موجب پیدایش روستاها شده‌ است، برای مثال اولین روستای ساخت بشر در حوالی کرماشان بەنام ''کوردویچ'' بنا گذاشتە شدە است.

مردم کرماشان در دوران باستان بسیاری از نخستین‌های تاریخ را به نام خود ثبت کرده‌اند، نخستین انسان‌هایی که در حدود ۹ هزار سال پیش نخستین خشت خام را تولید و در ساخت خانه از آن استفاده کرده‌اند. آثار باقی مانده روی خشت‌ها و كنده‌كاری‌ها، تصاویر زنان و مردانی است که با پوششی شبیه به لباس‌ های سنتی امروزمردم کرماشان دیده می‌شود.
 

لباس سنتی در کرماشان

در استان کرماشان، از لغات و اصطلاحات خاصی برای پوشاک استفاده می‌‌کنند،  لباس زنانه علاوە بر اینکه  به کراس معروف است، ''شەۊ'' یا ''شەوی'' نیز خوانده می‌شود، گرچه مدرنیته بر پوشش لباس مردمان این منطقه نیز اثر گذاشته و تا حدودی در مرکز کرماشان پوشیدن این لباس محدود به مراسم شادی و جشن ها شده است، اما پوشیدن لباس سنتی در بین مردم شهرهایی همچون اسلام آباد غرب (شاباد)، گیلان غرب، سرپل ذهاب، هرسین، صحنه، پاوه، روانسر، ثلاث باباجانی و جوانرود هم‌چون گذشته رواج دارد و مردم این مناطق بە وفور از این نوع پوشش استفاده می‌کنند.

لباس کوردی زنانه شامل تن پوش، پاپوش و پای افزار است. لباسی که یک زن کورد کرماشانی می‌پوشد، در مناطق مختلف با توجه به موقعیت جغرافیایی از نظر دوخت ودوز متفاوت است، پوشاک زنان این دیارشامل نه قسمت است، که عبارت است از: سربند، زیرپوش، پیراهن، جلیقه، نیم تنه، قبا، روپوش، شلوار و کفش.

 

سربند (سەروەن- سەروێن)

سربند، یکی از قسمت‌های مهم لباس کوردی زنان است، که قدمت آن به بیش از پنج هزار سال پیش برمی‌گردد و معروف ترین سربند در استان کرماشان مربوط به مناطق کلهر است. این سربند در نقش برجستەی "ریسنده ایلامی" که متعلق به چهار هزار سال پیش است و همچنین بر پشت سکەهای "پوران دخت ساسانی" (اواخر ساسانی- قبل از اسلام) دیده می‌شود.

سربند زنانه روی یک کلاه نیم کره ‎ای قرار می ‎گیرد (کڵاو) که برای زنان جوان‌تر و دخترها حاشیه دوزی شده و برای زنان مسن‌تر از مخمل ساده ‎ است، هر دو زنجیری دارند با سکه ‎های نقره ای، که در یک طرف دوخته شده و از زیر چانه رد و در سمت دیگر قلاب می‌شود.

سربند برای زنان مسن، به رنگ‌های تیره و برای زنان جوان به رنگ‌های روشن تر است و بستن سربند، ابهت خاصی به زنان می‌دهد. آنان سربند خود را با سکه و زیورآلات به شیوەی سنتی خود تزئین می‌کنند، سربند زنان کورد این استان پرپشت است و از چندین دستمال کلاغی ریشه دار تشکیل می‌شود. در واقع، پوشش سربند زنان کورد در کرماشان سه نوع است که شامل ''کەت''، ''گوڵوەنی'' و ''سەروەن'' می‌شود و زنان و دختران براساس سن و جایگاه، یک نوع از این سربندها را به سر می‌بندند. گل‌ونی به سبب وجود رنگ‌های شاد، مخصوص دختران جوان است و زنان میان‌سال از سربندهایی به رنگ تیره استفاده می‌کنند.

 

زیرپوش

زیرپیراهن زنان کلهر، ساده و بلند است و تا پشت پا می‌رسد. جنس این زیرپیراهن معمولاً از چلوار است و برشی ساده دارد، آستین آن کاملاً ساده و یقەی آن گرد است و با دکمه ی سادەای بسته می‌شوند. آستین، برشی ساده دارد و مچ آن نیز با دکمه بسته می‌شود، یقه‌ی زیرپوش نیز با دکمه جمع می‌شود.

 

پیراهن (شەۊ)

پیراهن زنان کلهر بلند و گشاد است و معمولاً آن را از پارچه ی گلدار تهیه می کنند، جنس پیراهن زنان، گاهی مخمل الوان و گاهی پارچه هایی با جنس دلخواه و طرح گلدار است، برش این پیراهن بسیار ساده است و بلندای آن تا مچ پا می‌رسد، یقەای به شکل هفت دارد و آستین آن که کاملأ ساده و راسته است و اکثرأ بدون آستین دوخته می‌شود، ولی اگر به آن مچ اضافه کنند، برایش دکمەای برای بسته شدن می‌گذارند.

 

(کوڵەنجە) یا جلیقه

جلیقه یا کُلُنجِه، یکی از پوشاک‌های زیبای بومی و مورد علاقەی زنان استان کرماشان است، زیرا علاوه بر رنگ، با برش و وضع تزئین خاص خود، امکان استفاده از تزئینات و زیورآلات را به زنان می‌دهد، کُلُنجِه، نیم‌تنه‌ای است که روی پیراهن بلند می‌پوشند.

 

نیم تنه

نیم تنه (یل) نیز پوششی است که قد آن نیز همانند جلیقه کوتاه است، با این تفاوت که آستین دارد، جنس آن مانند جنس جلیقه، مخمل الوان یا زری مرغوب است، نیم تنه یا یل زنان کلهراز لحاظ شکل اساسی، تفاوتی با یل‌های زنان دیگر نقاط ندارد.

 

شلوار

شلوار دو ساقه و یک میان ساق پهن چهارگوش دارد، کمر آن و دمپای ساق ها لیفەای است و با بندی، در حدود مچ پا جمع می‌شود، از لیفەی کمر به پایین، به پهنای بیست سانتی متر پارچەای به شلوار دوخته می‌شود که آن را سفید انتخاب می‌کنند و ساق ها از پارچه‌های ساتن و گاه گلدار تهیه می‌شود.

 

کفش زنان کرماشان

امروزه زنان کورد به کفش های غیر بومی گرایش پیدا کردەاند؛ ولی پاپوش معمول و بومی زنان کرماشان، همان کفش دست‌بافت رنگین است، که به گیوەی کرماشانی مشهور است، رویەی این گیوه که حالت تزئینی دارد، توسط زنان بافته می‌شود و تخت آن توسط ''تخت کش'' آماده می‌شود و گیوه دوز، رویه و تخت کفش را به‌هم وصل می‌کند، نخ رویه عموماً از پشم و رایج ‎ترین آن سفید یا شیری است، گیوەهای کرماشانی در رنگ‌های مختلف موجود است، تقریباً حدود پنجاه نوع گیوه در این شهر یافت می‌شود که در عین راحتی، زیبایی خاصی هم دارند.

 

زیورآلات سنتی زنان کرماشان

زیورآلات زنان در این شهر، معمولاً عبارت است از گوشواره، سینه ریز، گلوبند، دست بند، سرکیس، کرمک یا حلیله ی که به صورت سنتی در این مناطق ساخته و استفاده می‌شود.