قسمت دوم و پایان

ترزه طاها

مرکز خبر- لباس کوردی مردان و زنان از چند تکه پارچه‌ی مختلف تشکیل شده است، چندین نوع لباس مردانه و زنانه‌ی کوردی وجود دارد که بیشتر آن‌ها به هم شبیه بوده و فقط از نظر دوخت یا پارچه با هم تفاوت دارند.

لباس کوردی در روژهلات کوردستان مهد هنر و فرهنگ است، بیش از هر نقطه‌ی دیگری از کوردستان به حفظ فرهنگ و لباس کوردی اهمیت می‌دهد، به گونه‌ای که لباس کوردی هم‌چنان در زندگی روزمره و در بیشتر مناطق مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در روژهلات کوردستان انواع لباس کوردی مردانه و زنانه از جمله لباس‌های لری، موکریانی، لاینی، مهابادی، شکاکی و چند نوع دیگر وجود دارد.

در مناطق مهاباد، شنو، سقز، بوکان و پیرانشار، زنان لباس مهابادی می‌پوشند و کراس (پیراهن‌ها)یشان فَقیانه ندارد و کمرچین می‌باشد، پشتین (کمربندهایی) به طول چند متر به‌ دور کمر می‌پیچند و به جای هیلَک  و کَوا، لَچک بر روی شانه‌ها قرار می‌دهند.

لباس‌ها در بانه، مریوان، بیجار، سنه، قروه،  موچش، کرماشان، هورامان، پاوه، روانسر و جوانرو لباس شبیه سلیمانی و باشور کوردستان است.

زنان این مناطق، به غیر از کَوا، سَلته و هیلَک، کوله‌بال می‌پوشند، این کوله‌بال همان سَلته می‌باشد ولی آستین آن کوتاه‌ و تا آرنج می‌باشد، هم‌چنین از چَفته-کولوانه هم برای مهمانی و مراسم‌های مخصوص  استفاده می‌کنند. زنان کرماشانی هم گاهی مشکی می‌پوشند یا به عنوان دستمال استفاده می‌کنند.

مردان نواحی لرستان و بختیاری، کلاهشان از پشم گوسفند درست شده و دارای سه سوراخ در قسمت بالا می‌باشد و ژاکتی که بلندی آن تا بالای کمر است می‌پوشند، اما در منطقه‌ی موکریان شلوار‌هایشان در قسمت بالا گشادتر و از قسمت مچ پا باریک می‌شود، پشتین(کمربند) ندارند و ژاکتی می‌پوشند که بلندی آن تا پایین زانو می‌باشد.

یقه‌ی لباس کوردی در منطقه‌ی سقز باز است اما در مناطق سنه(سنندج) بسته می‌باشد.

 

لباس کوردی در منطقه‌ی خراسان (لاین)

 این لباس مخصوص منطقه‌ی لاین و کوردهای خراسان است که شامل تَنوره(دامن) که بلندی آن تا ساق پا، پیراهنی تا پایین کمر و هیلَک و یک کلاه که از سه قسمت تشکیل شده است، می‌باشد.

لباس‌های این منطقه اغلب از ابریشم و دست‌ساز می‌باشد، زنان خود آن را درست کرده، بیش‌تر آن‌ها طرح‌دار و ریزه‌کاری است، رنگ‌های قرمز و جگری در لباس‌های این مناطق بیش‌تر به چشم می‌خورد.

شلوار مردان نواحی خراسان از پا تا زانو باریک و قسمت بالای آن پهن است، پیراهن بلندی تا پایین کمر بر تن کرده و هیلَکی بدون آستین که به آن کولینجه می‌گویند، می‌پوشند و از پشتین(کمربند)های رنگارنگ که مانند لباس زنان نقش و نگار دارد، استفاده می‌کنند.

 

باشور کوردستان

 در باشور کوردستان انواع لباس کوردی مردانه و زنانه وجود دارد که با توجه به مناطق، دوخت لباس هم متفاوت است.

پوشش زنان در سلیمانی، کرکوک، گرمیان، رانیه و هولیر مشابه است، زنان از کراس و کَوا یا هیلَک استفاده می‌کنند، در دو سال گذشته، زنان نیز مانند گذشته، چَفته به کار می‌برند این در حالی است که سالهاست زنان آن‌ را بکار نمی‌برند.

در نواحی بادینان، دهوک و زاخو، پوشش زنان به دلیل مجاورت با باکور کوردستان متفاوت و به آن کراس "فستان" می‌گویند. فستان پارچه‌ای بلند، بدون آستین است و کَوا را روی آن می‌پوشند که فَقیانه دارد، هم‌چنین از جنس فستان، پشتین را می‌بندند.

مردان عموماً ستارخانی، مرادخانی، شال، قَلَونجه و کراس(پیراهن) می‌پوشند، اما در نواحی رانیه تا بادینان شلوارهایشان متفاوت است، از کمر تا پایین یک اندازه و پهن می‌باشد.

از نظر رنگ در برخی از مناطق بادینان از شال‌های دست‌ساز استفاده می‌شود که از موی بز (مه‌ره‌ز) تهیه می‌شود، شال‌ها راه راه و دو رنگ بوده و قیمت بالایی داشته که بعض از این شال‌ها ۲۵۰۰  دلار قیمت دارند.

لباس کوردی در هورامان

 در هورامان، لباس مردانه و زنانه با لباس سلیمانی تفاوتی ندارد، اما مردان هورامانی از کوله‌بال استفاده می‌کنند، کوله‌بال به یکی از شناسه‌های هورامان تبدیل شده است.

مردان باشور کوردستان از انواع مشک و جامانه استفاده می‌کنند از جمله جامانه‌ی قرمز و مشکی، هم‌چنین مشکی به‌کار می‌برند، کلاه هم استفاده می‌شود. کلیته هم که از موی بز درست شده  و حاشیه‌ی آن با  گلونگه تزیین شده است، بکارمی‌برند. تَپله هم که مانند شَپقه است، برای جلوگیری از گرما مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پشتین مردان در منطقه‌ی سلیمانی و هلبجه پارچه‌ای بلند به طول دو تا سه متر است اما در هولیر و بادینان ٨ متر طول دارد که آن را گره گره کرده  و عرض آن از سینه تا سر ناف است.

 

لباس ایزدی

لباس ایزدی‌ها به دلیل تفاوت‌های مذهبی با اکثریت کوردهای باشور کوردستان، متفاوت است و از رنگ‌های سیاه و سفید زیاد استفاده می‌شود و از دیگر رنگ‌ها کمتر استفاده می‌کنند.

زنان ایزدی فستان سفید یا مشکی بر تن کرده، سپس سَلته‌ی مشکی و روسری سفید می‌پوشند، کلاه نیم دایره بر سر و روی روسری می‌گذارند که تا حدودی با دیگر روسری‌های دیگر مناطق باشور کوردستان متفاوت است.

هم‌چنین یک پارچه‌ی مستطیل شبیه به جَفته هم استفاده می کنند، اما به جای پشت سرشان، از سمت چپ شانه‌شان به زیر آستین راست‌شان می‌رود و بعد به شانه‌ی چپ برمی‌گردد و رنگ‌های آن سفید یا کرمی می‌باشد.

مردان نیز شلوارهایی شبیه به نواحی بادینان اما با رنگ سفید می‌پوشند، یک پیراهن در زیر می‌پوشند، سَلته‌ای آستین‌دار و سفید که بلندی آن تا زانو می‌باشد، می‌پوشند. پشتین مشکی هم را دور کمر بسته و بیش‌تر جامانه‌ی قرمز به کار می‌برند.

روژآوای کوردستان

 در روژآوای کوردستان، به دلیل تلاش‌های مداوم رژیم سوریه برای آسمیله کردن کوردها، توجه کمتری به توسعه‌ی لباس کوردی شده است.

به طور کلی لباس زنان روژآوای کوردستان مانند لباس کوردی در منطقه‌ی بادینان است، کراس(پیراهن) بدون آستین و فَقیانه است، کَوای آن‌ها فَقیانه دارد و پشتین آن‌ها از جنس پارچه‌ی فستان (پیراهن)شان می‌باشد.

لباس برخی از مردان روژآوای کوردستان شبیه باشور کوردستان، رانک و چوخه، مرادخانی، ستارخانی و نوع دیگر می‌پوشند که دوخت برخی از آن‌ها متفاوت است.

شلوار آن‌ها از پا تا زانو باریک سپس تا کمر پهن می‌شود، یک پیراهن آستین‌دار و هیلَک را می‌پوشند، پشتین هم به دور کمر می‌بندند و به طور کلی از جامانه‌ی قرمز استفاده می‌کنند.

لباس کوردی در باکور کوردستان

 در باکور  کوردستان، مشابه روژآوای کوردستان، مردان و زنان در اکثر مناطق لباس کوردی می‌پوشند، اما در برخی مناطق تغییراتی کرده است.

در نواحی بوتان نوع لباسی موجود است که به آن لباس گریلا می‌گویند در اصل مخصوص منطقه‌ی بوتان است، اما در مناطق آمد شلوار مردان در قسمت پایین باریک است و بر روی پشتین چَک‌بَند می‌بندند.

قسمت‌های زیادی از لباس زنان از پارچه‌های ضخیم درست شده است و هم‌چنین پیش مال استفاده می‌کنند که مخصوصاً در هنگام کاشت بذر و کشاورزی استفاده می‌شود که سر و ته آن‌ها رنگارنگ است و با لیره‌های نقره‌ای و طلایی تزئین شده است، برخی از کراس( پیراهن) آنها کوتاه و تا پایین زانویشان است.

لباس کوردی اگرچه پیشینه‌ای اصیل و هزاران ساله دارد، اما از تغییراتی که در لباس رخ داده است بی‌نصیب نمانده است، برخی از آن‌ها طی پنج سال گذشته به کلی تغییر کرده و اصالت پوشش خود را از دست داده‌اند در این سال‌های اخیر لباس‌ها به سبک اصلی خود بازگشته‌اند و زنان و مردان سعی می‌کنند مانند انبوهی از زنان و مردان گذشته لباس کوردی بپوشند.

همچنین زنان در تمام مناطق و نواحی کوردستان به شیوه‌های مختلف از سروبند استفاده می‌کنند و آن را با نقره و طلا و گولَنگ آراسته می‌کنند، اما در حال حاضر فقط در مناسبت‌های خاصی استفاده می‌شود که مانند گذشته قسمت عمده‌ای از لباس کوردی وجود ندارد.

زنان لباس کوردی را با بدلیجات زیبا می‌کنند

زیورآلات برای تزیین لباس کوردی نزد زنان ارزش خاصی دارد، از جمله ژیرچَنە(زیرچانه)، گوبَروک، دوگمە و دولاب، پشتینی لیرە، ناوچاوان، آشقبَند و چند نوع دیگر.

 در اقلیم کوردستان تاکنون قانونی برای حمایت از لباس کوردی و شناسایی نوع خاص و لباس اصیل کوردی وجود ندارد، به همین دلیل است که برخی از مورخان و طراحان لباس کوردی از نابودی لباس‌های اصیل کوردی صحبت می‌کنند و می‌گویند که نوآوری‌هایی که وجود دارد در لباس‌های فعلی فقط تزئین شده است، اما لباس اصلی درحال از بین رفتن کامل است.

در پایان باید گفت که لباس هویت هر ملتی را تعریف می‌کند و تاریخ و تمدن آن ملت را نشان می‌دهد، بنابراین وظیفه‌ی همه‌ی طرف‌های ذیربط است که از آن  محافظت کنند.