آمنه ایزدی

 تهران- «مزین السلطنه و روزنامه شکوفه» عنوان کتابی است که حضور فعالان حوزه مطالعات زنان و روزنامەنگاری در تهران رونمایی شد.

مریم عمید سمنانی ملقب به مزین السلطنه از زنان روشنفکر و روزنامەنگار در دوران قاجاریه بود که دومین نشریه زنان ایران را به نام روزنامه شکوفه در سال ١٢٩٢ خورشیدی منتشر کرد.

گلاره مرادی نویسنده کتاب «مزین السلطنه و روزنامه شکوفه» در آیین رونمایی این کتاب درباره انگیزەاش برای نگارش این اثر گفت: یکی از موضوعات جذاب در حوزه مطالعات ایرانی برای من تصویر زن ایرانی در طول تاریخ است؛ اگر زن ایرانی را یک پازل خیلی بزرگ با قطعات خیلی زیاد تصور کنیم قطعات خیلی اندکی از این پازل را در دست داریم و همان قطعاتی هم که در دست داریم یا مخدوش و یا پر از گردوغبار هستند و برای من جذاب بوده و هست که بگردیم و این قطعات را پیدا کنیم غبار را از روی آن برداریم و سرجای خود بگذاریم.

گلاره می‌گوید: ایران در دوره مشروطه فضای اجتماعی و فرهنگی تازەای را تجربه کرد که در آن امکان فعالیت برای زنان به شیوەهای نوین درقالب  انتشار روزنامه، تاسیس مدارس دخترانه و انجمن‌های زنان فراهم شد و مریم عمید از زنانی بود که فعالیت در سه زمینه را تجربه کرد. او مدیر مسئول و صاحب امتیاز روزنامه شکوفه بود، همچنین تاسیس «مدرسه مزینیه» و «انجمن همت خوانین» به همراهی چند تن از مدیران مدارس دخترانه و زنان کنشگر انجام داده است که در این کتاب دوهفته نامه شکوفه بررسی شده است که پس از هفته نامه دانش به سردبیری «معصومه کحال»، دومین نشریه زنان ایرانی است.

او با اشاره به اینکه روزنامه شکوفه در اواخر حکومت قاجار به مدت چهار سال منتشر شد، می‌گوید: روزنامه شکوفه حدود هفت سال پس از ماجرای  دختران قوچان آغاز بکار کرد یعنی کمتر از یک دهه پس از زمانی که دختران قوچان را در عوض مالیات به ترکمانان و ارامنه عشق آباد فروختند و زنان باشقانلو را دزدیدند و به اسارت بردند.

  گلاره بیان می کند: در زمان انتشار این روزنامه، شش سال از امضای فرمان مشروطه، سه سال از دوره استبداد صغیر و یک سال تا انحلال مجلس دوم که طی آن مطبوعات بار دیگر سرکوب شدند، می‌گذشت. در واقع، «شکوفه» در فضایی بسته منتشر شد، فضایی که مهم‌ترین مسائل مورد توجه آن، «تحصیل زنان» و «بهداشت زنان» بود. در همان سال‌های انتشار این نشریه، رویدادهای مهمی به وقوع پیوست؛ احمدشاه تاج‌گذاری کرد، مجلس سوم آغاز به کار نمود و اعتدالیون و دموکرات‌ها فعالیت خود را آغاز کردند که به شکوفایی مطبوعات انجامید. اما همزمان با شروع حنگ جهانی اول دوباره مطبوعات سرکوب می شود و  بسیاری از نشریات تعطیل می‌شوند که روی روزنامه شکوفه هم تاثیر می‌گذارد و از طرفی نقد عملکرد رجال شروع می‌شود اما از سال چهارم انتشار نشریه هیچ بحث سیاسی در آن منتشر نمی‌شود.

گلاره تصریح می‌کند: روزنامه «شکوفه» در طول چهار دوره انتشار خود، سه‌چهارم محتوای نشریه را به موضوعات تحصیل دختران و بهداشت زنان اختصاص داده است. علاوه بر این، به مسائل خانواده، مناسبات خانوادگی و چالش‌هایی همچون اختلافات زن و شوهری نیز پرداخته است. از سوی دیگر، در مواجهه با مسئله خشونت علیه زنان، رویکرد غالب نشریه بر مدارا تأکید داشته است، اما در برخی موارد نیز این موضوع به‌طور پررنگ مطرح شده است. همچنین، «شکوفه» به مسائل فرهنگی و اجتماعی، به‌ویژه ارتباط زنان با خرافات، پرداخته و این موضوعات را در قالب کاریکاتور به تصویر کشیده است. همچنین مقایسه وضع زندگی زنان ایران با کشورهای پیشرفه به ویژه زنان فرانسه و انگلیس یا برخی ملل شرقی مثل ژاپن، عثمانی و حتی هند می بینیم.

 

 زنان راوی

سمیرا دردشتی، روزنامه‌نگار، در این نشست اظهار داشت: هنگامی که درباره «زن راوی ایرانی» صحبت می‌کنیم، باید در نظر داشت که این زن، یک زن مدرن و جدید نیست؛ حتی اگر روزنامه‌نگاران زن ایرانی را نخستین راویان مکتوب بدانیم.

سمیرا می گوید: تاریخ عمدتا مردنگار جامعه از زمانی که یکسری از زنان قلم به دست گرفتند که خودشان روایتگر زندگی خود باشند از بین رفت و سرنوشت زن ایرانی از آن زمان تغییر کرد که  نمونەهای زیادی را در ادبیات داستانی معاصر داریم که روایت زن ایرانی را می‌توانیم در آن ببینیم.

او تصریح کرد: روایتگری برای زنان روزنامەنگار ابزاری بود که از طریق آن با آدم ها و مسئولان ارتباط بگیرند و یکسری امتیازات را که حق طبیعی و انسانی آنها است از جامعه بشری بخواهند.

 

شکوفه

روزنامه شکوفه دومین نشریه زنان ایرانی است که در سال های پایانی دوره قاجاریه انتشار یافت. شکوفه به تعبیر صاحب امتیاز آن «اول جریده عالم نسوان ایرانی» است که حقوق زنان در آن مطرح شده است.

روزنامه «شکوفه» به‌عنوان نخستین نشریه مصور زنان ایرانی، به موضوعات مهمی همچون تحصیل دختران، بهداشت زنان، خانواده، مسائل فرهنگی و اجتماعی، سیاست، وطن، دین، انجمن همت خوانین، تقریظ، اخبار زنان دیگر کشورها، اشتغال و حقوق زنان پرداخته است. این موضوعات به ترتیب اهمیت در نشریه مطرح شده‌اند. این روزنامه علاوه بر مطالب نوشتاری، با بهره‌گیری از کاریکاتور توانسته است برخی از مسائل را به شیوه‌ای موثر به مخاطبان خود منتقل کند. کاریکاتورهای «شکوفه» را می‌توان اسنادی ارزشمند از دوره گذار جامعه ایرانی دانست، چراکه بخش‌هایی از تاریخ اجتماعی و فرهنگی مردم در اواخر دوره قاجار را به تصویر کشیده‌اند. ثبت شیوه محاوره‌ای گفت‌وگوها در متون این کاریکاتورها، اطلاعات قابل توجهی درباره زبان زنان، زبانزدها و ضرب‌المثل‌های رایج آن دوران ارائه می‌دهد. نشریه از طریق این تصاویر به بزرگنمایی مشکلاتی پرداخته است که برخی از آن‌ها مختص زنان و دختران بوده و برخی دیگر به کل جامعه مربوط می‌شده است. از میان ١۶ کاریکاتور منتشرشده در «شکوفه»، بیشترین تعداد به نقد باورهای عامه و مراجعه زنان به فال‌گیران و رمال‌ها اختصاص دارد که نشان از توجه نشریه به چالش‌های فرهنگی و اجتماعی آن دوران دارد.