کتابخانه مهاجران، دروازه‌ای به سوی حفظ فرهنگ زادگاه
در شرایط جنگ و محاصره، کتابخانه‌های منطقه شهبا در شمال و شرق سوریه نقشی کلیدی در توسعه مهارت‌ها و حفظ فرهنگ مطالعه و کتابخوانی ایفا می‌کنند.
فیدان عبدللە
شهبا- علی‌رغم موانع و مشکلاتی که آوارگان اجباری عفرین در اردوگاه‌های منطقه شهبا با آن‌ها روبرو هستند، این افراد با تمام توان و امکانات موجود، تلاش می‌کنند تا از طریق تقویت مهارت‌ها و خلاقیت‌های خود، فرهنگ و ادبیات زادگاهشان را در سه کتابخانه‌ای که در محل آوارگی خود تأسیس کرده‌اند، زنده نگه دارند.
چند ماه پس از اجبار مردم عفرین به ترک خانه‌های خود و مهاجرت به منطقه شهبا به دلیل حملات اشغالگران ترکیه، اتحادیه روشنفکران در تاریخ ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۸ اولین کتابخانه را در اردوگاه سردم، واقع در منطقه شهبا، تأسیس کرد. آن‌ها با استفاده از آهن‌های موجود قفسه‌هایی ساختند و با سنگ، صندلی‌ها و میزهایی تهیه کردند. سپس در میان ویرانی‌های روستاهای منطقه شهبا به جستجوی کتاب‌ها، مجلات و روزنامه‌ها پرداختند.
این اقدام، در سطح داخلی و جهانی بازتاب گسترده‌ای پیدا کرد، چرا که این افراد به عنوان نخستین آوارگان، در شرایط سخت آوارگی و جنگ، بیشتر به علم، دانش و فرهنگ توجه کردند تا به نیازهای اولیه‌ای همچون غذا، سرپناه و آب. این کتابخانه به محلی برای همه ساکنان اردوگاه و روستاهای اطراف تبدیل شده است.
به منظور گسترش بیشتر فرهنگ و دسترسی به همه اهالی، اداره منطقه اقدام به افتتاح شعبه‌های دیگری از کتابخانه کرده است؛ یکی در ناحیه تل رفعت و دیگری در اردوگاه برخودان واقع در ناحیه فافین. در این شعب، با امکانات محدودی که در اختیار داشتند، کتاب‌هایی متنوع با موضوعات و زبان‌های مختلف فراهم آورده‌اند.
در همین راستا، میدیا عبدو، عضو اتحادیه روشنفکران شعبه منطقه عفرین - شهبا، توضیح داد که شرایط هنگام افتتاح کتابخانه بسیار دشوار بود، زیرا ساکنان منطقه چند ماه قبل از افتتاح به اجبار مهاجرت کرده بودند و زندگی در این منطقه با ویرانی و نابودی همراه بود. به حدی که کتاب‌های موجود در کتابخانه‌ها با مشقت فراوان از میان خرابه‌ها و تخریب‌ها جمع‌آوری شدند.
او بر اهمیت افتتاح کتابخانه‌ها در میان اردوگاه‌ها تأکید کرد و اظهار داشت که این اقدام به آگاهی‌بخشی و حمایت از جوانان و کودکان در برابر تهدیدات مختلف کمک می‌کند؛ به ویژه در مقابل خطراتی همچون جذب آن‌ها به جنگ‌های خاص و برنامه‌هایی که با هدف محو نسل‌های آینده یا استفاده از آن‌ها در خدمت به حضور اشغالگرانه طراحی و اجرا می‌شوند.
وی اظهار داشت که پس از گذشت ۷ سال از افتتاح کتابخانه، دستاوردهای چشمگیری حاصل شده و بسیاری از مهارت‌های آوارگان اجباری عفرین در شهبا آشکار شده است. از طریق گرایش به مطالعه در کتابخانه، این افراد دریافتند که دارای توانایی قلم، مهارت در بیان و خلاقیت هستند، به‌ویژه در موضوعاتی مرتبط با آواره‌گی اجباری و زندگی در اردوگاه‌ها.
او همچنین به تلاش‌های اتحادیه روشنفکران شعبه منطقه عفرین - شهبا اشاره کرد و گفت که این اتحادیه با برگزاری دوره‌های آموزشی مختلف، از جمله نگارش داستان کوتاه، شعر، نقاشی و سایر هنرها، در تلاش است تا مهارت‌ها و علاقه ساکنان عفرین را در زمینه نوشتن و خواندن توسعه دهد. از طریق این آموزش‌ها، توانسته‌اند استعدادهای بسیاری را شناسایی، تقویت و محصولاتشان را منتشر کنند.
او در ادامه تصریح کرد که جنگ و حملات صورت‌گرفته در مناطق شمال و شرق سوریه، از جمله شهبا و عفرین، با هدف از بین بردن ریشه‌ها و فرهنگ جوامع همزیست در این مناطق انجام می‌شود. برای حفظ فرهنگ و بقای این جوامع، ضروری است که گذشته خود را مرور کنیم و آنچه را که در آینده تجربه خواهیم کرد، ثبت کنیم تا برای نسل‌های آینده به یادگار بماند.
او از جامعه جوان خواسته است که توجه بیشتری به کتابخانه‌های افتتاح‌شده در منطقه شهبا داشته باشند، زیرا این کتابخانه‌ها قلب جامعه هستند و جوانان باید به مطالعه پرداخته و استعدادها، افکار و نوشته‌های خود را در آنجا ارائه دهند. این اقدام به رشد و توسعه جامعه کمک کرده و خلاقیت نوشتاری را حفظ خواهد کرد و محصولات تأثیرگذارتر و کارآمدتری را در سطح محلی و جهانی به نمایش خواهد گذاشت.
قدریه اسماعیل، که به منظور استفاده و کمک به دیگران به کتابخانه اردوگاه سردم در شهبا مراجعه می‌کند، اظهار داشت: «امید به بازگشت به وطن و دستیابی به پیروزی و آزادی هنوز در دل مردم عفرین زنده است. این امید ما را ترغیب کرد تا در افتتاح کتابخانه در محل آوارگی مشارکت کنیم و به طور مداوم به فعالیت‌های خواندن و نوشتن بپردازیم».
او بیان کرد که دنیای اینترنت و فناوری، انسان‌ها را به موجوداتی مکانیکی و دور از کشف و جستجو تبدیل کرده است. بنابراین، ضروری است که نسل‌های نوظهور را از تأثیرات منفی این فناوری‌ها بر جامعه محافظت کرده و فرهنگ کتابخوانی و نگارش را زنده نگه‌داریم.
او توضیح داد که علاوه بر مطالعه کتاب‌ها، اتحادیه روشنفکران سخنرانی‌های آگاهی‌بخشی را درباره تأثیرات اینترنت بر جامعه و چگونگی جلوگیری از این تأثیرات بر نسل‌های جدید برگزار می‌کند.
وی همچنین از مشارکت در برنامه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی و ادبی که در محل آواره‌گی در منطقه شهبا برگزار می‌شود، ابراز خوشحالی و افتخار کرد و تأکید نمود که خواندن و نوشتن از علاقه‌مندی‌های او از دوران کودکی بوده است.
او افزود: «به لطف کتابخانه و کتاب‌های متنوع موجود در آن، موفق شدم پژوهشی تحت عنوان 'خانواده عفرین بین آینده، حال و اصالت' را تهیه کنم.» این پژوهش به بررسی آوارگی اجباری مردم عفرین، مهاجرت آن‌ها به منطقه شهبا، و زندگی در اردوگاه‌ها می‌پردازد و همچنین به تحلیل اقداماتی که می‌توان برای حفظ فرهنگ و میراث منطقه انجام داد، پرداخته است.