دادگاه وجدان؛ روایتگر نسل‌کشی یک و نیم میلیون ارمنی
در مرکز فرهنگی و هنری باقی خیدو شهر کوبانی، ۸ بازیگر ارمنی با نمایش «دادگاه وجدان» داستان نسل‌کشی یک و نیم میلیون ارمنی را روی صحنه بردند.
برچم جودی
کوبانی - در جریان جنگ‌های جهانی اول و دوم، و حتی سوم که اکنون ادامه دارد، قدرت‌های حاکم با نابودی و کشتار جوامع و ملت‌های اصیل، موجودیت خود را حفظ کردند. در پی توافق‌ها و پیمان‌های تاریخی، صدها گروه قومی قربانی نسل‌کشی شدند و امروز بدون سرزمین، هویت، زبان و فرهنگ رها شده‌اند.
نسل‌کشی ارمنیان
در طول تاریخ، به‌ویژه در جنگ‌های جهانی اول و دوم، نسل‌کشی‌ها و کشتارهایی رخ داده که روایت آن‌ها از توان فیلم، موسیقی، شعر و تئاتر فراتر است. برخی از این وقایع مستند شده‌اند، اما بسیاری هنوز انکار و نادیده گرفته می‌شوند. تنها کسانی که این کابوس را تجربه کرده‌اند، می‌دانند چه بر سرشان آمده است.
در آن دوران، کوردها، ترکمن‌ها، ارمنی‌ها، آشوری‌ها، کلدانی‌ها و ده‌ها گروه قومی دیگر قربانی وحشیگری عثمانی‌ها شدند. آن‌ها با اعمالی روبرو شدند که یادآوری‌اش بدن انسان را می‌لرزاند. نسل‌کشی ارمنیان یکی از بزرگ‌ترین فجایع تاریخ است. عثمانی‌ها بین سال‌های ۱۹۱۵-۱۹۱۶ یک و نیم میلیون ارمنی را کشتند و بقیه را به کام مرگ فرستادند. هزاران نفر در مسیر تبعید جان باختند. آنچه بر سر زنان آمد، نشان‌دهنده اوج وحشیگری در این نسل‌کشی است.
در پی سیاست‌های اعمال شده بر ارمنیان، بازماندگان نسل‌کشی عثمانی امروز برای بقا در کشورهای مختلف پراکنده شده‌اند. تعداد زیادی از آن‌ها در سوریه زندگی می‌کنند. ارمنیان ساکن شمال و شرق سوریه سال‌هاست که همراه با دیگر گروه‌های قومی، در زمینه‌های اجتماعی، زنان، جوانان، نظامی، سیاسی، فرهنگی و هنری فعالیت می‌کنند و برای احیای هویت، فرهنگ و موجودیت خود تلاش می‌کنند. آن‌ها همچنین به دنبال محاکمه عاملان این جنایات هستند.
«دادگاه وجدان»
تئاتر، که در عرصه هنر جایگاه ویژه‌ای دارد، به عنوان یکی از روش‌های مقاومت انتخاب شده است. جشنواره تئاتر آرین بیسک و زلف‌های صلح که در کوبانی برگزار می‌شود، فرصتی فراهم کرد تا گروه آرارات ارمنی، داستان‌های صد سال پیش را روی صحنه به نمایش بگذارند. گروهی متشکل از ۸ بازیگر، شامل ۲ زن، نمایش «دادگاه وجدان» را که بر اساس یک داستان واقعی است، اجرا کردند.
در ۱۵ مارس ۱۹۲۱، جوانی به نام سوغومون تهلیریان، طلعت پاشا، یکی از مسئولان اصلی نسل‌کشی ارمنیان را در برلین به قتل رساند. دولت آلمان تهلیریان را دستگیر و محاکمه کرد. در دادگاهی که ۲-۳ ژوئن همان سال برگزار شد، حقایق نسل‌کشی ارمنیان توسط عثمانی‌ها افشا شد. در نتیجه شهادت شاهدان، دادگاه تهلیریان را آزاد کرد. این دادگاه به یکی از تأثیرگذارترین رویدادهای قرن بیستم تبدیل شد.
روایت سرنوشت میلیون‌ها انسان
گروه آرارات این رویداد تاریخی را در قالب نمایشی ۲۰ دقیقه‌ای ارائه کرد. با آغاز نمایش، سکوتی عمیق بر سالن حاکم شد. ترکیب موسیقی و صحنه‌آرایی فضایی ایجاد کرد که گویی تماشاگران به گذشته سفر کرده‌اند. روایت شاهدان از سرگذشت خود برای قضات، لرزه بر اندام مخاطبان می‌انداخت و تصاویری دردناک در ذهن‌ها نقش می‌بست. تصور این وقایع چنان دشوار بود که درک واقعیت آن را غیرممکن می‌ساخت.
بازیگر زن با اجرای تأثیرگذار خود، توجه‌ها را به سرنوشت کودکی ۹ ساله و هزاران کودک و زن ارمنی جلب کرد. او با بهره‌گیری از کلام، فریاد، حرکات و آوای خود، صحنه‌ای چنان واقعی خلق کرد که گویی تماشاگران شاهد عینی وقایع بودند. او روایت می‌کند: «من دختری ۹ ساله بودم که همراه هزاران کودک و زن دیگر توسط سربازان عثمانی اسیر شدیم. آن‌ها زیباترین‌ها را برمی‌گزیدند و مورد تجاوز قرار می‌دادند. برای تجاوز به من، چند نفر با هم رقابت می‌کردند و یکی پس از دیگری مرا مورد آزار قرار می‌دادند. برخی از دوستانم آنقدر مورد تجاوز قرار گرفتند که جان باختند. زنان باردار نیز شکم‌شان دریده می‌شد و همراه جنین‌شان جان می‌دادند.»
حقیقتی که بر صحنه جان گرفت
بازیگری که با شهامت این وقایع را روایت می‌کرد، چنان احساسات تماشاگران را برانگیخت که فضایی مملو از اندوه، خشم، بهت و حیرت ایجاد شد. وحشیگری، ظلم و بی‌رحمی عثمانی‌ها که یک قرن پیش بر زنان و جامعه ارمنی روا داشته شد، بر صحنه نمایش جان گرفت. این نمایش یادآور شد که ما در جهانی زندگی می‌کنیم که همچنان زنان در معرض چنین خشونت‌هایی قرار دارند. به‌ویژه برای ما زنان تماشاگر، این نمایش تأثیری عمیق و ماندگار داشت.
انتقام از راه فرهنگ
امروزه، بازماندگان این فجایع با ایجاد سازمان‌ها و کسب آگاهی، در پی دادخواهی و بیان حقیقت به شیوه خود هستند. نمایش «دادگاه وجدان» با هدف زنده نگه داشتن تاریخ و شناخت بهتر دشمن، خاطرات تلخ گذشته را برای تماشاگران زنده کرد. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، ملت کورد نیز همچون ارمنی‌ها، قربانی قتل‌عام‌ها و ظلم‌های عثمانی و دولت کنونی ترکیه بوده‌اند. هزاران ارمنی که امروز تحت اداره خودمىيريتی شمال و شرق سوریه، فرهنگ و هویت خود را حفظ می‌کنند، با بهره‌گیری از هنر و فرهنگ، به نوعی انتقام تاریخی می‌گیرند.