بررسی قتل‌های ناموسی از دیدگاە فعالین حوزەی زنان و عوامل و راهکارهای کاهش آن
قتل بە بهانەی ناموس از جملە خشونت‌هایی است کە علیە زنان جوامع مختلف وجود دارد، مجموعەای از عوامل تاریخی، فرهنگی و قانونی در تشدید چنین خشونت‌هایی موثر هستند، قوانین مرتجع و مردسالار ایران نیز از عوامل تشدید کنندەی این نوع از خشونت در ایران و کوردستان است.
شهلا محمدی
مرکز خبر - قتل بە بهانەی ناموس کە در ادبیات جامعە بە عنوان قتل ناموسی شناختە می‌شود، از جملە خشونت‌هایی است کە در جوامع سنتی، مردسالار و حتی در جوامع مدرن هم علیە زنان انجام می‌شود، مردان جامعە زنان را بە عنوان ملک خود می‌بینند بە همین دلیل هنگامی کە این ملک مغایر با خواست آنان عمل کند بە اشد مجازات و گاهی بە قتل می‌رسد.
کنشگران و جامعە‌شناسانی کە در حوزەی قتل‌های ناموسی کار می‌کنند معتقدند تنها کشتن زنان بە بهانەی اینکە رابطەی جنسی خارج از ازدواج داشتە است بە عنوان قتل ناموسی تعریف نمی‌شود بلکە تمام محدودیت‌هایی کە برای زنان در مورد تحصیل، حق داشتن شغل، آزادی عمل و پوشش ایجاد می‌شود گونەهایی از ناموس‌پرستی است کە با احساس تملک مرد نسبت بە زن ایجاد می‌شود، در نتیجە همەی قتل‌ها وحتی خودکشی‌هایی کە در این چهارچوب انجام می‌پذیرد باید بە عنوان بخشی از قتل‌های ناموسی تعریف و مورد بررسی قرار گیرد.
ایران نیز بە عنوان جامعەای سنتی و مردسالار کە علاوەبر ساختار فرهنگی حاکم، دارای حاکمیتی مردسالار با ایدئولوژی اسلام سیاسی است سالانە شاهد چنین خشونت‌هایی علیە زنان است، چە بسا این ساختار ایدئولوژی اسلام سیاسی عاملی برای تشدید قتل‌های ناموسی در ایران است، قوانین مرتجع و مردسالار مبتنی بر مذهب قتل زنان را برای مردان هموار ساختە و مردانی کە بە بهانەهای ناموسی زنان را بە قتل می‌رسانند نە تنها مجازات نمی‌شوند بلکە از سوی حاکمیت نیز مورد حمایت قرار می‌گیرند.
قوانین مردسالاری کە مرد را مالک بی چون و چرای زن می‌داند مجرمان را بەبهانەهای مختلف از مجازات معاف می‌کند وحتی گاهی قتل زنان بە عنوان خودکشی اطلاع‌رسانی می‌شود تا بدینگونە از خشم عمومی مردم و جامعە نسبت بە این فجایع انسانی جلوگیری شود.
در روزها و سال‌های اخیر اما شدت این قتل‌ها و خودکشی‌ها افزایش یافتە است، رومینا اشرفی، مبینا سوری و فائزە ملکی‌نیا از آخرین مواردی هستند کە شاهد قتل آنان بودیم، در حالی کە آمار واقعی از قتل زنان ارائە نمی‌شود شاید هزاران زن دیگر در روزها بە قتل رسیدە باشند و ما اطلاعی از آن نداریم.
با توجە بە افزایش خشونت و آمارهای مرتبط با قتل زنان بە بهانەهای ناموسی، خبرگزاری زن بە بررسی هرچە بیشتر عوامل افزایش این قتل‌ها و راهکارهای کاهش آن در گفت‌وگو با فعالین و کنشگران حوزەی زنان پرداختە است.
"در کوردستان مجموعەای از عوامل تشدیدکنندەی قتل‌های ناموسی وجود دارد"
اوین مصطفی‌زادە فعال حوزەی زنان با اشارە بە اینکە قتل ناموسی یک پدیدەی جهانی است و مختص بە فرهنگ یا کشور خاصی نیست نگاهی تاریخی کوتاە بە این موضوع داشتە و عوامل تاریخی آن را مورد بررسی قرار داد، "قتل ناموسی یک پدیدەی جهانی است کە در اکثر نقاط جهان وجود دارد، این مسالە از روم باستان در اروپا و با قتل ساحرەها آغاز شدە است، همچنین در آسیا و آسیای میانە تحت عناوین مختلف وجود دارد، این قتل‌ها در نتیجەی عهدنامە و پیمان‌نامەهای عشیره‌های مختلف بە وجود آمدە کە زنان را بە مالکیت خود درآوردەاند."
بە گفتەی اوین مصطفی‌زادە از هنگامی کە زن بە مالکیت خصوصی درآمد و قبایل زن را بە عنوان غنیمت، دستگاە تولیدمثل و وسیلەای برای ارضای لذت مردان در نظر گرفتند این مسالە آغاز شدە است.
وی با اشارە بە اینکە قتل ناموسی در بسیاری از کشورها از جملە آلمان وفرانسە تا ایران و کوردستان نیز وجود دارد بە عوامل تشدیدکنندەی این قتل‌ها در جوامع مختلف و از جملە جامعەی کوردستان پرداخت و گفت: این قتل‌ها در مقاطع مختلف کم و بیش افزایش یا کاهش داشتە است، ما باید در چهارچوب یک جامعە بە عوامل قتل‌های ناموسی و عوامل تشدیدکنندەی آن بپردازیم، در کوردستان مجموعەای از عوامل تشدیدکنندەی قتل‌های ناموسی وجود دارد، "نخست ساختار مردسالاری کە احساس مالکیت بە عنوان هنجار وجود دارد و ناموس بە عنوان یک ارزش در نظر گرفتە می‌شود" از عوامل تشدید کنندەی قتل ناموسی در کوردستان است.
"جامعەی ایران در حال فروپاشی اجتماعی است"
وی تاکید کرد، "ما با حاکمیتی طرف هستیم کە با سرکوب سیستماتیک بە ساختار مردسالار یاری می‌رساند تا بە حیات خود ادامە دهد، چون حاکمیت جمهوری اسلامی حاکمیتی ایدئولوژی است کە براساس مذهب شکل گرفتە است، حاکمیت ثروت، قدرت و پول را در اختیار دارد و با وجود این اما برای بهبود ساختار مردسالار اقدام نمی‌کند چرا کە ادامەی حیات او براساس نیاز بە چنین ساختاری است."
اوین همچنین بە مجموعەای ازخشونت‌ها کە در سال‌های اخیر علیە زنان افزایش یافتە است اشارە کرد و آن را ناشی از بحران‌هایی همانند بحران کرونا، بحران اقتصادی، تورم و گرانی شدید خواند کە باعث تشدید خشونت از جملە قتل‌های ناموسی، کودک‌همسری و ترک تحصیل کودکان شدە است، بە گفتەی وی "جامعەشناسان معتقدند جامعەی ایران در حال فروپاشی اجتماعی است و حتی می‌توان گفت این فروپاشی اجتماعی آغاز هم شدە است."
"حاکمیت خود خواهان دامن زدن بە قتل‌های ناموسی است"
با اشارە بە اینکە حاکمیت در قبال این جنایت‌ها کە علیە زنان صورت می‌گیرد از خود سلب مسئولیت و تاکید کرد کە مجموعەای از اقدامات حاکمیت عاملی برای تشدید خشونت علیە زنان است، "حاکمیت با بهرەگیری سیاسی از ساختار مردسالار بە ویژە در مورد کوردستان با زنان و فعالینی کە در این حوزە کار می‌کنند برخوردی امنیتی دارد، همانگونە کە می‌خواستند فرهنگ فصلیە را در خوزستان بە عنوان یک میراث ملی ثبت کنند."
وی افزود "با توجە بە پروندەی فائزە می‌توان دریافت کە حاکمیت خود خواهان دامن زدن بە قتل‌های ناموسی است، در مورد فائزە می‌دانیم کە همان روز خاکسپاری شدە و قبل از خاکسپاری کالبد شکافی نشدە است، تا بتوان علت مرگ وی را تشخیص داد، دادستان بە عنوان مدعی‌العموم هیچ کاری انجام ندادە حتی یک بازجویی کوچک از پدر او نشدە است."
"بخشی از کوردستان وجود دارد کە همیشە برای برابری جنسیتی تلاش کردە است"
اوین مصطفی‌زادە با اشارە بە راهکار کاهش قتل‌های ناموسی گفت: عوامل درهم‌تنیدەای برای قتل زنان وجود دارد پس می‌توان بە راهکارهای مختلفی نیز برای کاهش این قتل‌ها اشارە کرد.
با توجە بە اینکە اصلاح قوانین همیشە بخشی از راهکارهای موجود برای کاهش معضل‌های اجتماعی است اوین نیز ضمن پرداختن بە این مورد گفت: "در چهارچوب حاکمیتی کە اکنون وجود دارد تغییر قوانین در ایران ممکن نیست چون این حکومت با توجە بە این قوانین از خشونت موجود در جامعە بهرە‌برداری سیاسی می‌کند، تبعیض جنسیتی یکی از پایەهای اساسی آن است کە مرد بە عنوان جنس برتر و زن بە عنوان دستگاە تولیدمثل و کالایی برای تمکین مرد بەکار گرفتە می‌شود."
با اشارە بە عوامل فرهنگی کە در قتل‌های ناموسی موثر هستند تنها ابزار در دسترس برای آگاهی‌رسانی در این مورد را فعالیت خود فعالین مدنی دانست و گفت، "البتە از یاد نبریم کە بخشی از کوردستان وجود دارد کە همیشە برای برابری جنسیتی تلاش کردەاند."
همچنین با اشارە بە فعالیت‌های زنان برای کاهش دیگر خشونت‌ها از جملە مواردی همچون ختنە گفت: "همین فعالین مدنی بودند کە در چارچوب کارگاەهای خیاطی بە بسیاری از مناطق رفتە و با توجە بە تحقیقات خود و آگاهی‌رسانی در مورد مسئلەی ختنەی زنان، باعث کاهش آن شدند، در این مسئلە حکومت هیچ کاری انجام نداد اما با وجود این امروز بە ندرت شاهد ختنە در کوردستان هستیم."
وی تاکید کرد "در مورد مسئلەی زنان هم جامعەی مدنی باید بیشتر خود را مسئول بداند و افراد جامعە را وادار کند کە مسئلەی زن مسئلەای مهم همانند همەی مسائل دیگر است، قتل ناموسی در جامعە باید از بین برود و سکوت در این رابطە بە نفع ما نخواهد بود."
"مبارزە با قتل ناموسی در گرو مبارزە با سرمایەداری است"
شنو احمدی فعال مدنی حوزەی زنان نیز ابتدای واژەی ناموس را مورد بررسی قرار داد و گفت: "متاسفانە واژەی قتل ناموسی بە ادبیات رایجی تبدیل شدە و زنان در آن بە عنوان جنس دست چندم درون جامعە ملک شخصی مرد پنداشتە می‌شوند و اینجا زن تحت شعاع مرد و فاقد هرگونە آزادی فردی و اجتماعی است."
وی با اشارە بە حاکمیت فعلی ایران تاکید کرد، "در ایران تحت سلطەی حکومت آخوندی کە در راس آن مذهبیون مرتجع حاکم‌اند مقولەی زن‌ستیزی بیشتر از جوامع غرب بە چشم می‌خورد."
وی همچنین عدم استقلال زنان بە ویژە استقلال اقتصادی را عاملی برای خشونت علیە زنان دانست.
شنو احمدی همچنین با اشارە بە اینکە خشونت علیە زنان مختص جوامع ما یا ایران و کوردستان نیست گفت: "مبارزە در این راستا در گرو مبارزە با سرمایەداری است."
شنو همچنین با تاکید براینکە فائزە ملکی اولین قربانی نیست و آخرین هم نخواهد بود، "زن تحت حاکمیت رژیم اسلامی بە عنوان یک کالا پنداشتە می‌شود کە مرد مالک او است."
همچنین با اشارە بە عدم دسترسی بە آمار زن‌کشی در ایران تحت حاکمیت رژیم کنونی و همچنین قتل فائزە ملکی گفت اگر پزشک فائزە نبود قطعا این نیز همانند یک خودکشی ثبت می‌شد.
شنو احمدی در ادامەی سخنان خود گفت: "زنان بە عنوان نیمی از جامعە مانعی برای سیستم موجود هستند، وقتی معیار ارزیابی جامعە میزان آزادی زنان آن جامعە است پس سیستم برای بە عقب راندن جامعە نیاز بە خانەنشین کردن زنان دارد و حاکمان سرمایە مطمئنا از هر ابزاری استفادە می‌کنند."
"جنبش زنان و جنبش‌های فعال در حوزەهای مختلف منسجم و متحد عمل کنند"
با اشارە بە قانونمند بودن زن‌ستیزی در قوانین مرتجع ایران نیز گفت، "جمهوری اسلامی نیز در نقش اسلام سیاسی با قانونمند کردن زن‌ستیزی راە را برای خانەنشین کردن زنان باز کردە است و ما در قانون هیچ مجازاتی برای مردان نداریم کە زن را بە قتل می‌رسانند برای همین عملا قانونمند کردن زن‌ستیزی را در رژیم اسلامی شاهد هستیم."
علاوەبر قوانین مرتجع، شنو احمدی عوامل فرهنگی و عدم آگاهی جامعە از حقوق برابر زن و مرد را عاملی دیگر برای تشدید قتل‌های ناموسی می‌داند و در این بارە گفت: "بخش دیگری از خشونت علیە زنان با عدم آگاهی جامعە مرتبط است و سیستم کنونی دلخواە بخشی از مردان این جامعە است."
بە گفتەی شنو، عدم ارتباط بین جنبش‌های مختلف برای یافتن راهکار و اطلاع‌رسانی در مورد وضعیت زنان از دیگر عوامل تشدیدکنندەی خشونت علیە زنان و بە ویژە قتل‌های ناموسی هستند، پس تاکید کرد، "جنبش‌های زنان و دیگر جنبش‌های فعال در حوزەهای مختلف باید منسجم‌تر و متحدتر عمل کنند."
وی عدم همکاری این جنبش‌ها با جنبش زنان را با سنتی بودن جامعە مرتبط دانست و گفت: "جامعەی ما جامعەای سنتی است این جنبش‌ها می‌خواهند حمایت مردم را داشتە باشند ولی چنین تصور می‌کنند در رابطە با قتل فائزەها دخالت داشتە باشند از سوی جامعە حمایت نخواهند شد و بخشی از این بە سنتی بودن جامعە مرتبط است کە متاسفانە یک واقعیت است."
وی با اشارە بە قانون سنگسار کە سال‌ها است عملا اجرا نمی‌شود گفت، "بە همان حجم زن‌ستیزی کە با توجە بە سنت‌های جامعە وجود دارد ما فعالیت جنبش زنان را داریم، سنگسار زنان کە اکنون عملا اجرا نمی‌شود از دستاورد مبارزەی زنان، مقاومت زنان و ایستادگی زنان است."
شنو فعالیت‌های مدنی در کوردستان را با تحزب یافتە بودن جامعەی کوردستان در ارتباط دانست و تایید کرد کە در مقابل مردانی کە وجود این سیستم را بە نفع خود می‌دانند زنانی وجود دارند کە دادخواهی می‌کنند و با تجمع جلوی دستگاە قضایی خواهان بررسی بیشتر پروندەی فائزە شدند.
وی در ادامە گفت: "با وجود اینکە زنان در خفقان و شرایط سرکوب داخل جامعە جرات می‌کنند در مقابل سیستم مردسالار قد علم کنند این مبازرە بە خودی خود آنگونە کە ما انتظار داریم دستاوردی نخواهد داشت اگر از حمایت دیگر جنبش‌های جامعە برخوردار نباشد."
"آزادی زنان در گرو مبارزە در کنار مردان آزادیخواە است"
وی همچنین بە عدم وجود آمار قتل زنان اشارە کرد و گفت "ما روزانە شاهد گرفتن جان صدها زن هستیم اما بە دلیل سنتی بودن جامعە آماری از آنها منتشر نمی‌شود حتی اگر اکنون شاهد آمار این قتل‌ها هستیم دستاورد فعالیت همین زنان است کە در قالب فعالین مدنی فعالیت می‌کنند."
شنو تاکید کرد "باید قدم‌هایمان را در راستای برچیدە شدن کامل این رژیم برداریم چون در ساختار حاکمیت جمهوری اسلامی عدالت‌خواهی مطالبە نمی‌شود چون دیکتاتورها و پایەهای آن براساس زن‌ستیزی نهادە شدە است."
وی همچنین مبارزە در مقابل چنین توحشی را وظیفەی مردان هم دانست و گفت: "اگر بە تاریخ بنگریم خواهیم دید کە مردان آزادیخواە و عدالت‌طلبی وجود داشتەاند کە پا بە پای زنان در مقابل آپارتاید جنسی ایستادگی و مبارزە کردند." وی در ادامەی سخنان خود تاکید کرد، "این تنها وظیفەی ما زنان نیست بلکە در این راستا بە حمایت مردان نیز نیاز داریم" باید بتوانیم در چارچوب پیرامون خود تاثیرگذار باشیم از خانوادەهای خود آغاز کنیم، چرا کە آزادی زنان در گرو مبارزە در کنار مردان آزادیخواە است."