روژین قادری

سردشت- منابع آب یکی از عناصر اساسی زندگی و توسعه پایدار هر جامعه است، روژهلات کوردستان دارای منابع آب غنی و متنوعی است که برای تأمین نیازهای آبی جامعه محلی، کشاورزی، صنعت و زیست‌محیطی، بسیار اهمیت دارد. این مناطق دارای پتانسیل‌های آبی فراوان از جمله رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، آب‌های زیرزمینی و آبگیرها هستند که از آن‌ها برای تأمین آب شرب، آبیاری، انرژی و فعالیت‌های اقتصادی بهره‌برداری می‌شود.

با این حال، استفاده ناپایدار و بی‌رویه از منابع آب، انتقال آب از کوردستان به نقاط دیگر، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و رودخانه‌ها، وابستگی بیش از حد به آب‌های سطحی و کمبود مدیریت جامع و پایدار منابع آب، به چالش‌های جدی برای کوردستان تبدیل شده است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به کاهش منابع آبی، تغییرات اقلیمی، خطرات آلودگی آب، تخریب مراتع و جنگل‌ها، سدسازی و تغییر الگوی کشاورزی اشاره کرد. این چالش‌ها می‌توانند بر پایداری و قابلیت استفاده آینده از منابع آب کوردستان تأثیر منفی بگذارند.

با «لیلا محمودی» کارشناس‌ارشد محیط زیست در رابطه با منابع آبی در کوردستان و تهدیداتی برای آن وجود دارد گفت‌وگویی داشتیم و از وی سوالاتی در این رابطه پرسیدیم.

 

-چه منابع آبی در کوردستان وجود دارد و این منابع چه اهمیتی برای مردم و بوم‌شناسی این مناطق دارند؟

«اهمیت منابع آبی برای مردم این مناطق به عنوان منبع اصلی تأمین آب آشامیدنی، آبیاری زمین‌های کشاورزی و تأمین آب برای دامداری و کشت و صنعت است. منابع آبی در این مناطق علاوه بر ارائەی آب به مصارف انسانی، برای بوم‌شناسی این مناطق نیز اهمیت بالایی دارند. آب به عنوان عامل مهم در حفظ تنوع زیستی، حفظ گونه‌های حیاتی مانند حیوانات آبزی، پرندگان و گیاهان در این مناطق نقش بسزایی دارد. اما متأسفانه، منابع آبی در کوردستان با مشکلات و خطراتی روبرو هستند. از جمله این خطرات می‌توان به کمبود آب، تغییرات اقلیمی، بی‌توجهی به حفظ منابع آبی، بهره‌برداری غیرپایدار، تخریب محیط زیست و انتقال آب از کوردستان به دیگر مناطق اشاره کرد. عدم مدیریت مناسب و پایدار منابع آبی می‌تواند منجر به کاهش حجم آب، کاهش کیفیت آب، کاهش تنوع زیستی و تخریب محیط زیست شود.»

 

- سد سازی چه خطراتی برای محیط زیست کوردستان به همراه دارد؟

«ساخت سد‌ها ممکن است باعث از بین رفتن یا کاهش تنوع زیستی و انسانی در مناطق جنگلی، مراعات مراتع و مراکز پرورش حیوانات آبزی شود و تأثیرات زیست‌محیطی جدی را بر روی اکوسیستم‌های محلی و حیات وحش داشته باشد. همچنین، ساخت سد‌ها ممکن است تغییراتی در چرخەی آب و هیدروژئولوژی حوضەی آبی ایجاد کند، از جمله تغییرات در جریان آب، سطح آب زیرزمینی و کیفیت آب که ممکن است به تأثیرات منفی بر روی اکوسیستم‌های آبی و حیات وحش این مناطق منجر شود. همچنین، ساخت سد‌ها می‌تواند تغییرات اجتماعی و فرهنگی را در مناطق مورد بررسی به همراه داشته باشد، از جمله تغییرات در سازوکارهای اقتصادی، الگوی زندگی و فرهنگ محلی، مهاجرت و ساختار اجتماعی جامعه محلی که ممکن است اثرات اجتماعی و فرهنگی دائمی در این مناطق ایجاد کند. ساخت سد‌ها همچنین ممکن است منجر به از بین رفتن زمین‌های کشاورزی و کاهش تولید محصولات کشاورزی و افزایش وابستگی به محصولات وارداتی در مناطق مورد تأثیر قرار گیرد و در نتیجه به تغییرات اقتصادی و امنیت غذایی منطقه اثر بگذارد. همانطور که در اغلب مناطق کوردستان که سد‌ها احداث شدند بهترین زمین‌های کشاورزی از بین رفته‌ و شهروندان ناچارن به شغل‌هایی چون کولبری مجبور شدند.»

 

-با توجه به اینکه در اکثر مناطق فاظلاب‌‌های شهری و صنعتی وارد رودخانه و سد‌ها می‌شوند، این چه خطراتی را به همراه دارد؟
«فاضلاب‌های شهری و صنعتی حاوی مواد آلوده‌کننده، مثل مواد شیمیایی، مواد رنگزا، مواد آلی و غیره هستند که به طور مستقیم به منابع آب وارد می‌شوند. این مواد می‌توانند منابع آب را آلوده کرده و سلامتی افرادی که از این آب استفاده می‌کنند را تهدید کنند. ورود فاضلاب به منابع آب می‌تواند به کاهش سطح اکسیژن در آب منجر شود. این امر می‌تواند باعث کشته شدن موجودات زنده در آب شده و از تعادل زیستی منابع آب به شدت متاثر شود. افزودن فاضلاب‌های شهری و صنعتی به منابع آب ممکن است باعث تغییر در کیفیت آب شود و آب را نامناسب برای مصارف آب‌خیزی، کشاورزی، آبزی‌پروری و آشامیدنی کند. این می‌تواند به کاهش قابلیت استفاده و تصفیه آب منجر شود و نیاز به صرفه‌جویی و برنامه‌ریزی در مصرف آب را افزایش دهد. فاضلاب‌های شهری و صنعتی می‌توانند باعث تغییر در ترکیبات زیستی آب شده و به تغییرات در اکوسیستم‌های آبی، از جمله کاهش تعداد و تنوع موجودات زنده، افزایش رشد جلبک‌ها و گیاهان آبزی و کاهش تولید بیوماس و تخریب محیط زیست آبی منجر شود.»

 

-انتقال آب از کوردستان به دیگر مناطق چه پیامد‌های منفی را به همراه خواهد داشت؟

«انتقال آب از کوردستان به مناطق دیگر منجر به کاهش منابع آب در کوردستان می‌شود. این موضوع می‌تواند برای کشاورزی، دامداری و سایر مصارف آبی در این منطقه تأثیر منفی داشته باشد و به طبع، باعث کاهش دسترسی به منابع آب و تأثیرات منفی بر اقتصاد و امنیت منابع آبی کوردستان گردد. انتقال آب از کوردستان مثلا انتقال آب زاب کوچک به دریاچه اورمیه با اهداف سیاسی همراه است، هدف جمهوری اسلامی کنترل و تسلط بر منابع آب کوردستان و تحت فشار قرار دادن باشور کورستان است. در روزهای گذشته معلوم شد که آبی که از پیرانشهر با ٣۶ کیلومتر تونل و ده‌ها کیلومتر کانال به دریاچه اورمیه انتقال داده‌اند در مسیر و نزدیکی دریاچه اورمیه از آن بهره برداری کشاورزی می‌شود، این درحالی است که کشاورزان در منطقه سردشت و پیرانشهر حق بهره برداری از آب رودخانه «زاب کوچک» را ندارند.»