ابتسام اغفیر

بنغازی - علی‌رغم برخورداری لیبی از ذخایر عظیم آب‌های زیرزمینی که منبع تغذیه یک رودخانه مصنوعی نیز محسوب می‌شوند، این منابع باارزش به دلیل تشدید بحران کم‌آبی در سال‌های اخیر، در معرض تهدید جدی قرار گرفته‌اند.

کشور لیبی که بیشترین تأثیر را از بحران کم‌آبی جهانی متحمل می‌شود، در سال ٢٠١٩ میلادی رتبه ششم را در میان کشورهای دستخوش تنش آبی به خود اختصاص داد. علت این امر، تراکم بالای جمعیت در نوار ساحلی و در نتیجه تقاضای زیاد برای مصرف آب در این مناطق می‌باشد. لیبی به بیش از ٩٨ درصد به منابع آب‌های زیرزمینی وابسته است.

یاسمین احمر، فعال محیط زیست، تصریح نمود که آب‌های سطحی سهم بسیار اندک حدود یک درصد از مجموع منابع آبی لیبی را به خود اختصاص می‌دهند که شامل چشمه‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها می‌شود. برخی از این منابع نیز به دلیل تغییرات اقلیمی دچار خشکسالی شده‌اند. یک نمونه از این موارد، خشک شدن دریاچه بزیما در جنوب و تبدیل دریاچه الکفره به باتلاق است.

یاسمین احمر دلیل اصلی بحران کم‌آبی را مصرف بی‌رویه و حفر چاه‌های غیرمجاز و بهره‌برداری بیش از ظرفیت از منابع آب‌های زیرزمینی ذکر نمود. همچنین، کاهش بارش‌ها و توزیع نامطلوب آن منجر به کاهش تغذیه آبخوان‌ها شده است.

به گفته یاسمین احمر، در سال ٢٠٢١ میلادی مطالعه‌ای در خصوص منطقه تاجوراء انجام شده است که این منطقه نمونه‌ای از بسیاری از مناطق لیبی به شمار می‌رود. این منطقه تحت پوشش شبکه رودخانه مصنوعی قرار ندارد و ساکنان برای تأمین نیازهای آبی خود اقدام به حفر چاه می‌نمایند. اما به دلیل واقع شدن در ساحل دریای مدیترانه، پدیده نفوذ آب شور به چاه‌ها رخ داده که مشکلی است که تمامی کشورهای ساحلی با آن دست به گریبان‌اند.

براساس نتایج این مطالعه، سطح املاح موجود در آب‌های زیرزمینی لیبی افزایش یافته است که منجر به کاهش کیفیت آب و غیرقابل استفاده شدن آن برای مصارف شرب و کشاورزی شده است. همچنین، آلودگی چاه‌های آب با فاضلاب، یکی دیگر از معضلات عمومی است که دامنگیر سراسر لیبی شده است. همان‌طور که آمارها نشان می‌دهند، تنها ۴۵ درصد منازل و مراکز به شبکه فاضلاب متصل هستند و پساب‌های تصفیه نشده به دریا تخلیه می‌گردد.

بنا به اظهارات یاسمین احمر، سایر فاضلاب‌ها از طریق چاه‌های جذبی موسوم به «چاه‌های سیاه» و بدون هرگونه تصفیه‌ای، به طور مستقیم به زمین نفوذ می‌نمایند. این امر منجر به آلودگی آب‌های زیرزمینی و اختلاط آن با منابع آب آشامیدنی شده و هشداری جدی در خصوص سلامت عمومی به شمار می‌رود. زیرا همان‌گونه که مستند است، این آب‌ها حاوی انواع باکتری‌های بیماری‌زا می‌باشند.

وی مجدداً تأکید نمود که زنان نقش بسزایی در آگاه‌سازی فرزندان و خانواده در خصوص مصرف بهینه آب و حفاظت تا حد امکان از این منابع حیاتی بر عهده دارند. وی به چند توصیه مهم اشاره کرد که یکی از آن‌ها جستجو برای یافتن منابع آب غیرمتعارف از جمله تصفیه فاضلاب و بهره‌برداری از آن برای اهداف کشاورزی است.

در خصوص امکان تأمین منابع آب جایگزین به جای شبکه رودخانه مصنوعی، یاسمین احمر بر ضرورت روی آوردن به شیرین‌سازی آب دریا تأکید نمود و آن را راه حل مناسبی دانست، به ویژه از آن جهت که شبکه رودخانه مصنوعی همه شهرهای لیبی را پوشش نمی‌دهد. همچنین وقوع حوادثی که از سال ٢٠١١ میلادی تاکنون در لیبی رخ داده، بارها منجر به تخریب تأسیسات این شبکه شده است. این امر سبب گردیده تا دیگر نتوان به عنوان منبعی امن و مستقل برای تأمین آب کشور بدان اتکا نمود. وی همچنین خواهان اهمیت دادن به جمع‌آوری آب‌های باران و تدوین چارچوبی نهادی روشن برای بخش آب در لیبی شد.