احیای ۱۰ درصدی حجم آب دریاچه اورمیه
با بارش‌های اخیر و انتقال آب از رودخانه زاب کوچک، حجم آب دریاچه اورمیه به ۱۰ درصد حجم طبیعی آن رسیده است، اما هنوز با خطر خشکی و چالش‌های زیست‌محیطی جدی مواجه است.
مهتاب شریفی
اورمیه- با بارش‌های اخیر در بهار ۱۴۰۳، حجم آب دریاچه اورمیه به حدود ۱۰ درصد حجم طبیعی این دریاچه رسیده است. این افزایش حجم آب در سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده، اما هنوز دریاچه از خطر خشکی در امان نیست، این گزارش به بررسی وضعیت فعلی دریاچه اورمیه، عوامل احیا و چالش‌های پیش رو می‌پردازد.
وضعیت فعلی دریاچه اورمیه
در خردادماه ۱۴۰۳، تراز آب دریاچه اورمیه به ۱۲۷۰/۶۹ رسیده است. این تراز نسبت به زمان اوج آن که بالای ۱۲۷۸ متر بوده، همچنان نزدیک به ۸ متر پایین‌تر است. در زمان اوج خود، حجم آب دریاچه اورمیه در تراز ۱۲۷۸.۴ متر به ۲۹ میلیارد متر مکعب می‌رسید. اکنون، با تراز ۱۲۷۰/۶۹ متر، حجم آب حدود ۲.۵ میلیارد متر مکعب است که می‌توان گفت نزدیک به ۱۰ درصد حجم دریاچه پر شده است.
در رابطه با وضعیت دریاچه اورمیه و تلاش‌های صورت گرفته برای احیای این دریاچه با «سحر.ر» فعال زیست محیطی ساکن اورمیه گفت‌وگو کردیم و واقعیت احیای دریاچه اورمیه و برنامه‌های دولت ایران را مورد ارزیابی قرار دادیم.
-با توجه به گزارش‌های اخیر و اقدامات انجام شده، دریاچه اورمیه در حال حاضر در چه وضعیتی قرار دارد و آیا این احیای ۱۰ درصدی می‌تواند نشانه‌ای از بهبود پایدار باشد یا هنوز نگرانی‌های جدی در مورد خشکی آن وجود دارد؟
در حال حاضر، وضعیت احیای دریاچه اورمیه امیدوارکننده به نظر می‌رسد. نسبت به سال گذشته، چند صد هزار متر مکعب آب بیشتر در دریاچه جمع شده و تراز آب حدود ۲۵ سانتی‌متر افزایش یافته است. اما واقعیت این است که با نزدیک شدن به اواسط خردادماه، فصل بارندگی به پایان می‌رسد. افزایش حجم آب دریاچه در در حالی است که امسال بارش‌های فوق‌العاده‌ای در اطراف دریاچه، به‌ویژه در منطقه موکریان، داشته‌ایم. همچنین، از سال گذشته آب رودخانه زاب کوچک نیز از طریق تونل‌ها به دریاچه منتقل شده است. اگر این موضوع را در نظر بگیریم، واقعیت این است که افزایش آب دریاچه اورمیه عمدتاً به انتقال آب از زاب کوچک مربوط می‌شود. این انتقال آب، که به صورت طبیعی وارد دریاچه نمی‌شود اکنون از حوزه آبریز زاب کوچک به دریاچه منتقل شده است، تنها بخش از حجم آب سال‌های گذشته را جبران کرده است. این وضعیت شبیه به تزریق سرم برای یک بیمار است، عواملی که باعث خشکی دریاچه شده‌اند همچنان وجود دارند. با افزایش گرما تا اواخر شهریورماه، احتمال دارد که دریاچه تقریبا خشک شود.
-با توجه به احتمال خشک شدن بخش‌های قابل توجهی از دریاچه اورمیه، طوفان‌های نمک چگونه بر سلامت ساکنان اطراف دریاچه و کشاورزی منطقه تأثیر گذاشته‌اند و چه راهکارهایی برای کاهش این اثرات مخرب وجود دارد؟
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که خشک شدن دریاچه اورمیه می‌تواند تا شعاع ۵۰۰ کیلومتری اطراف دریاچه را تحت تأثیر قرار دهد، به‌خصوص با طوفان‌های نمک. در فصل تابستان، بخش‌های نمکی دریاچه به وضوح نمایان می‌شوند. حتی بدون طوفان، لایه‌های نمک بر روی پوست ساکنان مناطق اطراف نشست می‌کند. به عنوان مثال، سال گذشته در اواسط تابستان، با خیس کردن دست‌ها و خشک کردن آنها در هوای آزاد، شوری نمک به وضوح قابل احساس بود. بادهای سطحی نیز تورم در چشمان شهروندان ایجاد می‌کرد و در بلندمدت می‌تواند به بیماری‌های پوستی منجر شود. در مورد احیا و مقابله با تأثیرات خشک شدن دریاچه اورمیه، واقعیت این است که سردرگمی زیادی بین کارشناسان وجود دارد. برخی از کارشناسان معتقدند که دریاچه اورمیه دیگر قابلیت احیا ندارد و باید به دنبال راه‌حل‌های جایگزین باشیم، مانند مالچ‌پاشی یا روش‌هایی برای کنترل طوفان‌های نمک. اما هنوز تردیدهایی در این زمینه وجود دارد و جامعه نیز پذیرای چنین راهکارهایی نیست.
-آیا انتقال آب از رودخانه زاب کوچک به دریاچه اورمیه تأثیرات منفی بر اکوسیستم منطقه دارد؟
انتقال آب از رودخانه زاب کوچک به دریاچه اورمیه، که حدود ۳۰ درصد از حجم آبریز آن معادل ۳۰۰ میلیون متر مکعب از طریق ۳۷ کیلومتر تونل و بیش از ۵۰ کیلومتر کانال به دریاچه منتقل شده، تأثیرات زیست‌محیطی قابل توجهی دارد بخصوص فاز دو انتقال که هدف آن برای انتقال ۶۰ درصد آب این رودخانه به دریاچه اورمیه است می‌تواند اثرات منفی زیادی بر اکوسیستم حوزه آبریز زاب کوچک داشته باشد. این رودخانه که از قندیل سرچشمه می‌گیرد و در باشور کردستان به دجله و سپس به فرات و در نهایت مجموع آنها به خلیج فارس می‌ریزند. این وضعیت می‌تواند به افزایش بیابان‌زایی و ریزگردها منجر شود، که نه تنها مناطق پایین‌دست، بلکه کل اکوسیستم منطقه را تحت تأثیر قرار خواهد داد. این تغییرات می‌تواند موجب آسیب به کشاورزی، کاهش تنوع زیستی و افزایش مشکلات بهداشتی برای ساکنان محلی و تشدید پدیده ریزگردها در سطح منطقه شود.