مرکز خبر- هفتەی نخست تیر ماە در ایران بە عنوان هفتەی صرفەجویی در مصرف آب شناختە می‌شود این در حالی است کە این کشور از جملە کشورهای پر مصرف در آب است و عوامل متعددی در افزایش سرانەی آب دخیل هستند.  

با آنکه بیش از ٧١ درصد از سطح کره‌ی زمین را آب پوشانده است، تنها ٢.۵ درصد از کل آب‌های کرەی زمین کە برای مصارف انسانی مانند کشاوری، صنعت و شرب مناسب است، شیرین می‌باشد کە سە چهارم این آب نیز در یخ‌های قطبی و خارج از دسترس انسان است.

سهم ایران از آب شیرین و قابل دسترس بسیار ناچیز است. با توجه به اینکه ایران، از جمله کشورهای پهناور دنیاست و نیاز به آب شیرین در بخش‌های گوناگون، از جمله کشاورزی بسیار فراوان است، استفاده‌ی بهینه از آب، موجب بهره‌مندی از فعالیت‌های اقتصادی مناسب و ساماندهی اقتصاد می‌شود و با مصرف درست و بهینه‌ی آب و هدایت آن به بخش کشاورزی، می‌توان بسیاری از مواد غذایی مورد نیاز در ایران را تأمین کرد.

 پیش‌بینی محققان دانشگاه کلرادو، حاکی است که ذخایر آب شیرین جهان هر سال کاهش می‌یابد و تا ٢۵ سال دیگر نیمی از جمعیت جهان با مشکل کمبود آب شیرین مواجه خواهند شد. در حال حاضریک سوم جمعیت دنیا در نقاطی زندگی می‌کنند که آب کافی ندارند. در نواحی روستایی وضع به مراتب وخیم‌تر است و تنها ٢٩ درصد مردم به منابع آب دسترسی دارند و تعداد کسانی که از تاسیسات بهداشتی استفاده می‌کنند، حتی به ١٣درصد هم نمی‌رسد.

مجمع عمومی سازمان ملل متحد پیشتر اعلام کردە بود «نیمی از مردم جهان سوم حتی برای نوشیدن به آب پاکیزه دسترسی ندارند و با وجود این که سه چهارم بیماری‌های انسانی به دلیل فقدان آب سالم، می‌باشد، لذا ٧۵ درصد مردم جهان سوم از داشتن آب بهداشتی محرومند».

بر پایه‌ی تخمین‌های سازمان بهداشت جهانی، ٨٠ درصد بیماری‌هایی که گریبان‌گیر انسان است، مستقیما با آب در ارتباط هستند. اگر آب آشامیدنی سالم در اختیار همه‌ی انسان‌ها باشد، بی شک مرگ و میر کودکان از بیماری‌های مختلف از جمله اسهال به نصف کاهش پیدا خواهد کرد.

 

میزان بارندگی سالانە در جهان

میزان متوسط بارندگی سالانه در اروپا حدودا  ٧۵٠ میلی متر، در آسیا ۵٠٠ میلی متر، در ایران ٢۵٠ میلی متر است، بنابراین در مقایسه با کشورهای پرباران، ایران از حداقل ریزش‌های جوی برخوردار است با توجه به تقسیم بندی‌های اقلیمی، ایران جزو مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می‌شود و تامین آب در چنین اقلیمی واقعا دشوار و پرهزینه است. 

عدم مدیریت حکومت، میزان و نوع استفاده‌ی آب در کنار تصرف‌های انسانی در محیط زیست همگی دست به دست هم داده‌اند تا ایران روز بە روز به بحران خشکسالی نزدیک‌تر شود. از سوی دیگر ناسا نیز در گزارش‌های متعددی هشدار داده که زمین به سمت کمبود آب پیش رفته است و دریاچه‌های بزرگ جهان در حال ناپدید شدن هستند.

اما انسان‌ها موظفند حتی یک قطره آب را بیهوده هدر ندهند لذا باید در چگونگی مصرف آب و در فعالیت‌های شخصی و روزانه در راستای صرفه‌جویی از آب پاکیزه مسئولانه و دل سوزانه عمل شود. همچنین با رشد جمعیت و گسترش شهرنشینی مصارف آبی افزایش یافتە و از سوی دیگر نیز اعداد و ارقام حکایت از گران بودن هزینه‌های تامین آب دارد.

 

سرانەی مصرف آب در ایران و دیگر کشورها

بر اساس گزارش‌های منتشر شدە، سالانه ۱۱ میلیارد متر مکعب بیلان منفی مصرف آب در ایران گزارش شده و این به آن معناست که شهروندان ایرانی نه تنها بیش از چند برابر سهمشان از منابع آبی تجدیدپذیر مصرف می‌کنند، بلکه به منابع تجدیدناپذیر نسل‌های آینده نیز دست درازی کرده‌‌اند.

در حالی که سرانه‌ی مصرف آب در برخی از کشورها ۷۰ لیتر در شبانه روز است، سرانه‌ی مصرف آب در ایران به ۲۵۰ لیتر می‌رسد و میزان مصرف در برخی روستاها حتی از مرز ۴۰۰ لیتر هم عبور کرده است.

در ایران سهم مصرف آب در بخش کشاورزی در حدود ۹۰ درصد، شرب ۸ درصد و صنعت و معدن ۲ درصد است، در صورتی‌ که در کشورهای توسعه یافته سهم بخش کشاورزی ۳۰ درصد، شرب و بهداشت ۱۱ درصد و سهم بخش صنعت و معدن ۵۹ درصد است. در بخش شرب و بهداشت، مصارف به دو بخش کلی خانگی و غیر خانگی تقسیم می‌شود. مصارف غیر خانگی شامل مصارف تجاری، صنعتی، عمومی و اداری، آموزشی و اماکن مذهبی، بنایی و آزاد و سایر است.

در ایران در بخش شهری میزان مصرف آب (آب فروش رفته+هدررفت ظاهری+ مصارف بدون درآمد) در سال در حدود ۵.۴ میلیارد متر مکعب است. از این میزان مصرف مقدار ۴.۳ میلیارد متر مکعب مربوط به مصارف بخش خانگی است، لذا با توجه به جمعیت تحت پوشش در مناطق شهری میزان سرانه‌ی مصرف آب یا همان میانگین مصرف آب به ازای هر نفر در روز برای کل مصارف ۲۲۴ لیتر به ازای هر نفر در روز و برای مصارف خانگی ۱۸۰ لیتر به ازای هر نفر در روز است.

سرانه‌ی مصرف آب به عوامل متعددی از جمله شرایط اقلیمی و وضعیت آب و هوایی، نوع فرهنگ هر منطقه، تعرفه و قوانین بازدارنده، تجهیزات کاهنده مصرف، وضعیت بهداشتی و غیره بستگی دارد و در کشورهای مختلف دارای ارقام متفاوتی است.

به طور کلی در اکثر کشورهای اروپایی به دلیل وجود زیرساخت‌های مناسب و قوانین بازدارنده و تعرفه‌های بالای آب میزان سرانه مصرف آب از ایران کمتر است. به عنوان مثال سرانه مصرف آب در کشور دانمارک (۱۵۹ لیتر در روز)، سوئد ( ۱۶۴)، پرتغال (۱۹۴)، اسپانیا (۲۰۰)، انگلستان (۱۵۳ لیتر در روز)، اتریش (۱۵۳ لیتر در روز)، ایرلند (۱۴۲ لیتر در روز)، فرانسه (۱۳۹ لیتر در روز)، آلمان (۱۲۹ لیتر در روز)، هلند (۱۲۹ لیتر در روز)، بلژیک (۱۱۲ لیتر در روز)، لهستان (۹۸ لیتر در روز)، فنلاند (۲۱۳) و ایتالیا (۲۱۳) است. در تعدادی از کشورها نیز سرانه مصرف آب بالاتر از ایران است، از جمله سوئیس (۲۵۲)، استرالیا (۲۶۸)، آمریکا (۲۹۵) و کانادا (۳۲۶) لیتر به ازای هر نفر در شبانه‌روز.

همانگونه که آمار نشان می‌دهد در بسیاری از کشورها که دارای منابع آبی بیشتری از ایران هستند و شرایط آب و هوایی مناسبی نیز دارند، سرانه مصرف آب از ایران پایین‌تر است، لذا در ایران ضروری است در راستای مدیریت بهینه منابع آب و دستیابی به وضع مطلوب در آینده و جلوگیری از بحران‌های احتمالی به دلیل کمبود منابع ارزشمند آبی، افزایش بهره‌وری آب از طریق اقداماتی همچون مدیریت تقاضا و مصرف آب و افزایش آگاهی‌های اجتماعی در اولویت مدیریت صنعت بزرگ آب و فاضلاب قرار گیرد.

بر اساس پیش‌بینی‌های بانک جهانی و سازمان ملل متحد، تا سال ۲۰۲۵ میلادی، دو سوم جمعیت جهان با کمبود آب مواجه می‌شوند و از همه مهمتر اینکه سرانه‌ی آب در کشورهای خاورمیانه تا سال ۲۰۲۵ به نصف کاهش پیدا می‌کند. اما با وجود هشدارهای جهانی برای بحران این مایع حیاتی، کشورهایی نیز وجود دارند که بیشترین آمار مصرف آب را در بخش صنعت و استفاده خانگی به خود اختصاص می‌دهند از جملە؛  چین، آمریکا، نیوزلند، برزیل و روسیه به ترتیب لقب پنج کشور پر مصرف آب را در جهان به خود اختصاص داده‌اند. هشدارهای جدی کم آبی باید مردم جهان را حساس کند تا با احساس مسئولیت بیشتری از منابع آب شیرین استفاده کنند.

 

الگوی مصرف آب در ایران و جهان

طبق آمار، مردم چین سالانه هزار و ۳۷۰ تریلیون لیتر آب مصرف می‌کند که آنها را در لیست کشورهایی با بیشترین مصرف آب در جهان قرار می‌دهد. در شهر پکن، پایتخت چین در سال ۲۰۱۶، حدود ۱۷۳ هزار لیتر آب به ازای هر نفر مصرف شد. در سال ۲۰۱۵، دولت چین یک برنامه بلندمدت به نام "Water ten" تصویب کرد که طبق آن باید شهروندان در سال‌های آینده میزان قابل توجهی از آب مصرفی خود را کاهش دهند. این کشور متعهد شد که تا سال ۲۰۲۰ میزان مصرف خود را به ۶۷۰ میلیارد لیتر آب در سال کاهش دهد.

موضوع قابل توجه دیگر اینکه بیش از ۸۰ درصد منابع آبی چین در جنوب آن واقع شده است، اما مناطق شمالی کشور وضعیت چندان مساعدی ندارند. بنابراین برای تأمین آب مصرفی و کشاورزی مناطق شمالی از جمله پایتخت این کشور، بزرگترین طرح انتقال آب جهان به طول ۱۲۷۶ کیلومتر اجرا شد. راه اندازی این طرح، نقش مؤثری در تأمین آب مورد نیاز صنایع، کشاورزی، کشتیرانی و همچنین آب مصرفی روزمره مردم داشت

اکنون چندین دهه است که ایالات متحده آمریکا، یکی از بزرگترین مصرف کنندگان آب در جهان بوده است. جمعیت ۳۰۰ میلیون نفری این کشور به طور متوسط سالانه حدود ۸۱۷ میلیارد لیتر آب مصرف می‌کند. در ایالت‌هایی مانند کالیفرنیا و تگزاس اغلب این مایع حیاتی برای آبیاری زمین‌های کشاورزی مصرف می‌شود، زیرا خشکسالی‌های زیاد این مناطق، بخش قابل توجهی از محصول را از بین می‌برد. در سواحل شرقی صنعتی این کشور نیز عمدتاً از آب برای تولید برق و گرما استفاده می‌شود.

نیوزلند، لقب سومین کشور پر مصرف آب را در جهان به خود اختصاص داده است. با افزایش پیشرفت‌های صنعتی و استفاده از آب برای تولید، مصرف این مایع حیاتی در نیوزلند افزایش یافته است. مردم این کشور روزانه حدود ۲۲۷ لیتر آب مصرف می‌کنند که این میزان، چهار برابر میانگین توصیه شده است. تقریباً ۷۰ درصد آب در این کشور صرف بهداشت شخصی و حدود ۲۰ درصد آن در آشپزخانه و برای شستن لباس مصرف می‌شود. با وجود منابع آبی قابل توجه در کشور نیوزلند، به دلیل شرایط زیست محیطی، کاهش باران، گرم شدن هوا و آلوده شدن منابع آب شیرین، اخیراً تأمین آب با کیفیت در این کشور مشکل مواجه شده است

برزیل، یکی دیگر از کشورهای پر مصرف آب در جهان است که به طور متوسط سالانه ۳۵۹ میلیارد لیتر آب مصرف می‌کند. دولت برزیل اخیراً در مورد کمبود آب به شهروندان هشدار داده است، زیرا مرفه‌ترین مناطق سائوپائولو، ریودوژانیرو و میناس ژرایس با بیش از ۳۲ میلیون نفر جمعیت، از ذخیره آب کافی برخوردار نیستند. در شرایط کنونی که برزیل مانند بسیاری از کشورهای جهان با بحران شیوع بیماری کرونا مواجه است، وضعیت خشکسالی نیز این کشور را با بحران دیگری مواجه کرده است.

بیشترین آسیب خشکسالی را مراکز کشاورزی در سائوپائولو و ماتو گراسو دیده‌اند. همچنین ذخایر آبی نیز که آب حدود ۷.۵ میلیون نفر را در شهر سائوپائولو تأمین می‌کند، به میزان زیر یک دهم ظرفیت آن کاهش یافته است. خطر قطع برق و کمبود آب، صنعت کشاورزی برزیل که ۳۰ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور را تشکیل می‌دهد، تهدید می‌کند.

کشور روسیه به طور متوسط سالانه ۲۶۸ میلیارد لیتر آب مصرف می‌کند. در سال ۲۰۱۷ مصرف آب بطری در این کشور افزایش پیدا کرد، زیرا کیفیت آب در بسیاری از نقاط کشور بسیار پایین بود. اگرچه یک پنجم منابع آب شیرین کره زمین در روسیه قرار دارد، اما توزیع یکنواخت آب سالم در این کشور مشکل ساز شده است. تحقیقات نشان می‌دهد که ساکنان مناطق قطب شمال، سیبری و شرق دور، روزانه بین ۱۲۵ تا ۳۴۰ لیتر آب مصرف می‌کنند که اغلب نیز آلوده است.

بنابر اعلام کارشناسان در بخش شرب، هر ایرانی دو برابر میانگین مصرف جهانی آب مصرف می‌کند. وزارت نیروی ایران روز شنبه، ۲۸ اسفند، اعلام کرد که بر اساس مصوبه دولت، مشترکانی که تا ۱.۵، دو، سه، چهار و بالاتر از چهار برابر الگوی تعیین‌شده، آب مصرف کنند، به‌ترتیب با ۵۰، ۷۵، ۱۰۰، ۲۰۰ و ۴۰۰ درصد افزایش تعرفه نسبت به سال ۱۴۰١مواجه خواهند شد.

بر اساس اعلام شرکت مهندسی آب و فاضلاب ایران، ۵۴ درصد از مشترکان در شهر‌ها در حال حاضر الگوی مصرف را رعایت می‌کنند، اما حدود ۴۰ درصد از مشترکان تا ۲ برابر الگو مصرف دارند و ۶ درصد از مشترکان که از آن‌ها با عنوان "بدمصرف" نام برده می‌شود، بیش از دو برابر الگو، آب مصرف می‌کنند.

همچنین داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد وضعیت تولید محصولات کشاورزی در کشور در دو سال گذشته کاهش یافتە است. طبق برآورد این مرکز، کل محصولات زراعی در ایران در سال ۱۴۰۰ در مجموع کشت دیمی و آبی برابر با ۵۷ میلیون و ۸۳۷ هزار تن بوده که نسبت به سال ۹۷ تقریبا ۹.۵ درصد افت داشته‌ است.

براساس این آمار، تولید گندم در سال ۱۴۰۰ معادل ۱۰ میلیون و ۴۴۰ هزار تن بوده و برنج هم به عنوان سومین گروه مهم که تنها کشت آبی دارد، در این مقطع با افت ۷ درصدی، تولیدی برابر با ۱ میلیون و ۸۲۰ هزار تن داشته‌ است.

مرکز آمار ایران اعلام کردە است «یکی از دلایل کاهش تولید محصولات کشاورزی، افزایش هزینه‌ها برای کشاورزان بوده و دیگری کمبود آب و بارش باران و خشکسالی می‌باشد».