زنان یمنی در تلاش‌اند تا شکوه سابق قهوه معروف "موکا" را احیا کنند
کشت قهوه که یکی از منابع اقتصادی مهم یمن به شمار می‌رود، طی سال‌های اخیر به دلیل شرایط نامساعد آب و هوایی کاهش چشمگیری داشته است.
رانیا عبدللە
یمن- کشاورزان یمنی برای بازگرداندن جایگاه جهانی قهوه معروف یمن با کیفیت بالا تلاش می‌کنند. این قهوه که به دلیل طعم منحصربەفردش سه دهه بر بازار جهانی حکمرانی می‌کرد، اخیرا به دلایلی چون شرایط آب و هوایی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. با وجود رکود کشت قهوه، ابتکارات مردمی گسترده‌ای در یمن برای احیای موقعیت قهوه یمن در عرصه جهانی دیده می‌شود.
بر اساس مطالعه‌ای که توسط محقق یمنی، اروی عبدالله خطابی، در مقاله‌ای پژوهشی با عنوان "تجارت قهوه یمن" انجام شده است، یمن به عنوان خانه اصلی و اولین کشتزار درخت قهوه شناخته می‌شود. کشت قهوه در چندین منطقه یمن از جمله بنی مطر گسترش یافته است. همچنین روستاهای منطقه تعز،مناطق الحیمه الداخلیه و الحیمه الخارجیه در غرب پایتخت صنعا، و دو منطقه بورا در استان حدیده در غرب یمن از دیگر مناطق کشت قهوه در این کشور هستند.
علیرغم اهمیت اقتصادی قهوه، کشت آن در یمن نسبت به کشت درخت قات عقب کمتر است. این مسئله به دلیل شرایط اقلیمی نامساعد که بیشتر زمین‌های کشاورزی را تحت تأثیر قرار داده و همچنین عدم علاقه و تشویق کافی کشاورزان به کشت درخت قهوه از سوی وزارت کشاورزی و آبیاری یمن است. ارائه خدمات حمایتی می‌تواند کشاورزان را ترغیب به ادامه کشت قهوه کند.
زنان، قهوە می‌کارند
آمنه قاسم، یکی از کشاورزان روستای بنی حماد در یمن تشریح کرد: کشت قهوه به دلیل کمبود منابع آب‌های زیرزمینی و کاهش بارندگی نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده است. اکنون در مقایسه با سال‌های پیش بە مقدار قابل توجهی، کمتر قهوه درو می‌کنیم.
آمنە قاسم معتقد است مهمترین راهکار برای بهبود کشت قهوه به منظور برداشت محصول و صادرات آن، صرفه‌جویی در مصرف آب از طریق احداث مخازن ذخیره‌سازی آب باران است. به گونه‌ای که آب کافی برای آبیاری درختان قهوه فراهم باشد. همچنین مراقبت از درختان و مبارزه با حشرات مضر، تهیه تجهیزات و آموزش کشاورزان زن و مرد از دیگر راه‌های افزایش تولید است. آمنە قاسم بیان می‌کند: ما زنان با دقت از کاشت تا برداشت و خشک کردن میوه‌های قهوه پس از رسیدن به بلوغ لازم، از درختان مراقبت می‌کنیم. سپس مرحلە پوست‌گیری و پاکسازی قهوه را بە انجام می‌رسانیم.
آمنه قاسم، درخت قهوه را یکی از افتخارات مردم یمن می‌داند و امیدوار است نیمی از مزارع به کشت قهوه و نیم دیگر به کشت ذرت اختصاص یابد. وی معتقد است چنین تنوعی در الگوی کشت محصولات کشاورزی می‌تواند باعث بهبود وضعیت اقتصادی کشور شود.
او در ادامە سخنانش اعلام کرد: اگر به کشت قهوه توجه شود، زمین فرزندانمان را به بهترین شیوە هدایت می‌کند.
یک ملیون درخت قهوە
علیرغم مشکلات موجود، کشت قهوه در یمن شروع به بازگشت و توسعه نسبی کرده است. از جمله اقدامات انجام شده برای گسترش کشت قهوه، راه‌اندازی انجمن تعاونی کشاورزی بنی سنان در اوایل ماه مارس ٢٠٢٣ است.
همچنین پروژه کاشت یک میلیون اصله درخت قهوه تا سال ٢٠٢۵ در استان تعز در دست اجراست که فرصت مناسبی برای احیای کشت قهوه موکا در یمن فراهم می‌کند.
جشنواره قهوه یمن با شعار «شاخه قهوه شاخه زیتون را در آغوش می‌گیرد» در پایان ماه اکتبر در شهر موخا برگزار شد. در این جشنواره مقالات و پژوهش‌های متعددی ارائه شد که از آن جمله می‌توان به مقاله‌ای از دکتر اشراق هایل با موضوع «نقش زنان در دستیابی به توسعه کشاورزی، بازاریابی و تجارت قهوه در یمن» اشاره کرد. هدف از ارائه این مقاله، نشان دادن نقش اقتصادی و توسعه‌ای زنان یمنی در زمینه کشت، تجارت و بازاریابی قهوه و تأکید بر اهمیت فعالسازی نقش آنان در این عرصه بود.
طبق این مقاله، نقش اقتصادی و توسعه‌ای زنان و تأثیر آنها بر تغییرات پس از انقلاب سال ۲۰۱۱ بررسی شده است. انقلاب موجب شد زنان با افزایش مشارکت در عرصه‌های مختلف زندگی و فعالیت‌های شغلی که پیشتر منحصر به مردان بود، کارآمدتر شوند. در حالی که پیش از این مشارکت اقتصادی و کارآفرینی زنان در جامعه یمن ننگ تلقی می‌شد، اکنون آنها نقش اساسی در مدیریت زنجیره ارزش قهوه ایفا می‌کنند.
به گفته دکتر اشراق هایل، علیرغم نقش تأثیرگذار زنان یمنی در تمام مراحل تولید قهوه، این مشارکت در مراحل پایانی کاهش می‌یابد.
او بیان می‌کند: «با وجود اینکه ٧۵ درصد عملیات کشاورزی در بخش قهوه یمن به زنان وابسته است، مشارکت آنها در مرحله تولید به تدریج به ٧٠ درصد کاهش می‌یابد. در مرحله بازاریابی و مدیریت نیز حضور زنان به طور چشمگیری کم می‌شود و به سختی به ۵ درصد می‌رسد.»
دکتر اشراق هایل در مقاله خود بر نقش بزرگ زنان روستایی در تولیدات کشاورزی به ویژه کشت قهوه تأکید کرده است.
وی ادغام زنان به عنوان یک منبع انسانی و مشارکت‌کننده اصلی در توسعه جامعه یمن، به ویژه در مناطق روستایی و کشاورزی را ضروری دانسته و خواستار تشویق سازمان‌های مختلف برای حمایت هرچه بیشتر از زنان روستایی و ارتقای مهارت‌های آنان در زمینه کشت قهوه از طریق آموزش و معرفی روش‌های نوین شده است. همچنین توانمندسازی زنان برای مالکیت و مدیریت زمین و بهبود نیازهای کشاورزی را مورد تأکید قرار داده است.
از جمله پیشنهادات وی می‌توان به افزایش آگاهی متخصصان قهوه در مورد نتایج تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش به منظور ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب برای زنان، حمایت از دولت در تدوین استراتژی بخش قهوه با توجه به بازاریابی و قیمت‌گذاری، و نیز صدور قوانین مناسب برای حمایت از زنان در تولید و بازاریابی قهوه اشاره کرد.
وی همچنین بر اهمیت توانمندسازی زنان برای مالکیت و مدیریت زمین، ارائه خدمات آموزشی و حمایت مالی، و بهبود نیازهای کشاورزی تأکید دارد.
ترویج و افزایش آگاهی در خصوص تولید قهوە
روزنامه‌نگار هنادی انعم درباره جشنواره قهوه یمن تشریح کرد: «این جشنواره یک رویداد منحصربەفرد است که سالانه در برخی استان‌های یمن برگزار می‌شود و به ترویج فرهنگ و میراث یمن کمک می‌کند. همچنین بر اقتصاد یمن تأثیر مثبت داشته و موجب ترویج گردشگری داخلی و خارجی و جذب گردشگر می‌شود.»
همچنین حنا جمیل، رسانه‌نگار یمنی، اظهار داشت: «جشنواره قهوه یمن به منظور گسترش آگاهی از اهمیت کشت قهوه برگزار می‌شود، زیرا در گذشته یکی از مهمترین منابع اقتصادی یمن به شمار می‌رفته است.»
حنا جمیل معتقد است با توجه به شرایط فعلی کشور، علاقه کمتری به کشت درخت قهوه وجود دارد. برگزاری جشنواره‌هایی مانند جشنواره قهوه یمن، اهمیت قهوه را به ویژه نزد کشاورزان بازمی‌گرداند و آنها را تشویق می‌کند تا دوباره به کشت این محصول روی بیاورند.
وی بیان می‌کند: چنین جشنواره‌هایی موجب افزایش علاقه به کشت قهوه می‌شود که قطعا اقتصاد پررونقی را برای کشاورزان و به طور کلی برای یمن به ارمغان خواهد آورد.
غزە سامعی وکیل دادگستری، جشنواره قهوه یمن را یکی از مهمترین جشنواره‌هایی می‌داند که اخیراً برگزار می‌شود.
وی بیان می‌کند: برگزاری این جشنواره در شرایط کنونی برای جهانیان بسیار حائز اهمیت است تا بدانند سرزمین اصلی و زیستگاه بومی درخت قهوه منطقه موکا در یمن است. موکا منبع اصلی تولید قهوه باکیفیت در جهان بوده و قهوه آن به تمام نقاط جهان صادر می‌شود. این جشنواره برای آگاهی مردم از اهمیت درخت قهوه و زیستگاه اصلی آن برگزار می‌شود.
