رجاء خیرات

مراکش - انجمن «روشنایی برای زنان» در اقلیم الحوز مراکش، با هدف تقویت قابلیت‌ها و توانمندسازی اقتصادی زنان و گسترش نقش آن‌ها در جامعه فعالیت می‌نماید. این انجمن، برنامه‌های گوناگونی از جمله آموزش‌های رفع بی‌سوادی تا پروژه‌های توسعه‌ای را به اجرا درمی‌آورد.

از زمان تأسیس خود در سال ١٩٩٩، انجمن «روشنایی برای زنان» متعهد به بهبود شرایط زنان روستایی در اقلیم حوز واقع در شهر مراکش شده است. این انجمن از طریق فعالیت‌هایی چون کار، ترغیب و آموزش، در جهت ارتقاء وضعیت زنان کوشا بوده است. زهراء اد علی، رئیس و فعال حقوقی این انجمن، بیان داشت: «ابتدا تمرکز ما بر آموزش زنان بیسواد در میان  روستایان بود. پس از آن، دریافتیم که توانمندسازی اقتصادی می‌تواند آن‌ها را از انزوا بیرون آورده و به توسعه مهارت‌های خود برای دستیابی به استقلال مالی تشویق کند.»

در ارتباط با آغاز فعالیت انجمن، زهراء اد علی توضیح داد: «مأموریت انجمن در آغاز کار آسان نبود و نیازمند صبر و پشتکار فراوان برای دستیابی به موفقیت بود. به خصوص که زنان روستایی برای مدت‌های طولانی به این باور رسیده بودند که وظایفشان تنها به ماندن در خانه و انجام دادن وظایف سنتی محدود می‌شود. با این حال، با ایجاد فرصت‌های جدید برای ارتباط، از جمله ترتیب دادن کلاس‌های سوادآموزی، ما توانستیم درون انجمن، اهمیت توانمندسازی اقتصادی زنان را مطرح کرده و به راه‌اندازی پروژه‌های درآمدزا بپردازیم که به طور قطع نگرش آن‌ها به نقش‌هایی که می‌توانند در خانواده‌هایشان ایفا کنند را دگرگون ساخت. این کلاس‌ها مربیان انجمن را قادر ساخت تا زنان را به شرکت در کارگاه‌های آموزشی در زمینه‌های متنوع تشویق کنند، و در نتیجه توانایی‌های آن‌ها را برای توسعه مهارت‌هایی که در صنایع دستی و حتی در کشاورزی و پرورش طیور به دست آورده بودند، تقویت نمایند.»

زهراء اد علی بر این نکته تأکید کرد که صرف ارائه حمایت مالی و کمک‌های انسانی به زنان آسیب‌پذیر و فقیر اقلیم حوز، نمی‌تواند جایگزینی برای ایجاد توسعه واقعی و ادغام کامل زنان در جامعه باشد. این موضوع به ویژه در دوران پس از وقوع زلزله در سپتامبر ۲۰۲۳ ملموس بود، جایی که منطقه شاهد جریان بی‌سابقه‌ای از کمک‌های انسانی بود. در آن دوره، زنان متوجه شدند که بدون توسعه محلی پایدار، مقابله با بحران‌های ناشی از فاجعه طبیعی که به کمبود مسکن و فرصت‌های شغلی انجامید، دشوار است.

در رابطه با آموزش و راهنمایی‌های ارائه شده توسط انجمن به زنان، وی بیان کرد: «انجمن ما توانسته است بیش از ۸۰۰ انجمن و تعاونی را تاسیس کند. دستیابی به این موفقیت مدیون آموزش‌ها و راهنمایی‌هایی است که به فرزندان پسر و دختر اقلیم داده شده‌اند. آن‌ها خود بر پایه‌گذاری انجمن‌های محلی پافشاری کرده‌اند که اکنون به طور فعال در فرآیند توسعه محلی مناطق خود شرکت می‌کنند و به تامین نیازهای اساسی ساکنان خود از قبیل آموزش کودکان، تامین آب آشامیدنی سالم و آسفالت کردن جاده‌ها می‌پردازند.»

زهراء اد علی تأکید کرد که از زمان تأسیس، انجمن به دنبال تقویت توانمندی‌های زنان و توانمندسازی اقتصادی آنها بوده است. وی گفت: «این هدف تنها با بنا نهادن اعتماد بین انجمن و زنان امکان‌پذیر بود. به یاد دارم که در ابتدا، هنگام بازدید از روستاهای کوهستانی، تنها با مردان ملاقات می‌کردیم در حالی که زنان در پس‌زمینه مانده و تنها غذا و نوشیدنی برای ما می‌آوردند. با گذر زمان، متوجه شدیم که زنان با نسبت بالاتری نسبت به مردان در استقبال از ما شرکت می‌کنند. این تغییر ما را بر آن داشت تا با انگیزه بیشتری به سمت دستیابی به اهداف مورد نظرمان حرکت کنیم که شامل خارج کردن زنان روستایی از انزوا و تشویق آن‌ها به توسعه مهارت‌های خود و تبدیل آن‌ها به پروژه‌های درآمدزا می‌شد.»

وی اضافه کرد که با استفاده از دروس آگاهی‌بخشی که توسط مربیان انجمن ارائه می‌شد، زنان توانستند فراتر از سطح دروس سوادآموزی پیش رفته و به دیدگاه‌های گسترده‌تر و جامع‌تری دست یابند. این رویکرد جدید که به مشارکت فعال زنان در توسعه محلی معطوف بود، شامل تفکر مشترک، تعیین اولویت‌ها و شناسایی نیازهای اساسی می‌شد، که در نهایت به تدوین برنامه‌هایی برای دستیابی به این اهداف منجر شد.

زهراء اد علی با تاکید بر اینکه آموزش دروازه اصلی دستیابی به توسعه است، دختران را به ادامه تحصیل تشویق کرد. در سال ۲۰۰۱، اولین خانه‌ای را در شهر تحناوت، مرکز اقلیم، بنا نهاد تا دخترانی که از مناطق روستایی دوردست می‌آیند و به دلیل دوری از موسسات آموزشی، مجبور به ترک تحصیل یا ازدواج در سنین پایین و یا کار به عنوان خدمتکار شده‌اند، را پذیرا شود. زهراء اد علی تأکید کرد که دختران به همراه مادران‌شان در کلاس‌های سوادآموزی در انجمن «روشنایی برای زنان» حضور داشتند. این مشاهده موجب شد تا مسئله نداشتن سواد آنها مورد توجه قرار گیرد و به واقعیت تلخی پی بریم که بسیاری از آنها اصلاً به مدرسه نرفته یا تحصیلات خود را در مراحل اولیه قطع کرده‌اند. بنابراین، ایده تأسیس خانه‌ای برای پذیرش دخترانی که از مناطق دوردست می‌آیند و فراهم آوردن مأوا برای آنها تا بتوانند تحصیلات خود را ادامه دهند مطرح شد. تعداد این خانه‌ها در اقلیم حوز به بیش از پنجاه خانه رسیده است که علاوه بر مأوا، تغذیه و حمایت‌های لازم برای پیشبرد تحصیلات‌شان را نیز فراهم می‌کنند.

وی این استراتژی را به عنوان یکی از مهم‌ترین رویکردهایی معرفی کرد که در اقلیم برای مقابله با پدیده‌های ترک تحصیل دختران و ازدواج کودکان به کار رفته است. او توجه داد که در کلاس‌های سوادآموزی، مادران ابراز داشتند که نمی‌خواهند تجارب تلخ خود را در زندگی دخترانشان تکرار شود. آن‌ها تاکید کردند بر اینکه دختران باید تحصیلات خود را تکمیل کنند و به مراحل بالاتر برسند، چرا که آموزش به عنوان تنها راه فرار از ازدواج زودهنگام و کار در منازل شهری شناخته شده است. این امکانات با تشکیل شراکت‌هایی که انجمن با سایر نهادها برقرار کرده، فراهم آمده است.

زهراء اد علی بیان داشت که افتتاح «دار الحوز» در سال ۲۰۰۴ در مراکش، به منظور پذیرش دختران دیپلمه برای ادامه تحصیلات دانشگاهی، نقش قابل توجهی در ترغیب و تسهیل دسترسی آنان به آموزش عالی ایفا کرده است. او تأکید کرد که تاکنون بیش از صد دانشجو از این مؤسسه فارغ‌التحصیل شده‌اند، که شامل ۳۰ نفر فارغ‌التحصیل در مقطع کارشناسی ارشد و ۳۰ نفر در مقطع دکتری می‌باشد. این دستاوردها مرهون فعالیت‌های «دار الطالبه» است که به طور خاص برای دخترانی که علاقه‌مند به تکمیل تحصیلات دانشگاهی خود هستند، درهای خود را گشوده است. علاوه بر این، درصد قابل توجهی از این دانشجویان به طور سالانه به دانشگاه‌های بین‌المللی ملحق می‌شوند.

وی تصریح کرد که تأسیس «دور الأمومة» در اقلیم الحوز در سال ۲۰۰۸ یک نوآوری بی‌نظیر بود. این مؤسسه که در ابتدا با یک خانه آغاز به کار کرد، به شش خانه در چندین روستا توسعه یافت. «دور الأمومة» خدمات پزشکی لازم را به زنان باردار ارائه می‌دهد و در طول دوران بارداری و پس از آن، پشتیبانی می‌کند. این مراکز توانسته‌اند نرخ مرگ و میر زنان باردار را، به ویژه در میان آن دسته از زنانی که به دلیل شرایط دشوار جاده‌ها و مسیرهای کوهستانی قادر به دسترسی به بیمارستان‌های منطقه‌ای نیستند، کاهش دهند. علاوه بر این، این خانه‌ها شرایط بهداشتی مناسبی برای زایمان فراهم آورده‌اند.

وی با تأکید بیان داشت که «این پروژه از جمله مواردی است که انجمن «روشنایی برای زنان» در آن نقش داشته و به موفقیت استراتژی‌های توسعه محلی در اقلیم الحوز کمک کرده است. این تلاش‌ها به صورت هماهنگ با مؤسسات حقوقی و توسعه‌ای صورت گرفته‌اند. امید است که تلاش‌های بیشتری در این راستا انجام شود، به ویژه پس از زلزله‌ای که اخیراً منطقه را درگیر کرده و مشکلات جدیدی را برای زنان ایجاد نموده است. در این شرایط، نیازمندی‌های فراوانی برای زنان ظاهر شده که به تلاش گسترده‌ای برای دستیابی به آن‌ها نیاز دارد، به ویژه در زمینه تعاونی‌های زنانه که بیش از ۴۰ تعاونی وجود دارد و همگی به حمایت قابل توجه و پشتیبانی برای مشارکت فعال در اقتصاد اجتماعی و تضامنی نیاز دارند.»

زهراء اد علی تأکید کرد که برنامه‌های آگاهی‌بخشی به تنهایی برای بهبود وضعیت زنان روستایی کافی نیستند؛ زیرا لازم است به نیازهای استراتژیک این زنان با رویکردی مشارکتی پاسخ داده شود، که در آن ساکنین اقلیم الحوز و نهادهای دخیل در سیاست‌های عمومی نقش فعالی داشته باشند. افزایش توانمندی‌های اقتصادی و اجتماعی زنان تنها راه مؤثر برای خروج آن‌ها از چرخه فقر و حاشیه‌نشینی است. این هدف از طریق تدوین و اجرای برنامه‌های استراتژیک، با توجه به خصوصیات منطقه و قابلیت‌های طبیعی و مکانی آن، و همچنین برآوردن نیازهای اساسی زنان در حوزه‌های آموزش، سلامت، تربیت و راهنمایی محقق خواهد شد.

در خاتمه سخنرانی خود، زهراء اد علی خواستار کاهش نابرابری‌های اجتماعی شد و به تشویق سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اقلیمی پرداخت. وی بر اهمیت مشارکت فرزندان منطقه به عنوان یک اولویت مهم تأکید ورزید، زیرا اقلیم دارای قابلیت‌های طبیعی است که می‌تواند بستری برای سرمایه‌گذاری‌های گردشگری باشد و پشتیبانی از ساکنانی که در مناطق دورافتاده و به سختی قابل دسترسی زندگی می‌کنند، ضروری است. افزون بر این، بر لزوم توسعه برنامه‌های ویژه‌ای برای زنان روستایی تأکید کرد، زیرا سیاست‌های موجود توسط مبادرت ملی برای توسعه انسانی، افراد بالای سی سال را مستثنا می‌کند، که با خط مشی توسعه‌ای که این گروه سنی را شامل نمی‌شود، در تضاد است. زهراء اد علی بیان داشت که توسعه انسانی باید با نیازهای واقعی زنان هماهنگ شود، به خصوص آن‌هایی که سن‌شان از چهل سال فراتر رفته و دارای تجربه و مهارت‌های بیشتری برای موفقیت در پروژه‌هایی که نیازمند حمایت هستند، می‌باشند.