تأثیر تبعیض جنسیتی بر زندگی زنان؛ از انزوا تا حذف اجتماعی
تبعیض جنسیتی بر زنان اثرگذار است و عمدتاً موجبات محرومیت آنان از حقوق اساسی و انسانی را فراهم می‌آورد. این مسئله، مورد توجه و بررسی موسسات مدنی و فعالان حقوق زنان در جامعه قرار دارد که در پی یافتن و ارائه‌ی راهکارهایی برای رفع این چالش هستند.
اسماء فتحی
قاهره - با وجود پیشرفت‌های قابل توجه زنان در عرصه‌های سیاسی و عمومی و دستیابی آنها به موفقیت‌های چشمگیر، همچنان موانع قابل توجهی بر سر راه حضور آنها در اکثریت عرصه‌ها وجود دارد. این محدودیت‌ها عمدتاً ناشی از اندیشه‌های مردسالارانه حاکم بر فضاهای مربوطه است که بر تصورات و قدردانی از توانمندی‌های رهبری زنان تأثیر منفی می‌گذارد.
سلوی عادل (نام مستعار) در شروع گفت‌وگوی خود درباره تأثیرات تبعیض‌آمیزی که زنان تجربه می‌کنند، بیان کرد: «از کارم استعفا دادم و تصمیم گرفتم در خانه بمانم و به امور منزل بپردازم؛ زیرا دیگر قادر به تحمل محیط کاری که مردان بر آن مسلط بودند و ما را نسبت به خود کمتر می‌پنداشتند، نبودم.»
سلوی عادل تنها نمونه‌ای از زنانی نبود که تصمیم گرفته‌اند شغل خود را رها کنند تا از محیط‌های کاری مردسالارانه دوری جویند. بسیاری از زنان، برای فرار از نهادهایی که آنها را به صرف زن بودن نادیده می‌گیرند، ترجیح می‌دهند از این محیط‌ها خارج شوند و به جستجوی فضاهای کاری عادلانه‌تری بپردازند.
شایعات فراوانی در جامعه وجود دارد که با واقعیت همخوانی ندارند و اغلب، با تبعیض و نقض حقوق زنان در حوزه‌های عمومی همراه می‌شوند. این تصورات نادرست شامل باورهایی چون این است که زنان به دلیل داشتن نقش‌های مراقبتی، قادر به انجام کارهای طولانی‌مدت همچون مردان نیستند یا اینکه آنها در اداره کارهای خود تسلط کمتری دارند و در کنترل احساسات خود ضعیف‌تر از مردان هستند. این باورها، نه تنها نادرست بلکه موجب تقویت ساختارهای تبعیض‌آمیز در جامعه می‌شوند.
در حوزه خصوصی، زنان بسیاری همچنان مانند موجوداتی در درجه‌ای پایین‌تر از مردان مورد برخورد قرار می‌گیرند. این نابرابری‌ها بیشتر در تقسیم بار کارهای خانه، مسئله کودک همسری که به ترک تحصیل آنها منجر می‌شود، و محرومیت از تصمیم‌گیری‌های شخصی آنها نمود پیدا می‌کند. این موارد، نشان‌دهنده‌ی یک نظام پدرسالارانه است که حقوق و استقلال زنان را محدود می‌سازد و تأثیرات مخربی بر زندگی و رفاه آنها دارد.
سلوی عادل، با برگشت به خاطرات کودکی خود، بازگو می‌کند که چگونه محدودیت‌های جنسیتی بر زندگی او تأثیر گذاشته‌اند: «در کودکی آرزو داشتم مانند برادرم به خیابان‌ها بروم و فوتبال بازی کنم، اما دختران در روستای ما اجازه این کار را نداشتند. همچنین آرزو داشتم وکالت بخوانم، اما پدرم معتقد بود این شغل مناسب زنان نیست. در طول دوران تحصیل، همیشه با تهدید ترک تحصیل برای ازدواج روبرو بودم، اما من و مادرم با تلاش‌ها و حتی تحقیرهای فراوان توانستیم پدرم را قانع کنیم که اجازه دهد تحصیلاتم را ادامه دهم. در حالی که برادرم هیچ‌گاه با چنین محدودیت‌هایی مواجه نشد و تشویق می‌شد که بر تحصیلاتش تمرکز کند تا آینده‌ای روشن داشته باشد. در حالی که من و دیگر دختران به نگهداری خانه محکوم بودیم.»
سلوی عادل با احساسات قوی اضافه می‌کند: «برادرم آزادی داشت به دلخواه خود بازی کند، بیرون برود و هر رشته‌ای که می‌خواست انتخاب کند؛ اما من مجبور بودم فقط دستورات را اطاعت کنم. چرا که از دختران انتظار می‌رفت مطیع باشند، کارهای خانه را انجام دهند و همیشه خانواده و بعدها همسر و خانواده او را راضی نگه دارند. من هرگز این جملات را نپذیرفتم و همواره با آنها مخالفت می‌کردم.»
سلوی عادل در توضیح تجربیاتش در محیط کاری خود اشاره کرد که چگونه با پیش‌داوری‌هایی مشابه نگرش‌های پدرش مواجه شد. او می‌گوید: «هر بار که برای کار به بیرون می‌رفتم، با افرادی مواجه می‌شدم که مانند پدرم می‌اندیشیدند و فکر می‌کردند چون زن هستم، بار اضافی بر دوش کار خواهم بود. با این حال، من چندین برابر مردان تلاش می‌کردم تا اشتباه آنها در قضاوتم را ثابت کنم.» اما با گذر زمان، سلوی تصمیم گرفت از محیط کاری خود کناره‌گیری کند و در خانه بماند تا پروژه شخصی خود را دور از نفوذ جامعه مردسالار که بر اغلب مشاغل تسلط دارد، پیش ببرد.
هیام جنائنی، وکیل و مسئول واحد حمایت قانونی در ابتکار عمل «مونث سالم»، با اشاره به تجربیات زنان در مواجهه با تبعیض، مطرح می‌کند: «هیچ زنی وجود ندارد که در مرحله‌ای از زندگی خود، تبعیض را تنها به این دلیل که زن است تجربه نکرده باشد.» او تأکید می‌کند که این مسائل ریشه در فرهنگ همان جامعه‌ای دارد که زنان را موجوداتی پایین‌تر از مردان تلقی می‌کند.
هیام جنائنی با اشاره به تجربیات شخصی خود در مقابله با تبعیض جنسیتی در حرفه‌ای که انتخاب کرده بود، بیان می‌کند: «قبل از اینکه در رشته حقوق تحصیل کنم، در رشته رسانه تحصیل کرده بودم. وقتی وارد بازار کار شدم، متوجه شدم که به صورت ناعادلانه‌ای تنها در حوزه تبلیغات قرار گرفته‌ام. این موقعیتی است که بسیاری از دختران نیز با آن مواجه شده‌اند؛ زیرا به نظر می‌رسد که هیچ کس آنها را به چشم خبرنگار جدی نمی‌بیند، بلکه تصور می‌کنند که از آنها می‌توان برای جذب سرمایه‌های تبلیغاتی استفاده کرد.»
هیام جنائنی در ادامه توضیح داد که چگونه مخالفت با تبعیض‌های جنسیتی در حوزه تبلیغات موجب کنار گذاشته شدن او از کار شد. او بیان می‌کند: «رد کردن کار در حوزه تبلیغات به دلیل نپذیرفتن تبعیض جنسیتی و استثمار، باعث شد که از آن حوزه حذف شوم.» به همین دلیل، او تصمیم گرفت رشته تحصیلی خود را به حقوق تغییر دهد تا بتواند در آینده به عنوان وکیل فعالیت کند، با امید به اینکه در این مسیر جدید بتواند به مقابله با تبعیض‌های جنسیتی بپردازد.
هیام جنائنی بر این نکته تاکید کرد که رفتارهای تبعیض‌آمیز در اغلب محیط‌های کاری و با درجات مختلف وجود دارند. وی می‌افزاید که تجربیات تبعیض آمیزی که خود متحمل شده، دلیل اصلی داوطلب شدن او در مبارزه با این نوع مسائل است؛ زیرا او احساس می‌کند زنان بارهای سنگینی را به دلیل تبعیض‌ها تحمل می‌کنند. هیام جنائنی یادآور می‌شود که یکی از مهم‌ترین راه‌حل‌ها برای مقابله با این بحران، که منجر به حذف زنان از محیط‌های کاری می‌شود، ایجاد یک نهاد قانونی مبارزه با تبعیض است. این نهاد باید مطابق با آنچه در قانون اساسی مصر پیش‌بینی شده، فعالیت کند و شامل فعالیت‌های آگاهی‌بخشی درباره مسائل تبعیض‌آمیز و نحوه برخورد قانونی با آنها باشد.
عبیر احمد سید جمیل، وکیل دیوان عالی کشور، بر این باور است که تبعیض در حرفه وکالت یک پدیده رایج است. وی توضیح می‌دهد که موکلان اغلب مردان را بر زنان در این حرفه ترجیح می‌دهند، به ویژه در پرونده‌های کیفری، و این ترجیح‌ها معمولاً بدون توجه به شایستگی و دیگر معیارهای حرفه‌ای صورت می‌گیرد. وی همچنین اشاره می‌کند که رفتارهای تبعیض‌آمیز به وضوح در انتخابات نمایان می‌شود؛ علی‌رغم ورود زنان به عرصه سیاسی و دستیابی به موفقیت‌هایی در حوزه عمومی، آنها هنوز هم در حضور در کانون وکلا با موانعی مواجه هستند. این موانع عمدتاً ناشی از اندیشه‌های مردسالارانه حاضر در این محیط‌ها است که به طور مستقیم تأثیر منفی بر جایگاه و توانمندی‌های رهبری زنان می‌گذارد.
عبیر احمد سید جمیل نکات تلخی در مورد وضعیت وکلا و نامزدهای زن در ارگان‌های حقوقی و سیاسی مطرح کرد. وی تأکید می‌کند که تبعیض علیه زنان در کلیه ارگان‌هایی که با آنها سروکار دارند، از جمله ادارات امنیتی، رخنه کرده است. وی افزود: «تعداد کمی از دختران، به ویژه تازه‌کاران در حرفه وکالت، به دلیل رفتارهای تبعیض‌آمیز نسبت به این حرفه بدبین شده و به سمت شغل‌های دیگر می‌روند و از آرزوهای حرفه‌ای خود صرف نظر می‌کنند.» او همچنین اشاره کرد که زنانی که در انتخابات شرکت می‌کنند معمولاً پس از درک اینکه نمی‌توانند به موفقیت‌های قابل توجهی دست یابند، تلاش‌های خود را متوقف می‌کنند، که این امر بر حضور آنها در سطح کلی تاثیر منفی دارد و موانع بیشتری بر سر راه تحقق برابری جنسیتی ایجاد می‌کند.
عبیر احمد سید جمیل درباره یکی از تجربیات تلخ خود با تبعیض در حرفه وکالت گفت: «در یکی از پرونده‌هایی که وکالت آن را برعهده داشتم، زمانی که خانواده متهم به دادگاه آمدند، مورد سرزنش قرار گرفتم که چرا مادر متهم، به جای انتخاب یک وکیل مرد، یک زن را انتخاب کرده است. این سخنان تبعیض‌آمیز، برایم چالش بزرگی در طول دفاع از متهم به حساب می‌آمد.» او افزود: «با وجود این مشکلات، توانستم در نهایت حکم برائت برای متهم به دست آورم.»
عبیر احمد سید جمیل بر اهمیت قدرت نرم و نقش آن در تغییر دیدگاه‌ها و فرهنگ تبعیض آمیز تأکید می‌کند. او می‌گوید: «درام و دیگر اشکال هنری می‌توانند تأثیر مستقیمی در تغییر اندیشه‌های مردم و کاهش فرهنگ تبعیض آمیز داشته باشند.» وی همچنین بر این نکته تاکید می‌کند که توجه به این موضوع ضروری است، زیرا یکی از بزرگ‌ترین موانع فعالیت زنان و تداوم حضور آنها در عرصه‌های عمومی محسوب می‌شود.