شبنم توکلی

تهران - علم همواره روشنی‌بخش راه انسان‌ها بوده است. اگر بخواهیم نقش علم را در زندگی انسان‌ها بدانیم باید گفت از دنیای بی‌نهایت کوچک تا گستره‌ی زمین و جغرافیای آن به وسیله‌ی علم شناخته شدە است. همینطور دستیابی به حمل و نقل و ارتباطات سریع، کنترل و درمان بسیاری از بیماری‌ها،ساخت‌وسازهای محکم، تولید ابزارها و وسایل جهت سهولت انجام امور، کشف انرژی‌های نو و بسیاری دیگر از فناوری‌ها و اکتشافات به‌وسیله علم صورت گرفته است. توسعه و پیشرفت هر کشوری بدون شک متأثر از نیروی انسانی ماهر و دانشمند آن است که جهت امنیت ملی، توسعه اقتصادی جوامع امری ضروری است. حال آنکه فقدان علم و آگاهی در یک کشور ریشه‌ی فقر و گرسنگی بیشتر، موهومات و خرافات، عقب‌ماندگی و در نهایت تحت سلطه و مستعمره بودن آن خواهد بود. با مروری کوتاه به تاریخچه علم می‌بینیم که در بسیاری موارد زنان برخلاف مردان نقش کم‌رنگی درحوزه‌ی علم داشتندکه از دلایل عمده آن وجود موانع فرهنگی و اجتماعی از قبیل ازدواج زودهنگام، تبیعض‌های جنسیتی در بازار کار و انتظار از زنان در خانه می‌باشد.  با وقوع انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم و پس از آن رفته رفته حضور زنان در تحقیقات تجربی و آزمایشگاهی و تحصیلات آکادمیک گسترده‌تر شد از طرفی دیگر با گسترش رقابت در عرصه علم و فناوری در میان جوامع لزوم حضور زنان به عنوان بخش بزرگی از نیروی انسانی احساس می‌شد همینطور با هزینه هنگفتی که جوامع طی سال‌ها صرف آموزش زنان می‌کردند عدم به‌کارگیری و رها کرد مهارت و توانایی آنان امری منطقی نبود.

پ.م ٣۴ ساله دانشجوی دکترا از دانشگاه امیر کبیر است. او می¬گوید: قبل از هرچیزی باید بگویم دانشگاه نقش بسیار مهمی در زندگی زنان داشته است از آنجایی که با ورود زنان به دنیای آکادمیک گامی به‌سوی شکوفاسازی بخش بزرگی از استعدادهای نهفته زنان که فراتر از خانه‌داری و فرزندآوری است، برداشته شد به این ترتیب زنان با بعد دیگری از توانایی‌های خود آشنا شدند که لازم بود آن را پرورش دهند تا خروجی مناسبی از آن بدست بیاید. خروجی آن هم همان تولیدات علمی است. همیشه وقتی صحبت از تولیدات علمی می‌شود نخستین چیزی که به ذهنمان می‌رسد فضایی آکادمیک است چون تا زمانی که نیروی انسانی آموزش داده نشود مهارت و تخصصی برای تولیدات علمی درکار نخواهد بود.

پ.م در خصوص سهم مشارکت زنان از تولیدات علمی می‌گوید: یکی از شاخص‌های رشد و توسعه هر کشوری توان و ظرفیت علمی آن کشور است. وقتی صحبت از سهم زنان از تولیدات علمی می‌گردد معمولا شاهد مشارکت کم‌رنگی از حضور زنان هستیم یا بهتر اسن بگویم کمتر از نیمی از تولیدات علمی با مشارکت زنان انجام شده که بیشترین آن در حوزه زیست محیطی، بهداشت و علوم پزشکی و کمترین آن در حوزه هوافضا بوده است. حتی در دانشگاه‌ها هم می‌بینیم در برخی رشته‌ها مثل علوم انسانی یا علوم اجتماعی تعداد دختران بیشتر و در رشته‌هایی مثل ریاضی و فنی تعداد دختران کمتر است که البته اینها بی‌دلیل نیست وقتی انتظارات اجتماعی از یک زن در راستای مادر خوب بودن، پرستار خوب بودن است کاملا طبیعی است که دختران ما همواره نقش‌هایی برای خود در نظر بگیرند که تکامل کننده انتظارات باشد چون از همان کودکی به او یاد دادند که او باید پرستاری کند، خیاطی کند، آشپزی بلد باشد و... منظورم این نیست که اینها بد هستند اتفاقا برای هر انسانی فارغ از جنسیت او داشتن چنین مهارت‌هایی لازم است. منظورم این است که هیچوقت ما به دختربچه‌هایمان نمی‌گوییم باید مکانیک بلد باشد یا باید از کارهای ساختمانی سردربیاورد از طرفی دیگر اجتماع هم زمینه‌ساز همین وضعیت است انگار علومی که نیاز به تخصص بیشتری دارند و زمان و تلاش بیشتری را می‌طلبند مختص مردان است چرا که این مردان هستند که در خارج از خانه زمان بیشتری برای آموزش در اختیار دارند. انگار ما پیشاپیش این تفکر را پذیرفته‌ایم که هر کشف جدیدی هرگونه تولیدی توسط یک مرد صورت می‌گیرد و زن در مقام مصرف کننده است به دیگر عبارت علم را مردانه برای خود تعریف نمودیم که البته مدت‌هاست زنان دنیا در تلاش برای بازتعریف و تغییر آن هستند.

پ.م در خصوص راهکارهای افزایش مشارکت زنان می‌گوید: انجمن‌ها و تشکل‌های علمی تخصصی، فضایی برای فعالیت‌های علمی در اختیار زنان می‌گذارد در این تشکل‌ها معمولا زنان با موضوعات علمی روز دنیا، فعالیت‌های علمی زنان سایر نقاط دنیا، پژوهشگران مطرح زن جهان ، سیر رشد مشارکت علمی زنان آشنا می‌شوند و روحیه علم‌طلبی را در زنان بیدار کرده و آنان را تشویق به علم‌آموزی و مشارکت در تولیدات علمی می‌نماید بنابراین وجود چنین تشکل‌هایی خصوصا در دانشگاه‌ها اهمیت بسیاری دارد که همواره توسط خود زنان ایجاد می‌گردد. زنان باید خودشان دست به‌کار شوند باید از آن دیوار شیشه‌ای که به دور خود کشیده‌اند بگذرند و به خود باور داشته باشند که دنیا بیشتر از اینها به توانایی‌ها آنان نیاز دارد ما باید بیشتر از قبل نام زنان پژوهشگر را بشنویم زنانی که خود عامل تغییر خواهند بود و اختراعات و اکتشافات آنان تاریخ را دگرگون خواهد کرد.

او در پایان بر وجود شرایط لازم برای زنان تأکید کردە و می‌گوید: البته در اینجا باید یک نکته دیگر را هم ذکر کنم و آن وجود زمینه و شرایط لازم و مناسب برای مشارکت تمامی زنان است. دسترسی به آموزش که یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌های سرمایه انسانی است که بهره‌وری نیروی کار را افزایش می‌دهد و بدین وسیله انتشار دانش با سهولت بیشتری صورت می‌گیرد درحالیکه می‌بینیم در این عصر بسیاری از زنان ما در نقاط دورافتاده‌ی ایران هستند که امکان تحصیل برای آنان فراهم نیست و خیلی از زنان جوانی که بنا بر شرایط مالی از ورود به دانشگاه منصرف شده‌اند. درحالیکه یکایک آنان می‌توانستند بخش بزرگی از سرمایه انسانی ما باشند ما نباید از آنها غافل باشیم ارائه تسهیلات مالی جهت حمایت از دخترانی که بضاعت مالی ندارند می‌تواند راهکار خوبی باشد یا امکان تحصیل رایگان برای آنان.