روز جهانی مهاجران؛ رویاهای دست‌نیافتنی در برابر واقعیت تلخ
مهاجرت پدیده‌ای جهانی است و جنگ‌ها، درگیری‌ها، بلایای طبیعی و آرزوی زندگی در شرایط و واقعیت معیشتی بهتر، از مهم ترین انگیزه‌ها و دلایل پشت پرده آن به شمار می‌روند.
مرکز خبر- با توجه به اهمیت بحرانی مسئله مهاجرت در میان موضوعاتی که تاثیر عمیق انسانی، اجتماعی و اقتصادی دارند، روز جهانی مهاجران بر مشکلات پناهندگان، مهاجران و خطرات پیش روی آنها و همچنین علل پنهان مهاجرت و چالش‌های مربوط به آن متمرکز است.
مهاجران و مهم‌ترین دلایل پنهان مهاجرت
اصطلاح مهاجرت با اصطلاحات آوارگی و پناهندگی همپوشانی دارد و همه آنها به معنای ترک مکان سکونت و استقرار است. جغرافیای خاورمیانه بیش از هر نقطه دیگری از جهان در معرض مهاجرت قرار دارد. البته این اصطلاحات از نظر دلایل پنهان این ترک خانه و کاشانه و تبعات آن متفاوتند.
با توجه به همبستگی با مهاجرانی که بر اثر درگیری‌ها، ستم و بلایای طبیعی و تغییرات اقلیمی مجبور به ترک سرزمین‌های خود شده و درد و رنج فراوانی متحمل می‌گردند، بسیاری از سازمان‌های آسیایی در سال ١٩٧٧ خواستار آن شدند که مجمع عمومی سازمان ملل روزی رسمی را به منظور به رسمیت شناختن مشارکت‌های مهاجران و جلب توجه جهانی به آلام آنان اعلام نماید. در نتیجه مجمع عمومی در سال ٢٠٠٠ اعلام کرد که هجدهم دسامبر هر سال به عنوان روز جهانی مهاجران شناخته خواهد شد. مهاجران افرادی تعریف می‌شوند که بدون در نظر گرفتن وضعیت قانونی یا ماهیت حرکت یا انگیزه‌شان، کشور محل اقامت خود را تغییر داده‌اند.
طی دو دهه گذشته، شدت درگیری‌ها و جنگ‌ها و نقض گسترده حقوق بشر و تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی، میلیون‌ها نفر را مجبور به مهاجرت نموده است. مهاجران و پناهندگان ضعیف‌ترین و حاشیه‌ای‌ترین گروه‌ها در جهان به شمار می‌روند و معمولاً با بهره‌کشی، بدرفتاری و نژادپرستی مواجه می‌شوند و دسترسی بسیار اندکی به بنیادی‌ترین خدمات اساسی همچون مراقبت‌های بهداشتی و آموزش دارند. آنها مجبورند در مشاغل موقت یا غیررسمی با شرایط و مزایای نامطلوب کار کنند و امنیت شغلی ندارند.
دستیابی به واقعیت بهتر و مشاغل با دستمزد مطلوب، از دلایل اصلی مهاجرت‌های بین‌المللی و آوارگی است که با افزایش شکاف درآمدی میان کشورها رو به افزایش نهاده است.
همچنین، جنگ‌ها و درگیری‌ها نیز جزء دلایل اصلی مهاجرت محسوب می‌شوند. داده‌های سال ٢٠٢٢ کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان نشان می‌دهد که تعداد آوارگان داخلی حدود ۶٠ درصد از پناهندگان در سراسر جهان است. در سوریه، تعداد آوارگان داخلی تقریباً یک سوم جمعیت کشور است که بالاترین نسبت در جهان محسوب می‌شود. پس از سوریه، کلمبیا، یمن و افغانستان بیشترین آوارگان داخلی را دارند. همچنین اکثر مهاجران بین‌المللی نیز از سوریه هستند، البته تا قبل از درگیری روسیه و اوکراین که تعداد پناهندگان آن به حدود ٨ میلیون نفر رسید. در مورد مهاجرت، ونزوئلا نیز قابل ذکر است که ۵.۶ میلیون پناهنده بر اثر فقر، خشونت و بحران‌های سیاسی آن جا را ترک کرده‌اند که اکثریت آنها به جزیره‌ای در جنوب دریای کارائیب رفته‌اند.
در مسیرهای غیرقانونی و ناامن مهاجرت نیز، مهاجران شرایط طاقت‌فرسایی را از سوی قاچاقچیان متحمل می‌شوند. گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد در مقایسه با مردان، زنان و کودکان بیشتر در معرض بهره‌کشی، ربوده شدن، شکنجه و کشته شدن قرار دارند، در حالی که مجرمان دستگیر نمی‌شوند. از سال ٢٠١۴ که لیبی به یک نقطه عبور به اروپا تبدیل شد، تعدادی از مهاجران زن گینه‌ای در لیبی در بردگی جنسی گرفتار آمدند. در بحران مهاجرت سال ٢٠١۵ نیز، تعدادی دختر نوجوان نیجریه‌ای در فرانسه به شبکه‌های فحشا فروخته شدند. همین اتفاق نیز برای تعداد زیادی از پناهندگان اوکراینی که به فرانسه رفته بودند، رخ داد.
بسیاری از زنان مهاجر سوری در ترکیه در معرض آسیب‌هایی همچون تجاوز جنسی، خشونت فیزیکی و نژادپرستی قرار دارند و مجبور به برقراری رابطه جنسی، چه در داخل یا خارج از اردوگاه‌های احداث‌شده توسط AFAD (سازمان مدیریت بحران و اورژانس ترکیه) هستند. گزارش‌های منتشرشده در سال ٢٠١۶ حاکی از آن است که نوجوانان دختر سوری قاچاق و به مردان مسن عربستان سعودی، عراق و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس فروخته می‌شوند.
بر اساس گزارشات منتشرشده، تغییرات اقلیمی یکی از دلایل اصلی مهاجرت به شمار می‌رود. گزارش اخیر آوارگی ٢٣.٧ میلیون نفر از مهاجران اقلیمی را طی دهه گذشته تأیید کرده و بیشتر افراد تحت تأثیر این دلیل از مناطقی همچون شرق آسیا و اقیانوس آرام، جنوب و شرق آسیا، و آفریقا بوده‌اند. این گزارش پیش‌بینی می‌کند تا سال ٢٠۵٠ تعداد مهاجران اقلیمی از مرز یک و نیم میلیارد نفر عبور کند که مهم‌ترین محرک این مهاجرت، پدیده گرمایش زمین و رشد جمعیت است.
یکی از بارزترین نمونه‌های حاشیه‌نشینی که مهاجران آب‌وهوایی از آن متضرر می‌شوند، رویدادی باشد که در سال ٢٠١٣ به وقوع پیوست؛ زمانی‌که درخواست‌های پناهندگی مرتبط با بحران آب‌وهوایی از کیریباتی به نیوزیلند رد شد، چراکه مهاجرت ناشی از تغییرات آب‌وهوایی در کنوانسیون ژنو گنجانده نشده‌بود. مقامات ترکیه نیز بلایای طبیعی همچون زلزله‌ای که در اوایل سال جاری رخ داد را بهانه‌ای برای اجباری بازگرداندن حدود ۱۸هزار پناهجوی سوری قلمداد کردند. علاوه بر این، هزاران پناهجوی سوری را که به‌عنوان فراری پناهنده شده‌بودند به اجبار بازگرداندند. در مورد دیگری، ترکیه هزاران پناهنده سوری را که به دلیل درگیری بیش از یک دهه در سوریه مهاجرت کردە بوداد، به زور بازگرداند. تخمین زده می‌شود حدود ٣.۵ میلیون پناهنده سوری در ترکیه باشند. همچنین سازمان‌های بین‌المللی از آوارگی بیش از ۴٢ هزار نفر در شمال شرق لیبی به دلیل سیلاب‌های ماه سپتامبر گذشته خبر داده‌اند. ۵٠٠ کارگر مهاجر نیز مفقود شده و ۴٢٩ نفر دیگر جان باخته‌اند.
روز جهانی مهاجران باید به عنوان یک پلتفرم برای یادآوری رنج مهاجران و نه بهره‌برداری از درد و رنج آنها باشد
در سال ٢٠١۴، بیش از ۵٠ هزار مهاجر در مسیرهای ناامن و غیرقانونی مهاجرت جان خود را از دست دادند که بیش از نیمی از آنها در دریای مدیترانه غرق شدند. تا پایان سال ٢٠٢١، بیش از ٢٨٠ میلیون مهاجر بین‌المللی (حدود ٣.۵٪ جمعیت جهان) و ۵٩ میلیون آواره داخلی وجود داشت که در مقایسه با سال ٢٠٠٠ و رقم ٢.٨٪ رشد قابل توجهی داشته است. ٣١٪ مهاجران بین‌المللی در آسیا و اروپا ٢١٪، در آمریکای شمالی ۵٪ در آمریکای لاتین و دریای کارائیب و ٣٪ در اقیانوسیه زندگی می‌کنند. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل نیز اعلام کرده تعداد پناهندگان در سال ٢٠٢٢ به ٣۵ میلیون نفر از جمله ۵.٩ میلیون پناهنده فلسطینی رسیده است.
نقض حقوق مهاجران در مرزهای بین‌المللی و در کشورهای میزبان، در غیاب مدیریت مهاجرت مبتنی بر حقوق بشر، چه در سطح جهانی و چه ملی، به وفور مشاهده می‌شود. آنها بیشتر در معرض تبعیض، بهره‌کشی و حاشیه‌نشینی قرار دارند و از حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی همچون مراقبت‌های بهداشتی، مسکن و آموزش محروم می‌گردند. تمام این محرومیت‌ها به قوانین تبعیض‌آمیز و نگرش‌های ریشه‌دارِ پیشداوری و نفرت مرتبط هستند.
مهاجرت به خودی خود راه حلی دائمی محسوب نمی‌شود، همان‌گونه که در برخی گزارش‌های ترویج‌کننده آن ادعا شده‌است می‌تواند فرصت‌های شغلی مطلوبی فراهم آورد و میلیون‌ها نفر را از فقر شدید نجات بخشد و در نتیجه از منافع مهاجرت در دستیابی به توسعه پایدار بهره‌مند گرداند. با اتخاذ رویکردی مبتنی بر سیاست‌های عادلانه و کارآمد در حوزه مهاجرت کاری، از حقوق آنان و خانواده‌هایشان حمایت می‌شود تا مهاجرت یک انتخاب باشد نه یک اجبار. با توجه به وجود پناهندگان سوری، یاری رساندن به دستیابی به رشد اقتصادی آینده و جلوگیری از رکود آن در بسیاری از کشورهای اروپایی به ویژه آلمان، اقتصاد سوریه به میزان چشمگیری رکود یافته است که موجب بروز بحران اقتصادی فراگیر در سراسر این کشور گردیده است. علاوه بر مهاجرت، تعداد زیادی از افراد باتجربه و نیروی کار ماهر نیز کشور را ترک نموده‌اند. همچنین غارت منابع و کارخانجات صنایع مختلف در سوریه و قاچاق آنها به ترکیه، به ویژه از شهر حلب که یکی از مهم‌ترین شهرهای صنعتی سوریه محسوب می‌شود، روی داده است.
به مناسبت این روز هر ساله، مجموعه‌ای از برنامه‌ها در بسیاری از کشورهای جهان برگزار می‌شود تا حقوق بشر و بارزترین حقوق و آزادی‌های مهاجران و پناهندگان معرفی گردد. همچنین راهبردها و برنامه‌ریزی‌هایی جهت حمایت از آنان و مقابله با چالش‌های پیش رویشان شکل می‌گیرد. سمینارها و سخنرانی‌هایی نیز در خصوص مهاجران برگزار می‌گردد تا بر رنج‌ها و معضلات آنها از جمله نژادپرستی و قاچاق انسان تاکید شود. همچنین خواستار ممانعت از ترویج و تشویق مهاجرت می‌شوند، چرا که آن را سیاستی سازمان‌یافته از سوی برخی کشورهای غربی برای جلب نیروی کار جوان، ماهر و تحصیل‌کرده قلمداد می‌کنند. به مناسبت این روز، باید روزی برای اقدام و یادآوری به مقامات ذی‌ربط جهت یافتن راه حل‌های اساسی برای دلایل ریشه‌ای مهاجرت از جمله بیکاری و فقر میلیون‌ها نفر در سراسر جهان باشد. همچنین جنگ‌ها و درگیری‌هایی که مردم را مجبور به مهاجرت و در معرض استثمار، کشتار و قاچاق انسان قرار می‌دهد. این روز نباید جشن رنج‌های مهاجران باشد، بلکه باید پلتفرمی برای یادآوری مشقت‌های آنان و خواستار حقوق برابرشان همچون سایر انسان‌ها و تقویت سازوکارها و کنوانسیون‌های حامی صلح و امنیت بین‌المللی باشد.