پس از ٢۵ هزار مبتلا و ١٢٠ فوتی؛ آیا مراکش کنترل سرخک را از دست داده است؟
شیوع سرخک در مراکش یک چالش جدی بهداشتی و حقوقی ایجاد کرده است که نیازمند واکنش سریع و جامع دارد تا حق هر کودک مراکشی برای محافظت در برابر بیماری‌های قابل پیشگیری تضمین شود.
حنان حارت
مراکش – طی ماه‌های اخیر، مراکش شاهد شیوع گسترده بیماری سرخک بوده است، به‌طوریکه از سپتامبر ٢٠٢٣ تاکنون ١٢٠ نفر در پی ابتلا به سرخک جان خود را از دست داده‌اند و ٢۵ هزار مورد ابتلا به این بیماری ثبت شده است. این افزایش بی‌سابقه در مقایسه با سال‌های گذشته، پرسش‌هایی را درباره اثربخشی برنامه‌های واکسیناسیون و میزان آمادگی نظام سلامت برای مقابله با این بحران، به‌ویژه با توجه به نابرابری در ارائه خدمات بهداشتی بین شهرها و مناطق دورافتاده ایجاد کرده است.
شیوع بیماری سرخک ابتدا از منطقه سوس ماسه درعه در جنوب مراکش آغاز شد و سپس به مناطق دیگر، به‌ویژه مناطق فقیر و دورافتاده، که ساکنان آن برای دسترسی به خدمات بهداشتی اولیه با مشکلاتی مواجه هستند، گسترش یافت.
نادیا.ع، مادری که دو فرزند دارد، از شوکه شدن خود پس از ابتلای فرزند بزرگترش به سرخک با وجود دریافت همه دوزهای واکسن در زمان مقرر سخن گفت و با نگرانی پرسید: «اگر واکسن مؤثر است، پس چرا فرزندم بیمار شد؟ و چگونه می‌توانم از نوزادم که هنوز برنامه واکسیناسیونش کامل نشده، محافظت کنم؟»
این پرسش منعکس‌کننده نگرانی‌های واقعی بسیاری از خانواده‌های مراکشی درباره اثربخشی واکسن‌ها و سطح حفاظتی است که دولت با توجه به افزایش تعداد مبتلایان ارائه می‌کند.
با توجه به روند افزایشی موارد ابتلا، فاطمه التامنی، نماینده پارلمان، پرسشی کتبی را به وزیر بهداشت و حفاظت اجتماعی ارائه کرد. او در این پرسش به دلایل شیوع بیماری، توانایی نظام سلامت در مهار آن و اقدامات دولت برای کاهش گسترش آن پرداخت. وی همچنین بر ضرورت تشدید کارزارهای واکسیناسیون و آگاهی‌بخشی، و تقویت پوشش بهداشتی در مناطق آسیب‌پذیر تأکید کرد.
سازمان بهداشت جهانی تأکید کرده است که واکسن سرخک پس از دریافت دو دوز، بین ٩٣٪ تا ٩٧٪ اثربخشی دارد، اما محافظت آن به‌طور مطلق ١٠٠٪ نیست. این بدان معناست که برخی افراد ممکن است حتی پس از واکسیناسیون همچنان به بیماری مبتلا شوند.
چرا بیماری سرخک دوباره شیوع پیدا کرد؟
به گفته دکتر بهیجه العسری، پزشک عمومی، شیوع مجدد سرخک ناشی از کاهش نرخ واکسیناسیون است که یکی از پیامدهای غیرمستقیم همه‌گیری کووید-19 محسوب می‌شود. وی توضیح داد: «همه‌گیری کرونا برنامه‌های واکسیناسیون را در بسیاری از مناطق مختل کرد. برخی خانواده‌ها به دلیل ترس از ویروس یا محدودیت‌های قرنطینه، از تکمیل دوزهای واکسن خودداری کردند. این مسئله باعث کاهش ایمنی جمعی شد و شرایط مساعدی برای بازگشت بیماری‌هایی ایجاد کرد که تصور می‌شد تحت کنترل هستند.»
وی تأکید کرد: ویروس سرخک بسیار مسری است و می‌تواند ساعت‌ها در هوا و روی سطوح زنده بماند، که این امر انتقال آن را از طریق عطسه و سرفه، به‌ویژه در مکان‌های شلوغ، بسیار آسان می‌کند.
دکتر بهیجه العسری همچنین توضیح داد: کودکان و بزرگسالانی که واکسن سرخک را دریافت کرده‌اند، حتی در صورت قرار گرفتن در معرض ویروس، معمولاً علائم بسیار خفیفی را تجربه می‌کنند. این به این دلیل است که واکسن، سیستم ایمنی را تقویت کرده و آن را برای مقابله با ویروس آماده می‌کند و در نتیجه شدت بیماری را کاهش می‌دهد.
وی در ادامه‌ی صحبت‌های خود تأکید کرد: در این موارد، خطر بروز عوارضی مانند ذات‌الریه یا التهاب مغز تقریباً وجود ندارد و میزان مرگ‌ومیر در میان افراد واکسینه‌شده بسیار ناچیز است. علاوه بر این، واکسن نه‌تنها از فرد محافظت می‌کند، بلکه نقش مهمی در ایجاد ایمنی جمعی دارد، که باعث کاهش احتمال انتشار ویروس در جامعه می‌شود و از نوزادان و سایر گروه‌هایی که هنوز واکسیناسیون خود را کامل نکرده‌اند، محافظت می‌کند. وی با تأکید بر ایمنی و اثربخشی واکسن‌ها یادآور شد که مراکش بیش از ۴٠ سال تجربه در واکسیناسیون علیه سرخک دارد.
واکسیناسیون؛ مسئولیت دولت
اصل ٣١ قانون اساسی مراکش تصریح می‌کند که دولت موظف است مراقبت‌های بهداشتی عادلانه‌ای را برای همه شهروندان، ازجمله کودکان، فراهم کند.
دکتر بهیجه العسری با تأکید بر اینکه واکسیناسیون یک امتیاز نیست، بلکه حق اساسی هر کودک مراکشی است، از خانواده‌ها خواست تا دفاتر واکسیناسیون فرزندان خود را بررسی کنند و از تکمیل تمام دوزهای لازم اطمینان حاصل نمایند. وی افزود: «واکسیناسیون فقط یک اقدام پزشکی نیست، بلکه یک تعهد اجتماعی و یکی از ارکان عدالت سلامت است.»
وی در مورد تفاوت دسترسی به خدمات بهداشتی بین شهرها و روستاها، تأیید کرد: مشکل اصلی، فاصله زیاد مراکز بهداشتی از بسیاری از روستاهای دورافتاده است و با توجه به ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل در برخی مناطق این امر باعث می‌شود که دسترسی خانواده‌ها به این مراکز دشوار و پرهزینه باشد.
وی در ادامه توضیح داد: این شرایط باعث تأخیر یا حتی غفلت برخی خانواده‌ها در تکمیل برنامه‌های واکسیناسیون می‌شود، که خطر شیوع بیماری‌های قابل پیشگیری را افزایش می‌دهد. بااین‌حال، کارزارهای واکسیناسیون همچنان در حال اجرا هستند.
دکتر بهیجه العسری در مورد خطرات سرخک و عوارض آن، گفت: این بیماری می‌تواند به عوارض جدی مانند عفونت‌های حاد تنفسی و التهاب مغز منجر شود، که در برخی موارد باعث ناتوانی‌های دائمی می‌شود و بر اهمیت همکاری میان وزارت بهداشت، جامعه مدنی و رسانه‌ها تأکید کرد تا آگاهی در مورد ضرورت واکسیناسیون افزایش یابد و با شایعاتی که سلامت عمومی را تهدید می‌کنند، مقابله شود.
وی درباره شایعاتی که در بین برخی خانواده‌ها منتشر شده و ادعا می‌کنند که واکسن سرخک می‌تواند خود بیماری را ایجاد کند، توضیح داد: واکسن حاوی ویروسی بسیار ضعیف است که نمی‌تواند موجب بیماری واقعی شود. بلکه ممکن است تنها باعث افزایش جزئی دما یا بثورات خفیف شود، که این علائم طبیعی نشان‌دهنده پاسخ بدن به واکسن است.
آیا سرخک یک بحران در مراکش است یا یک مشکل منطقه‌ای؟
شیوع سرخک در مراکش نه تنها یک مشکل داخلی است بلکه می‌تواند در برخی مناطق دیگر نیز نگران‌کننده باشد. افزایش موارد ابتلا در مراکش، به‌ویژه در مناطق فقیر و دورافتاده، نشان‌دهنده وجود مشکلات در دسترسی به خدمات بهداشتی و واکسیناسیون است که تأثیرات آن فراتر از مرزهای مراکش ممکن است احساس شود. با این حال، مشکل اصلی به ضعف در سیستم واکسیناسیون و ایمنی جمعی برمی‌گردد که در بسیاری از کشورها و مناطق مختلف می‌تواند مشابه باشد.
دکتر بهیجه العسری در پایان صحبت‌های خود، از تمامی خانواده‌ها خواست تا با مقابله با شایعات غلط که تلاش‌های بهداشت عمومی را مختل می‌کند، همراه شوند.
براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، موارد ابتلا به سرخک در سطح جهانی در سال ٢٠٢٣ به میزان ٢٠٪ افزایش یافته است، که نشان‌دهنده مشکلات جدی در پوشش واکسیناسیون، به‌ویژه در کشورهایی است که با بحران‌های بهداشتی و اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کنند.
مناطق درگیر در نزاع‌ها از جمله آسیب‌پذیرترین مناطق هستند. در این مناطق، سیستم‌های بهداشتی دچار فروپاشی شده و کمبود منابع، و دشواری در اجرای کمپین‌های واکسیناسیون از مشکلات عمده‌ی این مناطق هستند. همچنین، شرایط زندگی سخت مانند آوارگی و ضعف خدمات بهداشتی باعث افزایش سرعت شیوع بیماری، به‌ویژه در کودکان می‌شود. کارشناسان بهداشت هشدار می‌دهند که ادامه این روند می‌تواند مانع دستیابی به هدف ریشه‌کن کردن سرخک تا سال ٢٠٣٠ شود.