"مهریە دیەی آزادی، جان و زندگی است"
با وجود مخالفت کنشگران با مهریە‌ی زنان، اما با وجود قوانین فعلی و سیستم مردسالار حاکم بر ایران مهریە را تنها راە قانونی حمایت مالی از زنان می‌دانند و معتقدند زنان با ازدواج بسیاری از حقوق خود را از دست می‌دهند و در شرایط فعلی تنها مهریە است کە می‌تواند جایگزین حقوق از دست رفتەی آنان باشد.
شهلا محمدی
مرکز خبر- مهریە از جنجالی‌ترین قوانین ایران است کە مورد بحث قرار می‌گیرد، در قانون اساسی و شرع مهریە چنین تعریف شدە است،" مالی است که در زمان جاری شدن صیغه‌ی عقد و نکاح طبق توافق قبلی زوجین و بر اساس قوانین اسلام و رسوم اجتماعی، مرد به زن پرداخت می‌کند یا مکلف به پرداخت آن می‌شود" و براساس مادە‌ی ١٠٨٢ قانون مدنی ایران " بە مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی کە بخواهد در آن بنماید."
بە رغم این قانون اما در واقع همان جملە‌ی معروف "مهریە را کی دادە کی گرفتە" بیشتر در مورد این مال صدق می‌کند چرا کە خلاهای قانونی در ایران عاملی برای عدم پرداخت مهر است و مرد پس از ازدواج خود را مقید بە پرداخت مهریە نمی‌داند، علاوەبر این زنان نیز تا هنگامی کە طلاق می‌خواهند آگاهی چندانی بر این حق قانونی خود ندارند و برای گرفتن آن اقدام نمی‌کنند.
قانون مهریە طرفداران و مخالفانی نیز دارد، ایران کە خود سیستم مردسالار و مبتنی بر قوانین شرعی است از هیچ تلاشی برای کاهش مهریە سرباز نزدە و خصوصا در سال‌های اخیر و با وجود مهریەهای سنگین کە گاهی بە چند هزار سکە نیز می‌رسد سعی بر آن نمودە تا قوانین بر نفع مرد تغییر کند. سال گذشتە مجلس ایران طرحی را تصویب کرد کە براساس آن در صورت عدم توانایی مرد در پرداخت مهریە بە زندان محکوم نمی‌شود. دولت و مجلس ایران این امر را تلاشی برای کاهش شمار زندانیان مهریە دانستەاند و از طرفی قانون "تعیین سقف مهریە" از دیگر قوانینی است کە دولت و مجلس برای کاهش مهریە در پیش گرفتند.
با وجود اینکە کنشگران حقوق زن در اصل مخالف مهریە هستند و آن را خرید و فروش زنان می‌دانند اما با وجود قوانین فعلی و سیستم مردسالار حاکم بر ایران مهریە را تنها راە قانونی حمایت مالی از زنان می‌دانند و معتقدند زنان پس از ازدواج، بسیاری از حقوق خود را از دست می‌دهند و در شرایط فعلی تنها مهریە است کە می‌تواند جایگزین حقوق از دست رفتەی آنان باشد.
نسرین افضلی کنشگر و جامعە‌شناس در گفت و گو با خبرگزاری زنان و با اشارە بە قیمت‌گذاری‌هایی کە برای جسم انسان شدە می‌گوید: مهریەهای کنونی نە تنها سنگین نیستند بلکە بسیار کم هستند، من اگر ۵٠٠ میلیون تومان بە شما بدهم در ازای چشمانت آیا بە من می‌دهید، ۵٠٠ میلیون تومان دیەی دو تا چشم است کە هیچ کس حاضر نیست دو تا چشمانش را با هیچ چیز عوض کند. وی در ادامە و با اشارە بە مهریە می‌گوید، " مهریە هم چنین است، مهریە دیەی آزادی زن است براساس قوانین ایران با ازدواج زن آزادی انسانی‌اش را از دست می‌دهد و بە شهروند درجە دو تبدیل می‌شود."
از سوی دیگر با توجە بە عدم آزادی زن در مورد انتخاب شغل و ادامە تحصیل نسرین افضلی معتقد است کە مهریە دیەی شغل، تحصیل و زندگی زن است و با ازدواج هرگونە حقی از وی گرفتە می‌شود پس با چنین استدلالی نمی‌توان گفت مهریەهای کنونی ارزش مادی برای زن خواهد داشت.
"مهریە دیەی از دست دادن فرزند شما است، در حالی کە مرد بدون اجازە‌ی مادر و بدون اطلاع وی می‌تواند فرزندش را بە خارج از کشور ببرد و یا وی را بە کشور برگرداند و مادر نمی‌تواند برای بازگرداندن فرزندش هیچ تلاشی کند چون مطابق قانون ایران بچە متعلق بە پدر است."
با توجە بە قوانینی کە براساس آن در صورت خیانت زوجی از سوی زن مرد می‌تواند زن را بە قتل برساند، نسرین می‌گوید مهریە دیەی جان زن است چون براساس قانون مجازات اسلامی اگر مرد گمان کند همسرش با مرد دیگری رابطە دارد می‌تواند وی را بە قتل برساند پس مرد می‌تواند هر لحظە زن را بە قتل رساندە و ادعا کند کە با مرد دیگری رابطە داشتە و بە وی خیانت کردە است.
هر چند کە براساس تعریفی کە از مهریە ارائە شدە است زن پس از ازدواج می‌تواند آن را بخواهد اما در واقع زنان پس از ازدواج مهریە‌ی خود را طلب نمی‌کنند و مهریە بە عنوان نسیە نیز شناختە شدە است، از سوی دیگر جامعە و سیستم در تلاش است تا زنان را از این حق مسلم خود کە بهای آزادی، جان و زندگی وی است بازدارد، این کنشگر حقوق زنان می‌گوید : "با توجە بە چنین تفاصیلی مهریە نە تنها بە نفع زن نیست بلکە بە ضرر وی است و تنها باعث بە وجود آمدن جوک‌های زن‌ستیز در جامعە شدە است."
با حذف مجازات کیفری مهریه، توازن بین حق طلاق و مهریه از بین رفتەاست و زن نمی‌تواند در ازای عدم دریافت مهریە طلب طلاق، حضانت و یا خروج از کشور داشتە باشد در حالی کە در گذشتە چنین نبودە و زن در ازای عدم دریافت مهریە می‌توانست حق طلاق، حضانت کودک و حق خروج از کشور داشته باشد.
"کاهش ازدواج، فرزندآوری و عدم سلامت روانی کودکان از جملە تاثیراتی منفی هستند کە اکنون مهریە و قوانین مهریە بر جای گذاشتە است."
جایگزین مناسب مهریە با وجود چنین قوانینی در ایران چیست؟
با وجود شرایط کنونی در ایران ازدواج کاهش یافتە و ازدواج‌های سفید بە گونەای رایج شدە کە خود مسئولان در این مورد ابراز نگرانی کردەاند، راەاندازی اپلیکیشن ازدواج در روزهای گذشتە دال بر ترس مسئولین حکومتی از کاهش آمار ازدواج در ایران است.
از سوی دیگر اعطای وام‌های میلیونی بە زوج‌های زیر ٢٢ سال و تشویق جوانان بە ازدواج با وعدەهای توخالی نشان بر کاهش ازدواج در ایران است کە مسئولین حکومتی دست بە دامن هر ترفندی برای افزایش ازدواج می‌شوند.
کاهش فرزندآوری نیز از دیگر دلایل ترس زوج‌ها از وضعیت موجود است و حکومت ایران تلاش می‌کند با تشویق زوج‌های جوان آنان را وادار بە فرزندآوری کند، برخی از کنشگران حقوق زنان ازدواج سفید و ازدواج موقت را جایگزین ازدواج رسمی می‌دانند، در همین رابطە نسرین افضلی می‌گوید: ازدواج سفید جایگزین مناسبی برای ازدواج رسمی است، زوج می‌توانند با هم زندگی کنند اما وارد ازدواج نشوند و کسانی کە نگرانی قانونی و شرعی دارند می‌توانند ازدواج موقت داشتە باشند، در ازدواج موقت دست زن بازتر است و می‌تواند مدت و نوع ازدواج را انتخاب کند کە آیا مخارج برابر یا از طرف مرد و یا زن باشد، در ازدواج موقت هیچ چیزی اجباری نیست و برعکس ازدواج موقت زن می‌تواند شناسنامە‌ی بچە را بە اسم خود بگیرد.
البتە با شرایط فرهنگی و اجتماعی خاص ایران ازدواج سفید و موقت برای همە‌ی اقشار جامعە ممکن نیست، پس در این صورت می‌توان بە شروط ضمن عقد اشارە کرد کە در آن زن می‌تواند همە‌ی شروط خود را اعلام و در دفاتر ثبت ازدواج بە ثبت برساند، از جملە مواردی کە در شروط ضمن عقد جایی می‌گیرد، حق طلاق، مسکن، تحصیل و اشتغال است کە زنان می‌توانند قبل از ازدواج این شروط را بیان و در عقد خود ثبت کنند.
البتە شروط ضمن عقد شامل بیش از ١٢شرط می‌باشد و زوج می‌توانند شروط دیگری نیز بر آن بیافزایند، اما بە گفتەی نسرین افضلی "حقوق دیگر همانند تنصیف اموال، حضانت کودک و حق خروج از کشور را می‌توان اسما نوشت اما هیچ پشتوانەی قانونی و قابلیت اجرایی ندارند."
وی در ادامە بە این موضوع اشارە می‌کند کە انگار بە دفاتر توصیە شدە تا شروط ضمن عقد را تنظیم نکنند و می‌گوید: یکی از مشکلات اصلی این است کە براساس قانون هر دفتر‌خانەای موظف است در صورتی کە مشتری بخواهد هر سندی کە مغایر با قانون نباشد را تنظیم کند و شرایط را برای افراد ذی‌نفع توضیح دهد اما بە دلیل شرایط بی‌قانونی در کشور، رفتارهای سلیقەای و مردسالاری شدید سردفترها کە علاقەای بە برابری زنان ندارند، دفاتر مقاومت می‌کنند و قانونی هم آنها را مجازات نمی‌کند. در حالی کە براساس قانون اگر دفترخانە سندی را اشتباە تنظیم کند یا از تنظیم سند سرباز بزند باید مجازات و دفتر نیز پلمب شود.
هدی عمید و نجمە واحدی از جملە کنشگرانی هستند کە بە دلیل برگزاری کارگاەهای آموزشی شروط ضمن عقد برای زنان بازداشت و بە اتهام‌های واهی همانند "جاسوسی برای کشور بیگانە" بە احکام سنگین مجازات شدند، چنین مجازات سنگینی برای کنشگران و فعالین مدنی و حقوق زن ترس حکومت از آگاەسازی زنان را نمایان می‌کند.
در روزهای اخیر معاون ساماندهی امور جوانان از بلاتکلیفی فرزندان حاصل از ازدواج ابراز نگرانی کرد و گفت این کودکان با مشکل جدی مواجە هستند چرا کە شناسنامە ندارند و در آیندە نمی‌توانند بە حقوق اولیە‌ی خود از جملە تحصیل و دیگر موارد قانونی دست یابند، اما نسرین افضلی معتقد است، "کودکان حاصل از ازدواج سفید مشکلی برای دریافت شناسنامە ندارند چرا کە قانونی برای عدم پرداخت شناسنامە بە کودکان حاصل از این گونە ازدواج‌ها وجود ندارد و مادر می‌تواند با نام خود برای کودک درخواست شناسنامەکند و کودک می‌تواند بە همە‌ی حقوق قانونی خود دست یابد. "