کارگران زن در بخش کشاورزی؛ افرادی زحمت‌کش و فراموش‌شده
زنان ٧٠ درصد از نیروی کار در بخش کشاورزی را تشکیل می‌دهند، اما دستمزد آنها حدود ۵٠ درصد کمتر از مردان شاغل در این بخش است. در این گزارش روایت‌هایی از داستان زندگی زنان کشاورز تونس را بیان کردەایم.
اخلاص حمرونی
تونس- این کشور اغلب به عنوان یک کشور پیشرو در زمینه حقوق زنان در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا شناخته می‌شود. اما با قدم زدن در مزارع و اراضی کشاورزی وسیع در نواحی داخلی تونس، نسبی و محدود بودن این واقعیت آشکار می‌شود. همچنین با گفت‌وگو با زنان کشاورزی که با انواع استثمار مواجه هستند، تصویری روشن‌تر از وضعیت به دست می‌آید.
در یکی از مزارع وسیع زیتون واقع در حومه شهر بوفیشە از استان سوسه(شهری ساحلی در فاصله ۱۴۰ کیلومتری از پایتخت)، گروهی متشکل از زنان به منظور چیدن محصول زیتون، زیر درختان مشغول به کار بودند. علیرغم هوای سرد، وزش بادهای تند و آثار بارندگی شب گذشته که همچنان قابل مشاهده بود، این زنان با استفاده از ابزارهای کمکی، به فعالیت خود ادامه می‌دادند. تعدادی از آنها به راحتی و آزادانه اقدام به گفت‌وگو نموده و اجازه عکس گرفتن را به ما دادند. در مقابل، عده‌ای دیگر با احتیاط بیشتری به صحبت پرداختند و برخی نیز اصلاً حاضر به طرح داستان زندگیشان نشدند؛ زیرا به گفته آنها، همکارانشان در این مزرعه پیش از این هر آنچه را که می‌شد بیان کرده بودند.
داستان زندگی کارگران زن در این مزرعه زیتون تا حد زیادی شبیه به یکدیگر است. اکثر آنها در شرایط دشوار اجتماعی زندگی می‌کنند و مجبور به تأمین معیشت خانواده خود هستند. این زنان در سرما، باران و گرمای سوزان آفتاب نیز مشغول به کارند. دستانشان از فرط کار زخمی شده و پاهایشان از گل و لای آغشته است که بزرگترین گواه رنج و زحمتی است که در فرایند برداشت زیتون متحمل می‌شوند. آنها بدون مرخصی یا تعطیلی، مجبور به ادامه کار و کسب درآمد هستند و تنها می‌توانند برای مدت کوتاهی استراحت کنند.
رنج‌ها و مشقت‌های روزانە
مریم سباعی ۶۰ ساله، اهل روستای قصرین، علیرغم مشقت و دردهای فرساینده ناشی از کار روزمره‌اش که تنفس را برایش به سختی امکان‌پذیر می‌سازد، از زندگی و رنج روزانه‌اش چنین می‌گوید: صاحب پنج فرزند هستم که دو نفر از آنها دانشجو بوده و هزینه‌های تحصیلی آنها به طور کامل بر عهدە من است.
مریم سباعی ضمن اشاره به تشابه وضعیت خود با سایر کارگران زن، اینگونه شرح می‌دهد: رنج و مشقت روزمره ما با پایان یافتن ساعات کاری پایان نمی‌پذیرد. اکثراً در معرض خشونت کلامی صاحب مزرعه و کارگران مرد هستیم و با برخوردهای تحقیرآمیز مواجه می‌شویم. علاوه بر این، استثمار در پرداخت دستمزد اندک ما و طولانی بودن ساعات کاری در فصل برداشت، از دیگر سختی‌هایی است که با آن روبرو هستیم. با وجود ۹ ساعت کار طاقت‌فرسا، مزد روزانه‌مان تنها ۱۰ دینار (معادل ۳ دلار) است که با توجه به واقع شدن خانه‌هایمان در حاشیه شهر، پس از چندین ساعت به منزل بازمی‌گردیم. البته صاحب مزرعه امسال ۲۵ دینار در روز (حدود ۷.۵ دلار) را وعده داده است.
وی در توضیح اینکه بیش از ٣٠ سال است که در بخش کشاورزی مشغول به کار است، چنین می‌گوید: شرایط اقتصادی و اجتماعی منطقه سکونتم، در نبود هرگونه کارخانه یا فرصت شغلی دیگر، مرا مجبور به انجام این کار کرده است.
وی با بیان این صحبت‌ها، به ناچار کار کردن در بخش کشاورزی به مدت بیش از سه دهه اشاره می‌کند.
١۵سال کار متمادی بدون داشتن مرخصی
عایشه تواتی، ۵۰ ساله و ساکن منطقه بوفیشە که سرپرستی سه کودک یتیم خردسال را برعهده دارد، می‌گوید: من هر روز صبح زود بیدار شده و پس از تهیه صبحانه و ناهار برای فرزندانم، خود را با لباس‌های گرم در برابر سرما محافظت نموده و با شتاب به نقطه جمع‌آوری کارگران می‌روم تا سوار وسیله نقلیه‌ای شوم که ما را به مزارع زیتون منتقل می‌کند. وی تصریح کرد: مزارعی که روزانه در آن کار می‌کنیم فاصله زیادی با محل سکونتمان دارد، بنابراین از کامیون‌های حمل بار برای رفت‌وآمد استفاده می‌شود که روزانه دو دینار بابت آن می‌پردازیم.
عایشه تواتی در ادامه سخنان خود، با لحنی تأسف‌آمیز چنین توضیح داد: طی ۱۵ سال گذشته، بدون هیچ گونه مرخصی و استراحتی، به طور پیوسته مشغول فعالیت بوده‌ام. زیرا می‌دانم روزی که در خانه بمانم به معنای از دست دادن درآمدم است و امکان یافتن کار دیگری برایم وجود ندارد.
مطالباتی سادە و ابتدائی
به نوبه خود، (ف.ب)، یک زن جوان بیست و چند ساله، تأیید کرد که ضرورت او را به کار در مزرعه ترغیب کرده است: این اولین بار است که در بخش کشاورزی برای تامین هزینه‌های زندگی کار می‌کنم، زیرا شرایط مالی خانواده‌ام سخت است.
وی که با برخی متون قانونی و همچنین با حقوق زنان آشنایی دارد، بیان می‌کند: گرچه قوانینی به ظاهر برای حمایت از زنان شاغل در بخش کشاورزی وجود دارد، اما من شخصاً آن قوانین را فاقد هرگونه کارایی می‌بینم. مصادیقی مانند پایین بودن دستمزد و طاقت‌فرسا بودن ساعات کاری، نشان از بی‌اثر بودن این قوانین دارد. علاوه بر این، زنان کارگر در این بخش مدام در معرض انواع مختلف آزار و خشونت قرار دارند.
(ف.ب) معتقد است که زمان اجرایی‌شدن و فعال‌سازی قوانین حمایتی برای کارگران زن فرا رسیده است، به ویژه اینکه خواسته‌های آنها بسیار ساده و بدیهی است. وی تأکید می‌کند: کار کردن در این حرفه، کاری بس مخاطره‌آمیز است که قربانیان زیادی برای امرار معاش و بهتر شدن شرایط زندگیشان این وضعیت را پذیرفته‌اند... شرایط نامناسب کاری به دلیل نبود پوشش‌های بیمه‌ای و سایر حقوق در حالیکه در باران و گرمای طاقت‌فرسا کار می‌کنیم، غیرقابل تحمل است. به علاوه، حتی حق توقف و استراحت هم وجود ندارد، نهایتاً اینکه برخی کارفرمایان نیز با کارگران بدرفتاری می‌کنند.
آمار زنان کارگر
بر اساس ارقام موسسه ملی آمار، ٣٢ درصد از زنان تونس در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و تقریباً ۶۵ درصد از آنها در سنین پایین تحصیل را رها کرده‌اند کە نرخ بی سوادی در میان زنان روستایی را به بیش از ٣٠ درصد می‌رساند.
بنا بر آمار انجمن حقوق اقتصادی و اجتماعی تونس، زنان ۷۰ درصد نیروی کار در بخش کشاورزی را تشکیل می‌دهند، با این حال مزد آنان حدود ۵۰ درصد کمتر از مردان شاغل در همین بخش است. همچنین تنها ۳۳ درصد زنان کارگر کشاورزی، تحت پوشش بیمه‌های اجتماعی قرار دارند که این میزان نیز به مراتب کمتر از کارگران مرد مشابه است. این آمار نشان می‌دهد که تعداد بسیار اندکی از زنان شاغل در بخش کشاورزی از حمایت‌های رفاهی و اجتماعی بهره‌مند هستند.
براساس مطالعه‌ای که توسط انجمن زنان دموکرات تونس انجام شده است، حدود ۶۰ درصد از زنان روستایی این کشور از مشکلات و ناراحتی‌های بهداشتی رنج می‌برند که عمدتاً ناشی از شرایط دشوار کاری آنهاست. دلیل اصلی این مسئله نبود مراکز بهداشتی مناسب در مناطق کم درآمدی همچون جندوبا، کف، قصرین و قصیفه بیان شده است.