هنر در محاصره مافیا؛ محدودیت‌ها و نقض حقوق فعالیت آزاد
هنرمندان مستقل در تمام حوزه‌های هنری با موانع گروه‌های وابسته به حکومت مواجه‌اند که مجوزها، نمایشگاه‌ها و تبلیغات را کنترل می‌کنند. شیدا فدایی می‌گوید تنها اتحاد هنرمندان مستقل می‌تواند آینده‌ای آزاد برای هنر رقم بزند.
ماریا قدیمی
سنه- برخی هنرمندان، تجربه محدودیت و چالش در فعالیت‌های خود را گزارش می‌کنند و می‌گویند گروه‌های مافیایی و افراد با نفوذ در برخی حوزه‌های هنری، دسترسی به مجوزها و فرصت‌های نمایش آثار را کنترل می‌کنند. این گروه‌ها درصد کمی از جامعه هنرمندان را تشکیل می‌دهند، اما نقش قابل توجهی در سازماندهی جشنواره‌ها، ورکشاپ‌ها، نمایشگاه‌ها و تبلیغات شهری دارند.
در مقابل، هنرمندان مستقل با سابقه و تجربه، اغلب در کارگاه‌های کوچک فعالیت می‌کنند و فرصت‌های محدودی برای دیده شدن یا توسعه حرفه‌ای دارند. انتخاب مستقل ماندن یا پیوستن به گروه‌های وابسته، می‌تواند تأثیری بر مسیر حرفه‌ای و تعامل هنرمند با جامعه داشته باشد.
شیدا فدایی، کاریکاتوریست شهر سنه، درباره افراد بانفوذ حوزه هنری می‌گوید: «افراد و گروه‌هایی که با هنر مرتبط هستند، در بخش کاریکاتور همه‌کاره‌اند و تمام مجوزها در دست آنهاست. در خانه کاریکاتور نیز افرادی هستند که به حکومت وصل‌اند و برنامه‌ریزی‌ها در اختیار آنهاست. هیچ کس جز گروهی که خودشان تعیین می‌کنند اجازه فعالیت ندارد؛ و این گروه هم نه شرافتمند، بلکه وابسته به سیستم است.»
او ادامه می‌دهد: «ما باید فضایی داشته باشیم که افراد بر اساس توانایی، لیاقت و فعالیت‌شان اجازه کار و ابراز وجود داشته باشند، نه بر اساس میزان وابستگی به سیستم. وجود گروه‌های مستقل و سالم که در حال فعالیت هستند، امیدبخش است. برخی از آنها موفق به برگزاری نمایشگاه‌هایی می‌شوند که هم از نظر کیفیت کار قوی و هم آزاد و مستقل‌اند و کسی نمی‌تواند بر آنها خرده بگیرد.»
شیدا اضافه می‌کند: «برخی هنرمندان فعالیت خود را انحصاری کرده و حوزه‌های هنری خاصی را در اختیار دارند و اجازه نمی‌دهند دیگران وارد آن شوند. این افراد معمولاً به سیستم‌های دولتی متصل نیستند، اما گسترش حرفه خود را به دیگران محدود می‌کنند. در مقابل، گروهی دیگر کاملاً به سیستم وابسته‌اند و برای فعالیت در صحنه هنری، یا باید به آنها ملحق شد یا از عرصه کنار رفت.
از سوی دیگر، اغلب افرادی که تحت حمایت سیستم هستند، نه تخصص واقعی دارند و نه رزومه‌ای قوی. از نظر فرم و تکنیک، ایرادات بسیاری دارند و شاید از دید عوام هنرمند به نظر برسند، اما هنرمندان واقعی نقدهای جدی بر کارشان وارد می‌کنند.»
تجربه‌های شخصی هنرمندان مستقل
من که در زمینه طراحی گرافیک و تبلیغات فعالیت می‌کنم، تاکنون مستقل بوده‌ام و تنها با مشاغل و فعالیت‌های اقتصادی کوچک، کارخانه‌ها و شرکت‌های شخصی همکاری داشته‌ام. نه برای تبلیغات افراد وابسته، نه شوراها و نه حتی ادارات. این انتخاب خودم بوده است. در عین حال، افرادی را می‌شناسم که با حمایت سیستم، تمام تبلیغات سطح شهر را در دست گرفته‌اند و کنترل تابلوها و بیلبوردها را به‌طور کامل دارند. در چنین فضایی، یک محیط سالم برای همه وجود ندارد؛ یا وابسته می‌شوی، یا در یک دایره کوچک محصور می‌مانی و امکان هیچ فعالیتی برایت باقی نمی‌ماند.
محدودیت‌ها و بسته بودن فضای هنری
در حوزه کاریکاتور و کارتون، من از شرکت در ورکشاپ‌های افراد وابسته خودداری می‌کنم و دنبال مجوزهایی که در دست آنهاست نمی‌روم. اما شرایط به‌قدری بسته است که بدون فضای مجازی، هنرمند تقریباً هیچ راهی برای نشان دادن آثارش ندارد. این افراد وابسته و منفور، هیچ‌گونه توجیهی ندارند و قابل دفاع نیستند.
شیدا فدایی می‌گوید: «در نقاشی نیز افرادی داریم که در سبک‌های هایپررئال و سوپررئال حتی در سطح بین‌المللی مطرح هستند، اما به دلیل وجود مافیای نقاشی، دیده نمی‌شوند و حتی اجازه برگزاری یک نمایشگاه ساده هم ندارند.»
او ادامه می‌دهد: «افراد وابسته، نه تنها از نظر شخصیت که از لحاظ هنری نیز در سطح پایینی هستند. برخی دیگر صرفاً برای سود و استفاده، با آنها در ارتباط‌اند که این هم خیانت به هنر است. من معتقدم هر شخصیتی که داشته باشی تا زمانی که در حق کسی ستم نکنی، حرفی نیست؛ اما کسانی که در حوزه هنری با سیستم‌های دولتی مرتبط‌اند، معمولاً در حال ظلم و خیانت به دیگران هستند.»
شکست و نادیده گرفتن هنرمندان مستقل در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها
شیدا افزود: «مسئله به اینجا ختم نمی‌شود؛ حتی وقتی هنرمندان مستقل در جشنواره‌ها موفق می‌شوند، اگر عضو گروه وابسته نباشند، اجازه دیده شدن نمی‌یابند. من خودم در یک جشنواره مستقل شرکت کردم و مقام آوردم، اما بعدها هیچ نامی از من برده نشد، در حالی که این افتخار بزرگی برای استان بود. این افراد نه هنرشان، نه شخصیت‌شان و نه ارتباطاتشان قابل دفاع است. و اگر کسی نقد کند، با آزار و اذیت‌های مختلف از صحنه هنر حذف می‌شود.»
ضرورت همبستگی و ایجاد فضای مستقل برای آینده هنر
او در پایان می‌گوید: «ما باید یک‌صدا شویم. پراکندگی به نفع هیچ کس نیست. باید جبهه‌ای از هنرمندان مستقل شکل بگیرد تا فضای آزاد برای فعالیت ما فراهم شود. نه اینکه خودمان تبدیل به مافیای دیگری شویم، بلکه فضایی برای هنرمندان آزاد و مستقل ایجاد کنیم تا این درد مشترک را با هم مدیریت کنیم و به نتیجه برسیم. این نقطه شروعی است برای آینده هنر؛ آینده‌ای که نباید به مافیاها سپرده شود. رسالت ما سکوت نکردن است، تا آیندگان گرفتار دردهای ما نشوند.»
برخی افراد به مافیا متصل هستند اما به‌صورت مستقل فعالیت می‌کنند و کسی از حضور و کارشان ناراحت نمی‌شود. با این حال، نمی‌توان بدون اجازه آنها فعالیت گسترده‌ای در سطح شهر یا استان داشت.