رعنا حکیم

تهران- زنان مجرد در بسیاری از کشورها به دلیل پیش‌فرض‌های فرهنگی و اجتماعی با چالش‌های بیشتری نسبت به همتایان متأهل خود مواجه هستند. این چالش‌ها می‌توانند شامل فشارهای اجتماعی برای ازدواج، انتظارات غیرمنصفانه درباره نقش‌های خانوادگی و همچنین تبعیض‌های اقتصادی باشند.در تقویم جهانی، ۴ اگوست روز جهانی زنان مجرد شاغل است روزی که در سال ٢٠٠۶ توسط باربارا پین، که خود یک زن شاغل مجرد است، نامگذاری شد. دیدگاه منحصر به ‌فرد او در مورد یک زن مجرد و دارای شغل، او را به این موضوع سوق داد که زنانی که درست مثل او هستند چقدر به جامعه کمک می‌کنند. روز زنان کارگر مجرد با هدف شناخت اهمیت این زنان و افزایش آگاهی از این واقعیت در چشم عموم ایجاد شد. اینکه این افراد به تنهایی مسیر زندگی خود را طی می‌کنند اما زندگی آنها عاری از چالش‌ و پیش داوری‌ها نیست.

در سطح شهر تهران به گفت‌وگو با زنان مجرد شاغل می‌پردازیم.

 

رفتار سازمانی تبعیض آمیز در محل کار

نارین سعیدی ٣٧ ساله می‌گوید: «من مدت یک دهه است که از خانواده‌ام که تبریز زندگی می‌کنند جدا شده‌ام و در تهران مشغول به کار هستم، از وقتی که از خانواده و شهرم جدا شده‌ام احسال آرامش و استقلال بیشتری دارم ، هر چند با مسائل و سختی های زیادی هم مواجه شده‌ام.»

او درباره مسائل و مشکلاتش می‌گوید: «زندگی مجردی بدون چالش ومشکل نیست، همچنان که زنان متأهل هم مشکلات خود را دارند اما مشکل اینجاست که در اداره و محل کار هم رفتار تبعیض‌آمیز از نظر پست سازمانی و حقوق و مزایا برای مجردان وجود دارد و البته نگاه جنسیتی بیشتری به زنان مجرد دارند و بیشتر با خشونت روبرو هستند».

او می گوید: «بدتر از همه این موارد توجیه این تبعیض از نظر کارفرمایان می‎باشد که تصورشان این است که چون مجردیم هزینه‌های کمتر و پول کمتری احتیاج داریم و این خیلی دیدگاه خام و نپخته‌ای است و اگر بخواهیم کمی دورتر و دوران پیری را ببینیم زنان مجرد در دوران بازنشستگی و پیری باید از لحاظ مالی آنقدر غنی باشند که محتاج دیگران نباشند و در آرامش و آسودگی باشند!»

همکار او خود را پانیذ عنبری، ٣٠ ساله و کارمند معرفی کرده و می‌گوید: «من شاغل و مجردم اما با پدرومادرم زندگی می‌کنم و واقعا چون تصمیم به ازدواج ندارم به زندگی مستقل فکر می‌کنم، اینکه تنها زندگی کنم چون با پدر و مادر تا یک سن و سالی می‌توان زندگی کرد هم آنان به آرامش احتیاج دارند و هم من! اما چون پدرو مادرم راضی نیستند پروژه مستقل شدنم هنوز عملی نشده اما بالاخره این کار را خواهم کرد.»

 

مبارزه با کلیشه‌های فرهنگی

جلو درب ورودی یک آژانس هواپیمایی یک زن آراسته می‌بینم. موضوع گزارشم را با وی مطرح می‌کنم. خودش را دیبا اسدی ۴۵ ساله و کارآفرین و مجرد معرفی کرده و می‌گوید: «اگر در این سن و سال با خانواده‌ام زندگی می‌کردم قطعا آرامشی را که الان دارم نداشتم و همین طور پیشرفت کاری و تخصصی خودم را!»

او می‌گوید: «واقعیت این است که فارغ از جنسیت باید برای زندگی جنگید و مبارزه کرد خانواده من موافق مستقل زندگی کردن من نبودند و اوایل نه تنها حمایت نمی‌کردند سنگ هم جلو پام انداختند که برگردم و با آنها زندگی کنم اما من تا سن ٣٧ سالگی با آنها زندگی کردم و خواهر و بردارانم ازدواج کرده بودند و منم باید مستقل می‌شدم حالا نه از طریق ازدواج بلکه دنبال کار و حرفه خودم رفتم.»

اما بسیاری از زنان مجرد به دلیل موقعیت و شرایط خانوادگی شانس زندگی مستقل ندارند و مجبورند همچنان با خانواده زندگی کنند از جمله یکی از رهگذران زن در یکی از پارک‌های سطح شهر که خودش را عاطفه امانی ۵۴ ساله معرفی می‌کند و می‌گوید: «من چون فرزند کوچک خانواده ٧ نفره‌مون هستم و همه خواهر و برادرانم ازدواج کرده‌اند به نوعی مجبور شدم کنار پدرو مادرم بمانم، اوایل شاید به دلیل وابستگی عاطفی که به آنها داشتم اما وقتی پشیمان شدم که دیر شده بود، پدر و مادرم اکنون پیر و سالخورده‌اند و من باید ازشون مراقبت کنم».

عاطفه به نقطه‌ای دور خیره می‌شود، انگار به گذشته‌ها سفر کند و بعد به من نگاه می‌کند و می‌گوید: «بخش سخت ماجرا اینجاست که خانواده‌ام از پدر و مادرم خیالشون راحت است که من خوب از آنها پرستاری می‌کنم و مثل یک مهمان فقط سر می‌زنند و می‌روند دنبال زندگیشون.»

می‌پرسم: الان از انتخاب این نوع سبک زندگی پشیمان نیستی؟

وی می‌گوید: «از اینکه از پدر و مادرم نگهداری می‌کنم پشیمان نیستم، اما شاید اگر تلاش بیشتری برای مستقل شدنم می‌کردم جوری دیگری به آنها کمک می‌کردم و الان شادتر بودم و حسرت برخی از چیزها را نداشتم. من حتی از کارم استعفا دادم  که وقت بیشتری را برای مراقبت از پدر و مادرم داشته باشم و در حال حاضر با پول بازنشستگی پدر و مادرم زندگی را سپری می‌کنیم.»

 

تبعیض آشکار در حقوق و مزایا

الهام یاوری حقوقدان می‌گوید: «آنچه مسلم است تبعیض آشکاری در رفتار سازمانی یک زن مجرد با زنان همتای متأهل و با مردان شاغل وجود دارد که مهمترین آن تبعیض در حقوق و مزایاست زنان مجرد از حقوق و مزایای کمتری نسبت به مردان و حتی زنان متأهل برخوردارند. این تبعیض می‌تواند شامل حقوق پایین‌تر، عدم دسترسی به فرصت‌های ارتقاء و مزایای اجتماعی باشد.»

او می گوید: «زنان مجرد تحت فشارهای اجتماعی برای ازدواج و تشکیل خانواده قرار دارند و این تقریبا در تمام جوامع صدق می‌کند و فقط شامل جامعه ایرانی نیست این فشارها می‌تواند بر روی انتخاب‌های شغلی و حرفه‌ای آن‌ها نیز تأثیر بگذارد.»

اما برخی دیدگاه‌ها نیز حاکی از آن است که زنان مجرد به دلیل استقلال در تصمیم گیری برای زندگی خود فرصت‌های بیشتری برای پیشرفت در کار و حرفه خود در دسترس دارند، چنانچه شیدا شکیبایی، روانشناس و مشاور خانواده درباره فرصت‌های موجود برای زنان مجرد شاغل می‌گوید: «از منظر روانی چون زنان مجرد دنبال استقلال مالی بیشتری هستند فرصت‎های شغلی بیشتری پیدا می‌کنند و از طرفی انعطاف پذیری بیشتری در انتخاب شغل و مسیر حرفه‌ای خود دارند چون مسئولیت‌های خانوادگی کمتری نسبت به زنان متأهل دارند.»

او می‌گوید:«زنان مجرد شاغل می‌توانند شبکه‌سازی و ارتباطات حرفه‌ای در زمنیه کسب و کار خود ایجاد کنند و از تجربیات و منابع موجود میان سایر زنان مجرد شاغل بهره‌مند شوند و قدم‌های بزرگتری را برای اهداف شغلی خود بردارند.»

اما با نگاهی به موج اولیه جنبش زنان در می‌یابیم زمانی که زنان برای مسائل اجتماعی مانند حق رأی و اعتدال گرد هم آمدند مشارکت زنان در نیروی کار تا حد زیادی افزایش پیدا کرد. در این زمان، هنوز در اوایل قرن بیستم، بیشتر نیروی کار زن از زنان مجرد جوان‌تر تشکیل می‌شد، زیرا بیشتر زنان متأهل در ایالات متحده هنوز بیرون از خانه کار نمی‌کردند. داده‌های اداره سرشماری نشان می‌دهد که تنها ۲۵ درصد از زنان در آن زمان «به‌طور سودمند شاغل بودند.» پیشرفت‌های فناوری به این معنا بود که مشاغل سخت‌تر و فیزیکی بیشتری را می‌توان با فشار دادن یک دکمه انجام داد و برچسب «انحصاراً مرد» روی آنها ناپدید شد. جوامع پیشرفت کردند و قوانینی که برای ورود زنان به نیروی کار وضع شده بود به تدریج از بین رفت و اکنون در روز جهانی زنان شاغل مجرد، در برخی کشورها برخی  سازمان‌ها و نهادهای مختلف اقدام به برگزاری رویدادها و فعالیت‌های متنوعی می‌کنند. این فعالیت‌ها می‌توانند شامل کارگاه‌های آموزشی، سمینارها، و کمپین‌های آگاهی‌رسانی باشند. هدف این فعالیت‌ها، افزایش آگاهی عمومی درباره چالش‌ها و موفقیت‌های زنان مجرد و همچنین ترویج برابری های سازمانی و مدیریتی در محیط‌های کاری است.

روز جهانی زنان شاغل مجرد فرصتی است برای تجلیل از دستاوردهای زنان مجرد در دنیای کار و همچنین یادآوری چالش‌هایی که هنوز هم وجود دارند. برخی سازمان ها و نهادها در برخی کشورها به برگزاری رویدادها و فعالیت هایی می پردازند تا با افزایش آگاهی و حمایت سازمانی از این زنان، بتوان به سمت یک جامعه عادلانه‌تر و برابرتر حرکت کرد.