با عمل امید بسازیم؛ راهکار جلوگیری از افزایش آمار خودکشی
ژوان.م روانشناس بالینی می‌گوید: هرگز آن فریاد کمک خواهی، که به واسطه‌ی قصد خودکشی بیان می‌شود را نباید نادیده گرفت و برای امیدبخشی تنها حمایت و گوش دادن گاهی یک روزنه‌ی نور را در تاریکی مطلق باز می‌کند.
یارا احمدی
مهاباد- در جهان، خودکشی یک مسئله جدی به شمار می‌آید و برخی اتفاقات در زمانی خاص یا در بین بخش خاصی از جامعە می‌تواند سبب افزایش آن شود. سالانه حدود ۸۰۰ هزار نفر بر اثر خودکشی جان خود را از دست می‌دهند و همین آمار سبب نگرانی جوامع جهانی شده است.
«با عمل امید بسازیم» شعار سه ساله روز جهانی پیشگیری از خودکشی از سال ٢٠٢١ تا ٢٠٢٣ است. این شعار بیانگر این است که جایگزینی برای خودکشی وجود دارد و هدف آن ایجاد اعتماد به نفس و نور امید در همه‌ی انسان‌هاست.
مدتی ست که اخبار خودکشی در ایران بیشتر شده و به جایی رسیده است که به یک بحران مبدل گشته است. در مورد آمار خودکشی و راهکاری جلوگیری از آن خبرگزاری ما با یک متخصص سلامت روان، ژوان.م روانشناس بالینی و کارشناس ارشد روانشناسی بالینی،گفت‌وگو کرده است.
شعار "با عمل امید بسازیم" آیا توانسته است در ایران عملی شود؟
بی‌گمان می‌توان با استفاده از این شعار و راهکارهای جهانی که ارائه می‌شود امید ساخت و خودکشی را کاهش داد اما متأسفانه مشکلات زیر بنایی فراوانی در ایران وجود دارد که یکی از آنها تابو بودن مراجعه به روانشناس یا عدم توجه به سلامت روان در کنار سلامت جسم است. این شعار برای آن است که تمام اعضای جامعه در قبال خودکشی احساس مسئولیت کنند و در هر جایگاهی برای پیشگیری از آن گام بردارند و این کار تنها امیدبخشی و توجه به هم است.
دلایل خودکشی در جامعه چیست و چطور فردی در معرض خودکشی قرارمی‌گیرد؟
خودکشی می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد که از اصلی‌ترین آنها افسردگی است و پس از آن اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی، اختلالات شخصیت، اعتیاد به الکل و مواد مخدر از مهمترین عوامل خودکشی در جهان هستند ولی نمی‌توان به خودکشی به عنوان یک پدیده‌ی تک عاملی نگاه کرد زیرا عوامل متعددی در بروز آن نقش دارد و فقط بیماری یا مشکلات روحی را نمی‌توان به عنوان علت در نظر گرفت یعنی کسی که خودکشی می‌کند حتما بیمار نیست.
کسی که قصد نابود کردن خود را دارد قبل از هر چیزی نیاز به کمک دارد و حتی بیان هدف خودکشی را نوعی درخواست و فریاد برای کمک خواستن تعبیر می‌کنیم. وقتی گفت‌و گوهای درونی در شخص به امیدواری برای ادامه دادن ختم نشد و شخص نتوانست برای معضلات و مشکلات خود چاره‌‌اندیشی کند یا برای آن برنامه‌ای پیدا کند ناگهان به نابود کردن خود فکر می‌کند.این گفت‌و‌گوهای درونی اغلب به افکار خودکشی منتهی نمی‌شود اما پس از چندین بار تلاش بی ثمر به افکار خودکشی می‌رسد.
آمار خودکشی در ایران چگونه است و چه چیزی بر آن اثر می‌گذارد؟
پیشتر ایران در رتبه‌ی ۵۸ قرار داشت اما پس از شیوع پاندمی کرونا آمارهای خودکشی در کشورهای جهان به‌روزرسانی نشده و با توجه به اینکه نابسامانی و آشفتگی در تمام ابعاد در ایران افزایش می‌یابد پس خودکشی نیز همسو با آن تغییر می‌کند. عواملی از جمله مشکلات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بر خودکشی در ایران اثر گذار بوده است. متأسفانه سن خودکشی در ایران پایین آمده و در نوجوانان و حتی کودکان هم دیده شده و میزان خودکشی نگران کننده است.
برای کاهش خودکشی و عدم تشویق بە آن در جامعه، این پدیده اجتماعی چگونە در رسانه‌ها پوشش داده شود؟
رسانه‌ها یکی از اصلی‌ترین جز از این نظام پیشگیری و کاهش به حساب می‌آیند. صحبت در مورد خودکشی و حتی معرفی راهکار و مراکز مرتبط با این پدیده که در رسالت رسانه است بر کاهش خودکشی تأثیر دارد. گاهی نحوه‌ی پوشش این اخبار و حتی کلماتی که در این نوع گزارش‌ها استفاده می‌شود اهمیت دارد. استفاده از برخی کلمات مانند خودکشی موفق، خودکشی ناموفق، فرد مستعد خودکشی، گسترش وشرح چگونگی خودکشی و راهی که از طریق آن شخص اقدام به خودکشی کرده است می‌تواند مخرب باشد حتی اگر خودکشی مربوط به چهره‌ی مشهوری باشد باید بسیار با احتیاط‌‌تر این اخبار را ارائه کرد اما تابوشکنی در مورد صحبت از خودکشی می‌تواند بر میزان آن اثر گذاشت و این را رسانه‌ها می‌توانند با نگاهی علمی پیش ببرند.
آمار مردان و زنان در مورد پدیده‌ای خودکشی چه میزان است و کدام بیشتر در معرض آن هستند و برای کمک به آنها چه راهکارهای وجود دارد؟
در جهان میزان خودکشی زنان دو برابر مردان است اما خودکشی منجر به مرگ در مردان بسیار بیشتر از زنان است. البته این بر اساس آمار کلی جهانی و یک میانگین می‌باشد کە ممکن است در برخی مناطق این آمار متفاوت‌تر یا حتی بر عکس شود. معمولا در بین سالمندان خودکشی بیشتر دیده می‌شود ولی در شرایط بحرانی مانند شرایط امروزی ایران، خودکشی جوانان و حتی کودکان زیر ۱۵ سال هم افزایش یافتە است، در کل باید بدانیم افکار خودکشی در چه حدی است، آیا این فرد تنها بیان می‌کند که می‌خواهد خودکشی کند یا روش خودکشی خود را هم تعیین کرده است. وقتی کسی از روش خودکشی خود سخن بگوید میزان خطر بالاتر است. صحبت در مورد خودکشی میزان آن را کاهش می‌دهد و صحبت در مورد آن و مراجعه به روانشناس می‌تواند میل به آن را کاهش دهد.
این متخصص در ادامە می‌گوید: هر وقت میل به خودکشی را در خود دیدید از بیان آن احساس شرم یا ترس نداشته باشید و با یک متخصص یا فرد مورد اطمینان از آن سخن بگویید. هرگز آن فریاد کمک خواهی، که به واسطه‌ی قصد خودکشی بیان می‌شود را نباید نادیده گرفت و برای امیدبخشی تنها حمایت و گوش دادن گاهی یک روزنه‌ی نور را در تاریکی مطلق باز می‌کند.
مسائل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی چگونه بر پدیده‌ی خودکشی تاثیر می‌گذارد؟
وقتی شخص برای مثال در شرایط اقتصادی بدی قرار گرفته یا جو اجتماعی و سیاسی جامعه آشفته است احساس اعتماد و ثبات در او از بین می‌رود. چنین شخصی دچار درماندگی یا عواطفی مانند بلاتکلیفی و اضطراب می‌شود. این نابسامانی‌ها در هر بعدی که باشد می‌تواند بر زندگی شخص تأثیرگذار باشد مثلا در نابسامانی اقتصادی، فرد ممکن است در تأمین نیازهای اولیه خود با مشکل مواجه شود و اگر برنامه‌ای چون تحصیل یا کار هم برای خود داشته باشد و تحت تأثیر این نابسامانی نمی‌تواند آن را عملی کند، در نتیجه نا‌امید و درمانده می‌شود یا همان احساس بی اعتمادی نسبت به آینده را تجربه می‌کند.
همچنین نابسامانی‌های این چنین در بعد سیاسی هم اینگونه عمل می‌کند و آشفتگی را به باور و اعتماد فرد می‌کشاند به همین دلیل تابوشکنی صحبت از خودکشی و میل به نیستی و نابودی گام بسیار مهمی برای شروع حمایت است.
نقش حکومت‌ها وجامعه برای کاهش این ناهنجاری اجتماعی چیست؟
ایجاد ثبات و امنیت از اصلی‌ترین وظایف حکومت‌ها است تا شخص بتواند یک زندگی امن داشته باشد و این تنها به مسائل اقتصادی یا سیاسی مربوط نمی‌شود، گاهی فرهنگ و اصلاح آن هم لازم و ضروری است. در ایران به ویژه در زنان مسایل فرهنگی بسیار بر این روند تاثیر گذاشته است. زنان از آزادی بر سرنوشت خود محروم هستند و با برچسب ناموس در جامعه آسیب‌پذیر می‌شوند. گاهی نظام مردسالار طبیعی‌ترین نیاز و افعال زن را چنان ممنوعه نشان داده است که ناامیدی، ترس، طرد و درماندگی را به عنوان تنبیه و نتیجه‌ی سرپیچی قرار داده و همین سبب شده است درماندگی منجر به خودکشی شود. این نظام مردسالار حتی برای مردان هم همین حالت را دارد و می‌تواند گاهی چنان شرایط اضطراب‌آور و فشارزایی را ایجاد کند که مرد به خودکشی دست بزند ولی این فشارها برای زنان بسیار بیشتر بوده و این در جاهایی مانند خوزستان، لرستان، کوردستان و... به لیل تابوهای فرهنگی بیشتر دیده شده است.