شیما قادرزاده

خوی- با سخت شدن شرایط زندگی به لحاظ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در شرایط‌ کنونی ایران، مهاجرت یکی از گزینه‌های موجود به ویژه برای زنان است.

زنان بیشتر به دلایل اجتماعی و فرهنگی مهاجرت را انتخاب می‌کنند. تحصیل، کار و ازدواج از راه‌های قانونی مهاجرت زنان در ایران است اما مدتی است استفاده از راه‌های غیرقانونی یا به عبارت دیگری راه‌ قاچاق با وجود خطرات بسیار به یک گزینه‌ی جایگزین تبدیل شده است.

 

مهاجرت قانونی

زنان بسیاری در چند سال اخیر از راه‌های قانونی از ایران مهاجرت کرده‌اند. بسیاری از این زنان افراد متخصص، ماهر و تحصیل کرده‌ای هستند که به قصد کار یا ادامه تحصیل ایران را ترک می‌کنند.

مهاجرت‌های کاری بیشتر مربوط به زنان آرایشگر، پرستار، پزشک، دندانپزشک و... است. مقصد بسیاری از زنان آرایشگر کشورهای همجوار ایران همچون عراق و ترکیه است، اما برای سایر شغل‌ها اروپا، آمریکا و مخصوصا کشورهایی همچون آلمان و کانادا طرفداران بیشتری دارد.

شرمین مولودی یک پرستار ۲۹ ساله است که به تازگی به آلمان مهاجرت کرده است. او در مورد مهاجرت خود می‌گوید: «من در ایران یک سال مرخصی بدون حقوق گرفتم و سپس به آلمان آمدم و در اینجا کار پیدا کردم از طریق ویزای کار اقدام به مهاجرت کردم. زندگی در غربت آسان نیست ولی به عنوان یک زن پرستار با چالش و مشکلات بسیاری روبه‌رو بودم. از دیرکرد و کمی حقوق‌ها تا فرهنگ و قوانین زن ستیز در محیط کار و جامعه که شرایط ماندن را برای من بسیار سخت کرده بود».

یکی از راه‌های دیگر‌برای مهاجرت استفاده از ویزای تحصیلی است که در بین نسل جوان و دانشجویان رواج بسیاری دارد. بسیاری از کسانی که از این طریق اقدام به مهاجرت می‌کنند برای ادامه تحصیل در مقطع ارشد و دکترا در دانشگاه درخواست می‌دهند. عده کمی از این افراد شامل فاند و بورسیه تحصیلی می‌شوند و بسیاری از آنها باید مخارج تحصیل و دانشگاه خود را بپردازند و پس از پایان دوره تحصیل باید ویزای تحصیلی خود را به ویزای کاری تبدیل کنند.

روژان کریمی دانشجوی مقطع ارشد در کشور کاناداست. او در مورد مهاجرت تحصیلی خود می‌گوید: «بسیاری از ما وقتی در سفارت کشوری که می‌خواهیم به آنجا بیاییم مصاحبه می‌کنیم، ‌می‌گوییم که بعد از ادامه تحصیل به کشور خودمان باز می‌گردیم، اما درصد بسیار کمی از افراد و به ویژه زنان به کشور ایران باز می‌گردند، زیرا ایران برای زنان تحصیلکرده مکان پیشرفت نیست و بسیاری از زنان با تحصیلات آکادمیک به حاشیه رانده می‌شوند.»

 

مهاجرت غیر قانونی

مهاجرت غیرقانونی یکی از راه‌های پرخطر است که مدتی است بسیاری از افراد به آن روی می‌آورند. مقصد اولیه کسانی که از این راه اقدام می‌کنند ترکیه و سپس اروپا است. در این بین، زنانی که با مشکلات اجتماعی و فرهنگی دست و پنجه نرم می‌کنند بیشتر از این راه مهاجرت می‌کنند.

زنان در ایران حق خروج از کشور، حق طلاق و حق حضانت فرزند را ندارند و از این رو بسیاری از زنانی که با این مشکل روبرو هستند و به تنهایی یا با فرزندان خود از این راه پر خطر می‌خواهند به یک زندگی عادلانه و معمولی برسند.

روش‌های غیرقانونی مهاجرت برای افرادی که با مشکلات سیاسی نیز درگیر هستند به ویژه پس از خیزش انقلابی «ژن ژیان ئازادی» افزایش یافته است. به دلیل فعال نبودن نهادهای حقوق بشر در داخل ایران و خفقان حاکم بر این کشور زنان بسیاری پس از  خیزش انقلابی «ژن ژیان ئازادی» ۱۴۰۱ مجبور شدند کشور ایران را از راه‌های غیر قانونی ترک کنند؛ بسیاری از این زنان به اقلیم کوردستان یا ترکیه پناهنده شدند، اما به دلیل عدم وجود قوانین حمایتی از پناهجویان به ویژه پناهجویان سیاسی وادار به ترک این کشورها و روی آوردن به راه پرخطر و غیرقانونی شده‌اند.

سانا.ق«نام مستعار»یکی از فعالان زنان و روزنامه‌نگاران ساکن ارومیه است. او در مورد تجربه مهاجرتش می گوید: «با همسرم فعال مدنی و روزنامه‌نگار هستیم. یک انجمن زیست محیطی داشتیم، روزی یک بازجو زنگ زد و به همسرم گفت که «اطلاعات ماهانه و کسانی که در آنجا هستند را باید ماهانه در مورد انجمن برای من بفرستید.» غیر مستقیم تقاضای همکاری داشت و ما آن را رسانه‌ای کردیم و تهدید به بازداشت شدیم. ما هم به دلیل شرایط دشوار تصمیم به مهاجرت گرفتیم. سه ماه در باکور کوردستان بودیم و بعد قاچاقچی تصمیم گرفت که ما را به ایتالیا بفرستد. در روز سوم که وارد کشتی شدیم کشتی سوراخ شد و به کشتی در نزدیک یک جزیره بود و ما را به آنجا رساند. یک قایق مهاجران جلوتر از ما غرق شد و خیلی از سرنشینان آن  جان باختند. ما توسط پلیس ترکیه بازداشت شده و در یک شرایط دشوار قرار گرفتیم. کیس ما خیلی رسانه‌ای شد، فعالان زیادی به ما کمک می‌کردند ولی در ترکیه فعال سیاسی و روزنامه‌نگار هم باشی باز شانسی برای دیپورت نشدن نداری. فعالین زیادی داخل کمپ بودند که یک سال بلاتکلیف در آنجا نگه داری می‌شدند. ما وکیل هم گرفتیم و وکیل به داخل کمپ آمد و گفت دیپورت شما را متوقف می‌کنم ولی مشخص نیست تا کی در داخل کمپ می‌مانید. ما هم نامه دیپورتی را امضا کردیم و چند روز بعد ما را نزدیک مرز ماکو به ایران دیپورت کردند. صبح زود احضار شدیم و تهدید به بازداشت شدیم».

وی در ادامه می افزاید: «ما مسیر دشواری را طی کردیم، نه شرایط خوبی برای ماندن داشتیم و نه وضعیت جوری بود که می‌توانستیم برویم. بعد مهاجرت ناموفقمان تصمیمی به ماندن با شرایط دشوار گرفتم. قبلا خیلی آرمانی بودم احساس می‌کردم با رفتن شرایط عوض می‌شود. ولی در اروپا هم مهاجران وضعیت خوبی ندارند. ماندن در سرزمین مادریم برایم باارزشتر است چون اگر زنان، روزنامه نگاران و افراد دانشگاهی بروند کسی نمی‌ماند که به جامعه خدمت کند».

 

مخاطرات راه غیر قانونی

راه‌های غیرقانونی سالانه جان هزاران نفر را به خطر می‌اندازد یکی از تازه‌ترین اخبار قربانی‌های این راه غیرقانونی مربوط به غرق شدن ۷۶ مسافر در آب‌های آزاد بین یونان و ایتالیاست که در این کشتی حدود ۲۶ کودک و یک زن باردار هم وجود داشته است. از بین این مسافران که بیشتر آنها از  ایران، روژهلات کوردستان و  باشور کوردستان بوده‌اند تنها ۱۱ نفر  نجات یافته‌اند.

اگرچه نمونه‌های این چنینی بسیار زیاد است ولی مسافران جدا از خطر غرق شدن ممکن است در کشورهایی همچون یونان در زندان و یا کمپ‌هایی که با زندان هیچ فرقی ندارد، اسیر شوند.

برای زندانیان و فعالین سیاسی که مجبور به مهاجرت از راه غیرقانونی می‌شوند کمترین خطر قبل از رسیدن به مقصد اصلی دیپورت و بازگرداندن به کشور خودشان از طریق کشورهایی همچون ترکیه و یونان است. با این حال ممکن است این افراد پس از رسیدن به کشورهای مقصد خود، باز هم نتوانند موفق به گرفتن پناهندگی شوند. با این وجود برای بسیاری از افراد مهاجرت و پناهندگی مسیری برای زندگی متفاوت‌تر است؛ یک زندگی که در آن جانشان در خطر نخواهد بود.

مهاجرت برای بیشتر افرد یک انتخاب اجباری و روزنه‌ای از امید برای آینده‌ای بهتر است که در اکثر مواقع این روزنه امید در وطن خود فرد، با تلاش و کوشش و مقاومت به دست می‌آید و همیشه مهاجرت گزینه‌ای موفق نیست.